Ενορία

"Βίος ἀνεόρταστος, μακρὰ ὁδὸς ἀπανδόκευτος", έλεγε ο Δημόκριτος, παρομοιάζοντας τη ζωή με μακρά πορεία χωρίς πανδοχείο να ξεκουραστείς. Η ανάπαυλα είναι απαραίτητη, δεν είναι τεμπελιά. Ο Μωυσής έγινε σαφέστερος: "Ἓξ ἡμέρας ἐργᾷ καὶ ποιήσεις πάντα τὰ ἒργα σου τῇ δὲ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ, Σάββατα Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου". Όχι μόνο όποτε θέλεις, αλλά και υποχρεωτικά, περιοδικά, κάθε έβδομη μέρα αναπαύεσαι. Επιπλέον, αυτή την έβδομη μέρα την αφιερώνεις στον Κύριο, το Θεό σου. Κι επειδή, κατά τον Ιωάννη, κανένας δεν έχει δει ποτέ το Θεό ("Θεόν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε"), αφιέρωση στο Θεό σημαίνει συλλογική αφιέρωση στην Κοινωνία, που την κυβερνά ο Θεός.

Οι αρχαίες αβασίλευτες πολιτείες, είτε με δημοκρατία είτε με ολιγαρχία ζούσαν, υπέκυψαν στην υπεροπλία (μακρότερα δόρατα) και στις στρατηγικές μεγαλοφυΐες του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου. Η κατακερματισμένη αυτοκρατορία τους υπέκυψε στη Ρωμαϊκή πολεμική ανωτερότητα. Με την πάροδο των αιώνων, η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία μεταλλάχθηκε σε Ελληνική και μετέπειτα σε Οθωμανική. Όλο αυτό το διάστημα, εκτός από τη γλώσσα, έμεινε τίποτε άλλο Ελληνικό;

Οι πρωτόγονοι ηγέτες ήταν δύο ειδών. Ο ένας ήταν αρχηγός της βίας, για το κυνήγι, τη λεηλασία άλλων κοινωνιών και την υπεράσπιση της δικής του. Εξελίχθηκε σε βασιλιά, με κύριο καθήκον του να είναι αρχηγός του στρατού. Ο άλλος ήταν υπεύθυνος για τη συνοχή της κοινωνίας. Η διατήρησή της απαιτούσε φύλαξη του κεφαλαίου της για να αναπαράγεται και αυτή χρειαζόταν περιορισμούς διατροφικούς (νηστεία στην περίοδο της αναπαραγωγής) και γενετήσιους (απαγόρευση αιμομιξίας, επιβολή μονογαμίας στις γυναίκες) για να μη σκορπίσει μετά το θάνατο του ιδιοκτήτη της, μεταβιβαζόμενη από πατέρα σε γιο. Επόπτης των κοινωνικών νόμων ήταν ο μάγος που εξελίχθηκε σε ιερέα. Παρά το ότι δεν του αναγνωριζόταν το δικαίωμα της βίαιης επιβολής των κοινωνικών νόμων, είχε τεράστια εξουσία, καθώς έλεγχε τους γάμους (κοινωνική μαρτυρία των μελλοντικών γονέων), τις κηδείες (τέλος της κοινωνικής ζωής του καθενός, ώστε η περιουσία του να μεταβιβασθεί αβίαστα σε άλλους), την είσοδο στην κοινωνία (αμφιδρόμια στην αρχαία Ελλάδα, περιτομή στους Εβραίους και στους Μουσουλμάνους, βάπτιση στη δική μας θρησκεία, ληξιαρχείο) κλπ. Η παράβαση τέτοιων κανόνων, η παραβίαση δηλαδή των "μυστηρίων" της θρησκείας μας, μπορούσε να σημαίνει αποβολή του ατόμου από την κοινωνία. Ο αποσυνάγωγος ήταν πρακτικά αδύνατο να επιβιώσει. Εκτός κοινωνίας είναι "ἢ θηρίον ἢ θεός" (Αριστοτέλης). Με την κατάργηση της Ελληνικής ελευθερίας για >2000 χρόνια έπαψε να υπάρχει Έλληνας "βασιλιάς" αρχηγός κάποιου στρατού. Δεν καταργήθηκε όμως ο ιερέας. Κι αυτός έγινε ο φορέας της Ελληνικής παράδοσης.

Κάθε Κυριακή λοιπόν, έπαυαν οι παππούδες μας να εργάζονται και συγκεντρώνονταν στην εκκλησία, στο ναό που ήταν αφιερωμένος σε έναν προστάτη Άγιο, όπως οι αρχαίες πόλεις είχαν καθεμιά το δικό της θεό ως πολιούχο. Ο ναός είναι μια συμβολική δομή με εικόνες και σκεύη, όχι απλή συλλογή. Στο θόλο είναι ζωγραφισμένος ο Παντοκράτορας, στο τέμπλο οι 12 Απόστολοι και οι εικόνες αριστερά της Παναγίας και του τιμώμενου Αγίου, δεξιά ο Άγιος Ιωάννης και ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, στους δεξιούς τοίχους είναι ζωγραφισμένοι ποικίλοι Άγιοι, στους αριστερούς Αγίες, και ψηλότερα διάφορες χαρακτηριστικές φάσεις από τη ζωή του Χριστού, γέννηση, μεταμόρφωση, θάνατος, ανάσταση κλπ. Κάθε δομικό στοιχείο του ναού συμβολίζει κάτι από την πίστη μας. Επιπλέον στο ναό φυλάσσονται ποικίλα ιερά σκεύη, όπως το άγιο δισκοπότηρο κλπ. Εκεί, κάθε Κυριακή και εορτές συμβαίνουν πολύ σημαντικά πράγματα για την ενορία. Είναι ο τόπος που μαζεύονται όλοι οι ενορίτες. Στη διάρκεια της λειτουργίας ο ιερέας μιλούσε από τον άμβωνα και, καθώς ήταν από τους λίγους εγγράμματους στην ενορία, πρότεινε λύσεις για τα τρέχοντα προβλήματα των ενοριτών. Αλλά και μετά το πέρας της λειτουργίας, στο προαύλιο, συγκεντρωμένοι - μοναδική ευκαιρία χωρίς καταναγκασμό - συνέχιζαν να συζητούν μεταξύ τους τα προβλήματά τους και να αναζητούν με τη διαβούλευση, όπως στην αρχαία εκκλησία του δήμου, τη λύση τους. Μπορεί οι προσευχές των αγροτών να μην προκαλούν βροχές σε περιόδους ανομβρίας, αλλά η σύναξη του κόσμου με το κοινό πρόβλημα μπορεί να βρει λύση, όπως πώς να μεταφέρουν νερό από άλλες περιοχές. Η εκκλησία βοηθά όπου χρειάζεται ποικιλοτρόπως. Μπορεί να το κάνει. Καθένας από το περίσσευμά του, μερικές φορές και από το υστέρημά του, κάτι αφήνει στην εκκλησία, στο παγκάρι και στο δίσκο που περιφέρεται. Αυτό το κεφάλαιο το διαχειρίζεται η εκκλησία, με τον παπά, συνήθως και με κάποιους ευυπόληπτους πολίτες, τους επιτρόπους, για το καλό της ενορίας. Μπορούν να ξοδεύονται τα χρήματα για τη συντήρηση της εκκλησίας, αγορά αναγκαίων σκευών κλπ. Όμως μπορούν και να διατίθενται (ευλογία λέγεται) για βοήθεια σε ενορίτες που έχουν ανάγκη και, λόγω της μικρής κοινωνίας, είναι γνωστοί, χωρίς να επαιτούν. Φυσικά, ένα μέρος διατίθεται στον παπά. Τα παραπάνω αφορούν την ενορία και το μεγάλο μέρος των ιερέων, όχι όμως αναγκαστικά τις επισκοπές. Οι ιερείς ποιμαίνουν πιστούς, οι επίσκοποί διοικούν ιερείς. Τέτοια εισοδήματα μπορούν να είναι τεράστια και να συντηρούν μια ολόκληρη πόλη, όπως η Ευαγγελίστρια στην Τήνο, η Παναγία Σουμελά και πολλές άλλες πόλεις εδώ και στο εξωτερικό, όπως στη Λούρδη. Από τη στιγμή που υπάρχει οικονομική συναλλαγή, ανοίγει η πόρτα και στο διάβολο. Ποικίλες καταχρήσεις και διαφθορά είναι δυνατό να γίνονται, καθώς μάλιστα αυτά τα έσοδα δεν καταγράφονται, δεν φορολογούνται. Ωστόσο, δεν παύουν να συμβάλλουν στη συντέλεση θαυμάτων, να συντηρούν ένα νοσοκομείο, ένα ορφανοτροφείο, ή να προσφέρουν απρόσμενη βοήθεια σε μια οικογένεια που υποφέρει.

Ο βδομαδιάτικος εκκλησιασμός τείνει να εκλείψει. Το κράτος, υποτίθεται, έχει αναλάβει την ευθύνη για την κοινωνική προσφορά της, ενώ οι πιστοί, που μάλλον μαγεύονται παρά πιστεύουν, θεωρούν την Κυριακή ευκαιρία για απουσία κοινωνικής ή επαγγελματικής υποχρέωσης. Απομονώνονται στον καναπέ τους με την τηλεόραση, που αντικαθιστά επάξια την πλύση εγκεφάλου από τον άμβωνα, με δημαγωγούς πολιτικούς και τους παραστεκάμενούς τους. Οι καλές τέχνες, ζωγραφική, ποίηση, μουσική με ύμνους, που σαν έθιμο διατηρούνταν στην εκκλησία και ξεπηδούσαν να διαχυθούν παραλλαγμένες στο περιβάλλον, στην ενορία και παραπέρα, παύουν να καλλιεργούνται με τη ζέση που υπήρχε παλιότερα. Συνήθως δεν υπάρχουν πια καν οι πόροι.

Ναι, θεωρώ, ότι η ενορία αξίζει να ξαναζωντανέψει. Φυσικά πρέπει να ανανεωθεί, να γίνει ξανά ελκυστική, ως τόπος όπου θα αναζητείται η λύση στα κοινά προβλήματα της μικρής κοινωνίας της. Μπορεί να ξαναγίνει κύτταρο δημοκρατίας η εκκλησία. Χρειάζεται όμως ανανέωση από μυαλό φωτισμένο σαν από το Άγιο Πνεύμα.