Αυτομαστίγωση

Ο Νίκος Δήμου μας θυμίζει μερικές δυσάρεστες λεπτομέρειες για το 1821 (Protagon.gr, 25.03.14). Περιληπτικά, η επανάσταση ξεκίνησε από φιλήσυχους αστούς εμπόρους που ζούσαν έξω από την Ελλάδα, όχι από αρματολούς και κλέφτες που πολεμούσαν σα μισθοφόροι για αμοιβή και λάφυρα. Το Πατριαρχείο αφόρισε το κίνημα. Οι Πρόκριτοι και οι Ιεράρχες το χλεύασαν. Ο Καποδίστριας του γύρισε τις πλάτες. Ο Κοραής το μυκτήρισε. Η εκκλησία αφόρισε το Ρήγα Φεραίο, τις "σατανικές" απόψεις για ελευθερία, ισότητα, δημοκρατία και την ίδια την επανάσταση. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δεν σήκωσε λάβαρο στις 25 Μαρτίου, αλλά έβριζε τον Παπαφλέσσα ως "εξωλέστατον". Η Επανάσταση απέτυχε επειδή οι Έλληνες πολεμούσαν περισσότερο μεταξύ τους, παρά με τους Τούρκους. Ελευθερωθήκαμε χάρη στις Μεγάλες Δυνάμεις στη ναυμαχία του Ναβαρίνου. Στην Επανάσταση έγιναν θηριωδίες εκ μέρους των Ελλήνων. Στην κατάληψη της Τριπολιτσάς σφάχτηκαν πάνω από 30 000 άμαχοι. Οι Τουρκαλβανοί υπερασπιστές της πόλης έφυγαν αλώβητοι μετά από συμφωνία, που σημαίνει ότι ο Κολοκοτρώνης είχε τον έλεγχο του στρατού του. Μερικοί από τους πιο γενναίους οπλαρχηγούς και καπεταναίους μας ήταν Αρβανίτες που δεν μιλούσαν καν τα Ελληνικά.

Όλα τα παραπάνω είναι αληθινά και, σωστά, ο συγγραφέας τους τονίζει ότι έπρεπε να διδάσκονται στο σχολείο. Ωστόσο, είναι μια μονομερής όψη της Επανάστασης. Πρώτα, καμιά επανάσταση δεν γίνεται από αγγελούδια, αλλά όλες συνοδεύονται από θηριωδίες και εμφύλιους σπαραγμούς. Είτε για τη Γαλλική Επανάσταση μιλάμε είτε για τη Σοβιετική είτε για οποιαδήποτε άλλη.

Καθένας μας επιβιώνει διότι έχει συνηθίσει να συμβιβάζεται με την υπάρχουσα κατάσταση και να την ανέχεται. Ώσπου, κάποιοι εμπνευσμένοι έρχονται και τον υποχρεώνουν να σηκωθεί από τον καναπέ με το τηλεκοντρόλ και το φραπέ του και να πάρει θέση. Ξαφνικά, όποια θέση κι αν πάρει, βρίσκεται σε άμυνα. Ο στρατιώτης αντιμετωπίζει τον εχθρό, που κρατά όπλο και τον σημαδεύει. Αν δεν τον σκοτώσει δεν αποσοβείται ο φόνος, απλώς αλλάζει το θύμα. Αν πάλι, το βάλει στα πόδια - κι αυτό γίνεται καμιά φορά - διότι δεν αντέχει να σκοτώνει κάποιον άγνωστο που δεν του έχει κάνει τίποτε κακό, θα αντιμετωπίσει το στρατοδικείο και την εκτέλεση. Αυτή η στάση υπήρχε πάντοτε στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, από την αρχαία Σπάρτη ως τη Σοβιετική άμυνα κατά των Γερμανών. Αν σε μια μάχη σκοτώνονταν όλοι, αλλά επιβίωνε ένας, εκτελούνταν ως λιποτάκτης και το ίδιο γινόταν με τους αρχαίους Σπαρτιάτες, που, γι΄ αυτό, ο στρατός τους ήταν αήττητος. Και τώρα, τι κάνω εγώ, ο φιλήσυχος αστός, που έχω βρει τον τρόπο να επιβιώνω, μολονότι βλέπω ξεκάθαρα την αδικία που υπάρχει γύρω μου στην κοινωνία;

Η αναφορά του Δήμου είναι βέβαια μεροληπτική. Διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε τους γνήσιους ηρωισμούς των αγωνιστών, όπως το ολοκαύτωμα στο Μεσολόγγι, όπου οι πολεμιστές και ο λαός προτίμησαν μόνοι τους το θάνατο παρά την παράδοση, ή τον ηρωισμό του μπουρλοτιέρη Κανάρη. Και ο αγώνας είχε πολλά τέτοια επεισόδια, από κάθε άποψη ηρωικά. Ο συγγραφέας του κειμένου έχει μια τάση προς την αυτομαστίγωση. Χαρακτηριστικό είναι το βιβλίο του με τίτλο: "Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας". Βέβαια, αυτή η "αυτομαστίγωση" δεν γίνεται πάνω στο σώμα του, αλλά πάνω στην εθνική ομάδα στην οποίαν ανήκει. Κάπως σα να γίνεται εκ του ασφαλούς. Και αναρωτιέται κάποιος, προς τι;

Ένα είναι η γνήσια επιθυμία, να μην κρύβουμε από τους εαυτούς μας τις δυσάρεστες όψεις της ιστορίας μας, που είναι όντως αποκρουστικές και, αντί με αυτές, μεγαλώνουμε μέσα σε μύθους. Σωστά όλα αυτά. Όπως όμοια σωστή ήταν, από μια άποψη, η τοποθέτηση διαφόρων θρησκευτικών πρακτικών, στις οποίες οι πιστοί υποβάλλονταν σε αυτομαστίγωση για να τιμωρήσουν τους εαυτούς τους για τις αμαρτίες τους, που πηγή τους είναι οι επιθυμίες του σώματος, όπως η λαιμαργία και η λαγνεία. Ναι, αλλά υπάρχει καμιά ένδειξη ότι η αυτοτιμωρία οδηγεί σε βελτίωση της συμπεριφοράς; Καλλιεργήθηκε η αυτομαστίγωση ιδιαίτερα σε σχέση με τον πουριτανισμό, που όμως οδήγησε σε άλλου είδους "αμαρτίες", όπως ήταν η εκμετάλλευση των άλλων. Αφού εγώ τιμωρούμαι, για τις αμαρτίες μου, δικαιούμαι να τιμωρώ και τους άλλους αν δεν κάνουν το θέλημα του Ανώτατου Όντος, που εγώ το εκφράζω. Απόδειξη για το ότι είμαι σωστός είναι ότι αυτομαστιγώνομαι. Ο Νίκος Δήμου δεν φθάνει σ΄ αυτό το σημείο. Μαστιγώνει την πατρίδα του, χωρίς να προσπαθεί να επιβάλλει τη δική του βούληση. Δεν είναι πολιτικός. Αλλά ούτε και υποδεικνύει τη σωστή συμπεριφορά. Αποσιωπά τις θετικές όψεις του Ελληνισμού, όπως και της Επανάστασης στο κείμενό του. Τότε, γιατί το κάνει;

Δεν είναι σωστό να κρίνει κάποιος τους άλλους. Μὴ κρίνετε ἳνα μὴ κριθῆτε. Ο κ. Δήμου υπήρξε ένας εξαιρετικά επιτυχημένος διαφημιστής. Και η διαφήμιση αποσκοπεί πρώτα από όλα να στρέψει την προσοχή προς το διαφημιζόμενο αντικείμενο. Το να εκφράζεις λοιπόν απόψεις αντίθετες από τις καθιερωμένες είναι μια μέθοδος για να στρέψεις την προσοχή των άλλων πάνω σου. Δεν είναι κακό, ιδίως αν οι απόψεις που εκφράζεις είναι πραγματικές και κλονίζουν μύθους. Κι εγώ συχνά εκφράζω στα κείμενά μου απόψεις που έρχονται σε αντίθεση με τα καθιερωμένα. Τέτοιες αφορούν π.χ. το πολίτευμά μας, που τονίζω πως δεν είναι δημοκρατία, αλλά ολιγαρχία, και την ορθογραφία μας, όταν υποστηρίζω ότι ορθογραφία σημαίνει την όσο γίνεται πιστότερη γραπτή απόδοση της γλώσσας μας και όχι την όσο γίνεται πιστή εφαρμογή κάποιων γραμματικών κανόνων. Προτείνω τότε δύσκολες, αλλά προτείνω, εναλλακτικές λύσεις. Ο κ. Δήμου όμως δεν προχωρεί να υποδείξει τι είναι το σωστό. Δεν προβάλλει τα θετικά των επαναστατών του 21, όταν μάλιστα μιλά για απόλυτη αποτυχία της επανάστασης. Ελευθερωθήκαμε χάρη στους ξένους. Αν όμως δεν είχαμε εξεγερθεί με τεράστιες θυσίες, θα είχαν προστρέξει οι Μεγάλες Δυνάμεις στο Ναβαρίνο;

Θεωρώ πολύτιμη τη συμβολή του Νίκου Δήμου στην αυτοεπίγνωσή μας. Ωστόσο, μην ξεχνάμε. Είναι αλήθεια όσα λέει, αλλά δεν τη λέει ολόκληρη. Δεν είναι επιστημονική η ανάλυσή του. Κι εμείς, αν θέλουμε να έχουμε μια όσο γίνεται ορθότερη επίγνωση του εαυτού μας, πρέπει να διαβάσουμε και ακούσουμε και άλλους και προπάντων να σκεφτούμε. Η πληροφόρησή μας δεν επιτρέπεται να είναι μόνο παθητική. Πρέπει να αναζητούμε εμείς οι ίδιοι τι συμβαίνει σήμερα και τι συνέβηκε στο παρελθόν. Ευχαριστώ το συγγραφέα για όσα μας υπενθύμισε, αλλά τιμώ τους ήρωες, που για ποικίλους λόγους ο καθένας, έστω ιδιοτελείς, πολέμησαν και πέτυχαν την όποια ελευθερία απολαμβάνομε εμείς σήμερα.