Έτος Δομίνικου Θεοτοκόπουλου

Η μεγαλύτερη έκθεση που έχει γίνει ποτέ για τον Έλληνα ζωγράφο σημαδεύει τους εορτασμούς για τα 400 χρόνια από τον θάνατό του.

Στις 18 Ιανουαρίου τα 25 κωδωνοστάσια του Τολέδο της Ισπανίας ήχησαν ένα πολύ ιδιαίτερο κονσέρτο για καμπάνες. Αυτή ήταν η ημέρα που το «Έτος Έλ Γκρέκο» ξεκίνησε και επίσημα στην Ισπανία με αφορμή τα 400 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου ζωγράφου. Ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες όλων των εποχών, θα έχει επί μια ολόκληρη χρονιά την τιμητική του τόσο στην πόλη και στη χώρα που τον υιοθέτησε όσο και στη χώρα και στην πόλη που τον γέννησε.

Στο Τολέδο, την πόλη που έζησε και μεγαλούργησε από τα 36 χρόνια ως τον θάνατό του, στα 73 του το (1614), όλοι οι κάτοικοι συμμετέχουν στην επέτειο μέσα από μια πληθώρα εκδηλώσεων. Ξεχωρίζει η εκδήλωση «Ο Έλληνας του Τολέδο» στο Μουσείο Σάντα Κρούθ (14 Μαρτίου 2014) που είναι η μεγαλύτερη που έχει διοργανωθεί ποτέ για τον Έλ Γκρέκο. Πάνω από 100 έργα τους συγκεντρώθηκαν στη μικρή Ισπανική πόλη. Πολλά απ’ αυτά προήλθαν από μουσεία και συλλογές όλου του κόσμου και από την Ελλάδα.

«Ο El Greco» ήταν ένας διανοούμενος καλλιτέχνης, ανεξάρτητος και αδέσμευτος...» σχολιάζει ο Φερνάντο Μαρίας, ο σημαντικότερος μελετητής του Θεοτοκόπουλου στην Ισπανία σήμερα και επιστημονικός επιμελητής του ιδρύματος «El Greco 2014». Ο Φ. Μαρίας έχει αναλάβει την επιμέλεια αυτής της έκθεσης, μέσα από την οποία φαίνεται η πορεία του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου από τον Χάνδακα της βενετοκρατούμενης Κρήτης, όπου γνωρίζει τη μεταβυζαντινή παράδοση της αγιογραφίας και υπάρχουν μέχρι σήμερα αξιόλογα έργα του και σε τοιχογραφίες και σε φορητές εικόνες. Το 1567 πηγαίνει στη Βενετία όπου και αποκτά το προσωνύμιο Έλ Γκρέκο. Στη Βενετία γνωρίζει και μαθητεύει κοντά σε μεγάλους ζωγράφους της εποχής όπως στον Τισιανό και στον Τιντορέτο, τον οποίο ακολουθεί στη Ρώμη το 1570 και εκεί γνωρίζει τους σπουδαίους καλλιτέχνες της εποχής όπως τον Τ. Κλόβιο, τον Μιχαήλ Άγγελο κ.α.

Τολέδο 1577

Μετά τη Ρώμη ταξίδεψε στην Ισπανία το 1577 και εγκαταστάθηκε στο Τολέδο, στην πόλη που έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του.

Αναπόφευκτα, η έμφαση στην έκθεση, (που φιλοξενεί φέτος το Τολέδο), έχει δοθεί στη δουλειά που έκανε ως πορτρετίστας μετά τη μόνιμη εγκατάστασή του στην πόλη που τον υιοθέτησε. Με αυτό το είδος της ζωγραφικής, (τα πορτρέτα), κατάφερε να κατακτήσει αναγνώριση και δόξα εκείνη την εποχή.

Στο Τολέδο ανέπτυξε σχέσεις με πνευματικούς ανθρώπους και ανύψωσε την κοινωνική του θέση. Εκτελώντας μεγάλες παραγγελίες, μπόρεσε να ξεδιπλώσει το ταλέντο του και να δημιουργήσει τα πιο σημαντικά έργα του. Προσαρμόστηκε στην ζωή του τόπου, στις θρησκευτικές και τις κοινωνικές συνθήκες, χωρίς όμως ποτέ να απαρνηθεί τον ανεξάρτητο χαρακτήρα του. Η ιδιοφυία του βρήκε γόνιμο έδαφος έκφρασης και η ευρυμάθεια του προσέδιδε πλούτο στις συνθέσεις του.

Τα πνευματικά ενδιαφέροντα αποκαλύπτονται από την πλούσια βιβλιοθήκη του πού περιλάμβανε ελληνικά, λατινικά και ιταλικά βιβλία με αρχαίους Έλληνες κλασικούς (ιστορικούς, φιλοσόφους, ρήτορες) και Λατίνους συγγραφείς, βιβλία για τη ζωγραφική, αρχιτεκτονική κ.α.

Ήδη από την πρώτη δεκαετία παραμονής του στο Τολέδο, παράγει υψηλής πνοής έργα και εξασφαλίζει αυξανόμενη εκτίμηση και κύρος. Αξιόλογες συνθέσεις του είναι το εικονοστάσι του ναού του Santo Domingo στο Τολέδο η Αγία Τριάδα (Prado,Μαδρίτη), σκηνές Δευτέρας Παρουσίας στο Μοναστήρι San Lorenzo και πολλές άλλες σε ναούς και Μοναστήρια.

Ο Γκρέκο ζωγράφισε επίσης αρκετές σειρές πορτρέτων, όπως των δώδεκα αποστόλων, του Αγίου Πέτρου και πολλών άλλων. Αξιόλογη και πρωτότυπη σύνθεση είναι επίσης το «Τοπίο του Τολέδο σε καταιγίδα» (Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης).

Εκθέσεις στην Ελλάδα

Η Ελλάδα δεν υπολείπεται σε εκθέσεις για το «Έτος Θεοτοκόπουλου». Η αρχή θα γίνει από το ιστορικό Μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο με την έκθεση: «Ο Έλ Γκρέκο μεταξύ Βενετίας και Ρώμης» (Ιούνιος 2014), η οποία στη συνέχεια θα παρουσιαστεί τον Νοέμβριο στο Μουσείο Μπενάκη, με επί πλέον έργα που θα δανείσει το Μουσείο του Πράδο με τίτλο έκθεσης: «Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο». Θα ακολουθήσουν εκθέσεις στο Βυζαντινό Μουσείο: «Τέχνη και κοινωνία στην Κρήτη στα χρόνια του Θεοτοκόπουλου» και στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με έργα που θα ταξιδέψουν στην Ελλάδα: «Ο Θεοτοκόπουλος και η ναυμαχία της Ναυπάκτου».

Στη Πινακοθήκη στου Γουδή θα φιλοξενηθούν ψηφιακές αναπαραστάσεις έργων του Γκρέκο. Θα ακολουθήσει το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, με καλλιτεχνικό διευθυντή τον κ. Ν. Ζαχαρόπουλο.

«Ο Γκρέκο με τη δυναμική του καλλιτεχνικού του έργου είναι μια τεράστια ανάσα για την ελληνική πραγματικότητα στις αρχές του 20ου αι...» σχολιάζουν οι ειδικοί κριτές των έργων του: «... επέτρεψε ένα άνοιγμα προς τη Δύση που δεν είχαμε φανταστεί. Ο Γκρέκο δεν είναι Ισπανός, ούτε Έλληνας, ούτε Βενετσιάνος. Έχει ένα δικό του, πολύ ιδιαίτερο ιδίωμα, είναι ένας ολοκληρωμένος σπουδαίος καλλιτέχνης και χαρακτηρίζεται από υπέροχες, μοναδικές δημιουργίες».

Η Κοίμηση της Θεοτόκου

Στην Ερμούπολη, στον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου φιλοξενείται η εικόνα που θεωρείται το σημαντικότερο έργο της πρώιμης παραγωγής του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, τόσο για τη τέχνη του όσο και για την εξαίρετη εικονογραφία του. Η εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι φιλοτεχνημένη πριν την αναχώρηση του από την Κρήτη, πριν το 1567.

(Θα ακολουθήσει η άρθρο για την εικόνα της Κοιμήσεως).

Βιβλιογραφία: -Μαρία Κωνσταντουδάκη «Δ. Θεοτοκόπουλος»

-Ν. Χατζηνικολάου καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης, καλλιτεχνικός επιμελητής: «Έξι εκθέσεις στην Ελλάδα»

-Μαρινέλα Αστραπέλου: «Έτος Θεοτοκόπουλου».