Τηλεργασία

Η ακάθεκτη σκόπιμη πορεία της επιστήμης που ονομάζομε πρόοδο την κατέστησε δυνατή. Η εξίσου ακάθεκτη εμφάνιση τυχαίων προβλημάτων στη ζωή την κατέστησε αναγκαία. Η πρόσφατη πανδημία μας ανάγκασε μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να επιβάλουμε την τηλεργασία, που είχε ήδη δοκιμασθεί περιορισμένα αλλού. Και βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτοφανή κατάσταση που μοιάζει επανάσταση. Το θέμα αυτή τη στιγμή που γράφω συζητιέται στη βουλή.

Η κοινωνία, για να διατηρείται, απαιτεί εργασία κατανεμημένη στα μέλη της. Άλλο κάνει ο ένας, άλλο ο άλλος και από την εργασία όλων προκύπτει κοινός σκοπός, που στη βάση του είναι η δημιουργία εφεδρειών για εποχές ένδειας. Η βιομηχανική επανάσταση έφερε τις αιματηρές πολιτικές επαναστάσεις, Αμερικανική, Γαλλική κλπ. Κι αυτές ανέδειξαν δύο κύριες τάξεις που συνειδητοποιήθηκε η διαφορά τους με τον K. Marx: τους εργοδότες καπιταλιστές και τους εργαζόμενους προλετάριους. Οι πρώτοι είναι πλούσιοι, ισχυροί και λίγοι. Οι δεύτεροι είναι φτωχοί, πολλοί, με ισχύ που εξαρτάται μόνο από το πλήθος τους. Και ο ανταγωνισμός τους συνεχίζεται ως τις μέρες μας με τις λεγόμενες αριστερή και δεξιά ιδεολογίες. Και το αποδεχτήκαμε. Και συντασσόμαστε με τη μια ή την άλλη τάξη. Και μπορεί να φθάσουμε ως τη βία, όπως στη δική μας ιστορία, με τον εμφύλιο και την επτάχρονη δικτατορία που οι συνέπειές τους εξακολουθούν να μας ταλαιπωρούν. Είναι όμως σωστό;

Οι παράγοντες ενός έργου είναι τρεις, όχι δύο. Είναι βέβαια η εργασία. Έργο χωρίς εργασία δεν γίνεται. Είναι, δεύτερο, και το κεφάλαιο που με την εργασία γεννά (τίκτει) τόκο. Χωρίς κεφάλαιο, η εργασία είναι ατομική υπόθεση, όχι κοινωνική. Αλλά είναι, τρίτο, και το ξεχνάμε, ο δέκτης της εργασίας, ο χρήστης των υπηρεσιών, ο καταναλωτής των αγαθών. Και αυτός είναι ο πιο αφανής, ως ανοργάνωτος. αλλά και πιο σημαντικός. Είναι λίγο δύσκολο να συλλάβουμε τέτοια ιεράρχηση.

Το νοητό μας Εγώ αρχίζει να υπάρχει με τη γέννησή μας, στη βάση του αισθητού, σωματικού μας Εγώ που γεννήθηκε με τη σύλληψή μας. Θα ακολουθήσει η κοινωνική τελετή με την οποία θα γίνει η είσοδός μας στην κοινωνία και θα εκδηλωθεί το κοινωνικό μας Εγώ. Το αισθητό και το κοινωνικό μας Εγώ υφίστανται τους περιορισμούς του φυσικού και του έλλογου περιβάλλοντός μας αντίστοιχα. Με βάση αυτούς τους περιορισμούς διαμορφώνουν τη φύση του νοητού Εγώ, του χαρακτήρα, της προσωπικότητάς μας. Στο αισθητό και στο κοινωνικό Εγώ στηρίζεται το νοητό μας Εγώ. Κι όμως ταυτιζόμαστε περισσότερο με αυτό, το νοητό Εγώ. Εγώ ο νοητός υπαγορεύω στους μυς και στους αδένες μου πώς να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του φυσικού και του κοινωνικού περιβάλλοντός μου. Εγώ είμαι το αφεντικό που εξουσιάζω την αισθητή και την κοινωνική υπόστασή μου. Εγώ ο νοητός θα κρίνω αν είμαι ικανοποιημένος ή ενδεής, εν είμαι ευδαίμων. Είναι σαν τις αρχαίες κοινωνίες, ως τα τέλη του 19ου αιώνα. με δεσπότες και δούλους. Χάρη στη δουλειά των δούλων επιβίωναν τόσο οι αφέντες όσο και οι σκλάβοι του, αλλά ο κύριος ήταν που σκεφτόταν και αποφάσιζε τι να κάνουν, αποφάσιζε ακόμη και για την ύπαρξή τους.

Αυτό ισχύει και σήμερα ανάμεσα στους τρεις παράγοντες της εργασίας. Το σημαντικό είναι ο καταναλωτής, όχι ο εργοδότης ή ο εργαζόμενος. Οι εργοδότες, προκειμένου να αυξήσουν τα κέρδη, γενικά τα οφέλη τους, ουσιαστικά κλέβουν (νόμιμα, αφού αυτοί κάνουν τους νόμους) τους εργαζομένους και τους καταναλωτές. Όπλο τους, το λοκ-άουτ. Κλείνουν την επιχείρηση και απολύουν το πλήθος των εργαζομένων. Οι εργαζόμενοι, με κύριο εκβιαστικό όπλο τους την απεργία, που ταλαιπωρεί το κοινό, απαιτούν μεγαλύτερους μισθούς, ή, για τον ίδιο μισθό, λιγότερες ώρες εργασίας. Όταν μετά από μεγάλη αντιπαράθεση φθάνουν σε μια συμφωνία (οι εργαζόμενοι ζητούσαν 100, ενώ έπαιρναν 1, συμφώνησαν στα 10), το κόστος μετακυλίστηκε στους καταναλωτές, που θα πληρώσουν την αύξηση των μισθών και των κερδών. Ποιοι είναι όμως οι καταναλωτές; Είναι βέβαια οι άνεργοι, όσοι δεν θέλουν ή δεν μπορούν να εργασθούν. Είναι όμως και οι ίδιοι οι εργοδότες και οι καταναλωτές στο χρόνο που δεν απασχολούνται επαγγελματικά. Είναι ο υπάλληλος που το βράδυ θέλει να κάνει τα ψώνια του, ο διευθυντής που θα διασκεδάσει τη νύχτα.

Η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει σε σημαντικό βαθμό να γίνεται αυτοματοποιημένη η δουλειά των εργαζομένων. Μοιάζει έτσι ανταγωνιστική της εργασίας. Γι΄ αυτό τα αριστερά κόμματα αντιδρούν. Όμως η αναγκαστική πρόοδος της τεχνολογίας επιβάλλει αδυσώπητη τον αυτοματισμό και, κατ΄ επέκταση, την τηλεργασία. Αν, ξαφνικά, στην αρχαιότητα απαγορευόταν η δουλεία, πώς θα επιβίωναν οι δούλοι έξω από την εξουσία (και τη μέριμνα) του αφέντη τους, χωρίς δική τους περιουσία; Να τον σκοτώσουν και να σφετερισθούν το έχει του, δεν ήταν λύση, διότι τότε αυτοί θα γίνονταν αφέντες και θα χρειάζονταν άλλους δούλους. Αυτό είναι, νομίζω, το κρίσιμο σημείο. Μήπως η τεχνολογία οφείλει να μην είναι το εργαλείο του εργοδότη, αλλά του εργαζομένου; Τα οφέλη μήπως δεν πρέπει να τα απολαμβάνει ο εργοδότης, αλλά ο εργαζόμενος; Ούτε κι αυτός, όμως, νομίζω. Ο τελικός κριτής είναι ο καταναλωτής, το σύνολο δηλαδή του λαού. Και αυτός πρέπει να παίρνει τις αποφάσεις, όχι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποί τους, διότι αυτοί δεν είναι παρά εκείνοι που έχουν εκλέξει τα κόμματα, οι εκπρόσωποι δηλαδή της εργοδοσίας και της εργασίας. Μεταξύ αυτών έχουν υποχρεωτικά εκλέξει κάποιους οι εκλογείς στην κάλπη.

Η τηλεργασία, μαζί με τον τεχνολογικό αυτοματισμό μπορούν να αποδειχθούν η μεγαλύτερη κατάρα στην ανθρωπότητα. είτε διότι είναι τα όργανα μιας ελάχιστης μειοψηφίας πάμπλουτων είτε, ακόμη χειρότερα, επειδή μπορεί να φθάσουν να κυριαρχούν ακόμη και πάνω τους. Μπορούν όμως να αποδειχθούν η μεγαλύτερη ευλογία, αν τεθούν κάτω από τον έλεγχο όλου του λαού. Θα επιτρέψουν αύξηση των κερδών, χωρίς αύξηση του επενδυόμενου κεφαλαίου· αύξηση των μισθών χωρίς αύξηση των ωρών εργασίας ή μείωση των ωρών εργασίας χωρίς μείωση των μισθών· και ανώτερης ποιότητας αγαθά και υπηρεσίες στο κοινό, χωρίς επιβάρυνση στην τιμή τους, παροχή αναγκαίων αγαθών και υπηρεσιών όλο το 24ωρο σε όλους. Κάθε έργο έχει ένα δείκτη απόδοσης. Είναι ο λόγος του ωφέλιμου έργου προς το συνολικό που δαπανήθηκε. Και η τεχνολογία παρέχει τη δυνατότητα αυξημένης απόδοσης της ανθρώπινης εργασίας. Οι άνθρωποι αποφασίζομε, όσο είναι ακόμη καιρός, ποιος θα επωφελείται από την αυξημένη απόδοση. Την ευθύνη αυτή τη στιγμή την έχουν οι πολιτικοί. Λανθασμένες αποφάσεις θα καταστήσουν κι αυτούς δούλους της τεχνολογίας.