Αφορμή και αιτίες

Έχω γράψει επανειλημμένα (π.χ. Ξανά για τις φωτιές, dimitrissideris.wordpress.com). Φωνή βοώντος εν τη ερήμω ή στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα. Και ξαναβλέπομε, όπως κάθε χρόνο (και, φοβούμαι, θα βλέπομε κάθε χρόνο, όλο και εντονότερα) πυρκαγιές των δασών μας που απειλούν ή και καίουν καλλιέργειες, σπίτια, ανθρώπους. Οι πυροσβέστες, με ηρωισμό κάνουν ότι μπορούν, μερικές φορές με τίμημα τη ζωή τους, αλλά μάταια. Τι φταίει;

Ό,τι γίνεται, γίνεται από αιτίες και αφορμές. Εννοώ τούτο. Όλα τα γεγονότα έχουν την τάση να αυτοσυντηρούνται ως τον ολοσχερή αφανισμό των φορέων τους. Αυτό οφείλεται σε ένα είδος θετικής ανάδρασης ή φαύλου κύκλου, που, μόλις τεθεί σε λειτουργία συνεχίζεται χωρίς την ανάγκη της αιτίας που τον δημιούργησε. Όμως φαύλοι κύκλοι δεν δημιουργούνται στα καλά καθούμενα. Πρέπει να προϋπάρχει μια αιτία που στρώνει τις συνθήκες για το φαύλο κύκλο. Και τότε, μια τυχαία αφορμή, μια πυροδότηση, τους ενεργοποιεί. Τις αιτίες των πυρκαγιών τις ξέρομε. Είναι παράγοντες που δεν τους ελέγχομε, καύσωνας, ξηρασία, άνεμοι. Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα γι΄ αυτούς, ξέρομε όμως πως θα εμφανισθούν όλοι μαζί σε συγκεκριμένη εποχή του έτους. Υπάρχουν όμως και αιτίες που μπορούμε να τις ελέγξουμε. Για παράδειγμα, ένα νεαρό, καθαρό δάσος δεν καίγεται εύκολα, διότι επικρατούν τα πράσινα δροσερά φύλλα, ενώ στο γέρικο επικρατεί το εύφλεκτο ξύλο. Ακόμη, φέτος στα δικά μας δάση με την ακραία χειμερινή κακοκαιρία, έπεσαν πολλά δέντρα. Αυτά έμειναν επιτόπου, ξεράθηκαν, ζητώντας μια φωτίτσα για να ανάψουν πυρκαγιά. Μόλις προ ημερών δημοσίευα στο facebook φωτογραφία από τα ξερά που έχουν κοπεί και παραμείνει στο Λυκαβητό. Τι θα γίνει στην Αθήνα αν υπάρξει εκεί ένας σπινθήρας;

Οι αφορμές είναι τυχαία φαινόμενα. Είναι παρατημένα μπουκάλια που το γυαλί τους γίνεται φακός. Είναι απροσεξία περαστικών που πετάνε το αποτσίγαρό τους. Είναι αυτοανάφλεξη σκουδαριών που με τις ζυμώσεις που γίνονται εκεί παράγουν μεθάνιο και άλλα εύφλεκτα αέρια. Είναι τόσο πολλές οι τυχαίες και, επομένως απρόβλεπτες, αφορμές, που είναι αδύνατο να τις αντιμετωπίσουμε. Εξάλλου, η αντιμετώπιση των αφορμών δεν λύνει το πρόβλημα, αφού μιας και ξεκινήσει ο φαύλος κύκλος της πυρκαγιάς, συνεχίζεται από μόνος του, όταν η αφορμή δεν υπάρχει πια.

Το πρόβλημα είναι επομένως η πολιτική απόφαση. Αν σκοπός μας είναι να καταπολεμούμε τις φωτιές στα δάση, θα συνεχίσουμε να κάνουμε ό,τι και σήμερα και να γίνεται ό,τι σήμερα και κάθε χρόνο. Αν σκοπός μας όμως είναι να έχουμε δάση στον τόπο μας, πρέπει να αλλάξουμε στρατηγική. Υπάρχει πολλή δουλειά να γίνεται το χειμώνα στα δάση. Καθαρισμός τους από τα ξερά, εμπόδιση της μετατροπής τους σε τσιμέντο ή βοσκότοπους. Το δάσος έχει την ικανότητα να αναγεννάται, εκτός αν εμποδίζεται. Έλεγχος της πανίδας, π.χ. επιτρέποντας την παρουσία λύκων που θα προστατεύουν το δάσος από την υπερπαραγωγή ελαφιών, κατσικιών κλπ που τρώνε τα τρυφερά δεντράκια που φυτρώνουν. Και πολλά άλλα.

Τα παραπάνω και αρκετά άλλα που είχα αναπτύξει το 2018 δεν μπορούν να είναι αποστολή της πυροσβεστικής υπηρεσίας που ξέρει μόνο πώς να σβήνει φωτιές και μάλιστα όχι μέσα σε ένα δάσος. Είναι ευθύνη της δασικής υπηρεσίας. Βέβαια υπήρξε ένα κέρδος τότε για τους πολιτικούς που της αφαίρεσαν τις αρμοδιότητες: εισέπραξαν ψήφους. Οι ευθύνες της πολιτικής ηγεσίας είναι τεράστιες. Αν σκοπός της πολιτείας μας είναι να αυξήσουμε τη δασωμένη έκταση της επικράτειάς μας και όχι να σβήνουμε φωτιές, (μικρό μέρος της όλης επιχείρησης), τα πράγματα αλλάζουν, με άμεσες αναδασώσεις, το χειμώνα, των καμένων περιοχών. Βέβαια η προληπτική πολιτική έχει κόστος. Το κόστος όμως από την ανυπαρξία της είναι μεγαλύτερο. Με το να εμποδίζουμε τη θερινή εμφάνιση πυρκαγιών, κανένας δεν καταλαβαίνει τίποτε, διότι η φωτιά μπορεί και να μην εμφανιζόταν: Το δίλημμα μεταξύ πρόληψης και θεραπείας. Τα αποτελέσματα της θεραπείας τα βλέπεις μπροστά σου, όχι της πρόληψης. Όμως το υψηλό κόστος της πρόληψης είναι χαμηλότερο από της καταστολής μετά την εμφάνιση του ανακυκλούμενου ολέθρου. Στην πρόληψη αντιμετωπίζονται μόνον αιτίες. Στη θεραπεία, και αιτίες και αυτοσυνέχιση του κακού.

Οι κλιματικές συνθήκες είναι βέβαιο πως θα χειροτερεύουν, η μέση θερμοκρασία της γης θα αυξάνεται σταθερά. Όταν σε περίπου ένα αιώνα θα έχει γίνει 10οC υψηλότερη, η επιβίωση, τουλάχιστον των ανθρώπων, θα είναι αδύνατη. Η μόνη άμυνά μας είναι αφενός το νερό στα παραθαλάσσια μέρη και αφετέρου τα δάση στα μεσόγεια. Τα δάση διατηρούν το χώμα να μη φεύγει με τους χειμάρρους (που θα γίνονται εντονότεροι). Καθυστερούν τη ροή του νερού που προλαβαίνει να απορροφηθεί στη γη για να υπάρχει τους ξερούς μήνες. Αναχαιτίζουν τους ακραίους ανέμους προστατεύοντας έτσι τις γειτονικές περιοχές. Είναι το σπίτι μεγάλης ποικιλίας ζώων που, αλλιώς, θα αφανισθούν κοκ. Ως προς το νερό είμαστε τυχεροί, αλλά πρέπει να εκμεταλλευθούμε και να ζωντανέψουμε τα περισσότερα από τα σχεδόν 6000 νησιά μας με παραγωγή φυσικής (αιολικής, ηλιακής, κυματικής κλπ) ενέργειας και βιολογικής (ποικίλες θαλασσοκαλλιέργειες) ενέργειας. Το ζωντάνεμά τους θα γίνει πόλος έλξης και για τουρισμό και για κάθε άλλη δραστηριότητα. Ως προς τα δάση μας όμως, τα έχομε εγκαταλείψει μοιρολατρικά. Μάλιστα, εντελώς υποκριτικά, προγραμματίζομε δασικές περιοχές για να αναπτύξουμε ανεμογεννήτριες, αντί να τις σχεδιάσουμε εκεί όπου υπάρχει φαλακρός τόπος, όπως σε ερημονήσια.

Η αντίδραση του κοινού στην πρόληψη είναι αναμενόμενη. Από αυτήν δεν βλέπει άμεση ωφέλεια, όπως λέγαμε. Γιατί να προστατέψω τα δάση, αφού τώρα δεν καίγομαι; Γιατί να πάω να μείνω σε ξερονήσι, αφού καλά είμαι εδώ στον καναπέ μου; Δουλειά του κράτους μου είναι να φροντίσει να μη γίνονται πυρκαγιές, να έχουμε καθαρή και φτηνή ενέργεια, να έχουμε ψάρια και αστακούς. Εγώ καλά κάθομαι. Δε ζητώ τίποτα! Όμως αυτή είναι η διαφορά μεταξύ των "σοφών" που μας κυβερνούν και εμών των κοινών θνητών. "Θεοὶ μὲν γὰρ μελλόντων, ἂνθρωποι δὲ γιγνομένων, σοφοὶ δὲ προσιόντων αἰσθάνονται" (Φιλόστρατος). Δουλειά τους είναι να αισθάνονται τα επικείμενα, που καθένας μας δεν μπορεί να δει και να παίρνουν τα απαραίτητα μέτρα. Φυσικά, αυτά τα μέτρα εμείς οι ίδιοι είμαστε που θα τα εφαρμόσουμε και εμείς πρέπει να πεισθούμε πως έτσι πρέπει. Το πρόβλημα είναι δασικό, πολεοδομικό, αρχιτεκτονικό, δηλαδή πολιτικό. Έχομε εμπιστοσύνη στους άρχοντές μας πως ό,τι αποφασίζουν το κάνουν για το δικό μας συμφέρον και όχι για να διαιωνίζουν την εξουσία τους; Η δυσπιστία μετατοπίζει το πρόβλημα από τους πολιτικούς μας στο πολιτικό μας σύστημα: Απουσία δημοκρατίας.