Στάμπα

Ο κόσμος αποτελείται από άπειρο αριθμό στοιχείων σε απέραντη ποικιλία. Αυτά διεγείρουν τις αισθήσεις μας που έχουν ατέλειες. Δεν έχουν μεγάλη διακριτική ικανότητα. Δύο ταυτόχρονοι νυγμοί στη ράχη μας γίνονται αισθητοί σαν ένας, αν δεν απέχουν επαρκώς (π.χ. 2 εκατοστά) μεταξύ τους, ενώ στις ράγες των δακτύλων μας, με μεγαλύτερη διακριτική ικανότητα, γίνονται αντιληπτοί σαν δύο αν απέχουν ακόμη και μόνο 2 χιλιοστόμετρα. Παρόμοια, διαδοχικές εικόνες από μια κίνηση γίνονται αντιληπτές σα συνεχείς, αν ακολουθούν η μια την άλλη μεταξύ τους λιγότερο από περίπου 16 στο δευτερόλεπτο· σ΄ αυτή την αρχή βασίζεται ο κινηματογράφος. Έτσι, ήδη από το επίπεδο των αισθήσεών μας αρχίζει μια ομαδοποίηση των ποικίλων ερεθισμάτων που δέχονται. Στο επίπεδο του εγκεφάλου μας γίνεται η επεξεργασία των αισθημάτων μας, με το μηχανισμό των εξαρτημένων αντανακλαστικών. Αυτά συνδέουν ανεξάρτητες αισθήσεις και σχηματίζεται η αντίληψη, π.χ. η εικόνα του τριαντάφυλλου, από το χρώμα, το σχήμα, την αφή του κλπ. Από την ανταλλαγή λέξεων μεταξύ ανθρώπων γεννιόνται οι έννοιες που, χάρη σ΄ αυτή την ανταλλαγή, γίνονται περίπου κοινές σε όλους, Ο Αριστοτέλης προχώρησε παραπέρα σχηματίζοντας δέκα όλες κι όλες κατηγορίες όλων των εννοιών. Ο I. Kant σχημάτισε 12 κατηγορίες θεωρώντας ότι μ΄ αυτές γεννηθήκαμε, είναι a priori, δεν τις μάθαμε μετά τη γέννησή μας. Η τάση να κατηγοριοποιούμε ό,τι αντιλαμβανόμαστε υπάρχει σε όλους μας.

Ο σχηματισμός κατηγοριών είναι ένα τεράστιο όπλο του νου μας. Η προσοχή μας μπορεί να εστιαστεί μόνο σε ένα σημείο, μία κατηγορία. Χωρίς εστίασή της δεν μπορούμε να προχωρήσουμε παραπέρα, όπως να σχεδιάσουμε ένα σκοπό. Συγχρόνως όμως είναι και δίκοπο μαχαίρι. Όταν επισυνάπτουμε μια κατηγορία ιδιοτήτων σε ένα πρόσωπο, αυτό αφενός δεν έχει όλες τις ιδιότητες της κατηγορίας και αφετέρου έχει και άλλες ιδιότητες που δεν υπάγονται σ΄ αυτήν. Και από κει ξεκινά η προκατάληψη.

Θα φέρω κάποια παραδείγματα. Στη συνείδηση της γενιάς που ακόμη ζει, οι άνθρωποι στον τόπο μας σταμπάρονταν ως αριστεροί ή δεξιοί. Σε καθεμιά κατηγορία εντάσσονται ιδιότητες πολύ διαφορετικές, ανάλογα με το σε ποια από τις δυο κατηγορίες τοποθετείται ο κριτής, έστω και αν δεν παραδέχεται πως είναι προκατειλημμένος. Είναι! Έτσι π.χ. στην εποχή του ψυχρού πολέμου όποιος έγραφε στη δημοτική ήταν αριστερός, στην καθαρεύουσα δεξιός. Έφτανε αυτό. Οι ιδεολογίες σήμερα έχουν ξεφτίσει αρκετά, όχι πλήρως, αλλά έχουν προκύψει άλλες στάμπες (ετικέτες, σφραγίδες).

Σκεφτόμαστε ότι κάποιος ή κάποια ομάδα ανθρώπων είναι τρομοκράτες. Τους βάλαμε τη στάμπα του τρομοκράτη και τους συμπεριφερόμαστε ανάλογα. Τι εννοούμε όμως μ΄ αυτή τη λέξη; Αγωνίζονται κάποιοι βίαια ενάντια σε κάποιο στόχο. Γενικά, αν ο στόχος είναι η αλλαγή καθεστώτος, μιλούμε για επανάσταση. Αν όμως ο στόχος είναι κάποια άτομα ή άμαχοι, τότε μιλάμε για τρομοκράτες. Όμως ο φόνος κάποιου ηγέτη δεν αίρει το καθεστώς, το Σύνταγμα που στήριζε. Δεν είναι τυχαίο που η διεθνής κοινότητα έχει συμφωνήσει πως πρέπει να εξουδετερώνουμε τους τρομοκράτες, αλλά δεν έχει καταλήξει σε καθολικά αποδεκτό ορισμό των τρομοκρατών. Όμως σε κάθε επανάσταση, που τη θεωρούμε συνήθως μια δίκαιη βία, πάντα υπάρχουν και παράπλευρες απώλειες ανθρώπων που ο φόνος τους δεν προάγει την επιχείρηση, αλλά ήταν αναπόφευκτος για να εξουδετερωθούν οι δυνάμεις που τυραννούν τους επαναστάτες. Οι Τούρκοι χαρακτηρίζουν τρομοκράτες τους εξεγερμένους Κούρδους που σκοτώνουν ανθρώπους. Όμως οι Σουηδοί παρέχουν άσυλο σ΄ αυτούς που οι Τούρκοι θεωρούν τρομοκράτες, θεωρώντας ότι το κράτος τους συμπεριφέρεται προκατειλημμένα και άδικα. Να το πάρουμε και σε μας. Αιώνες σκλαβιάς και επιτέλους ο λαός μας επαναστάτησε. Η πρώτη μεγάλη νίκη μας ήταν η άλωση της Τροπολιτσάς. Με το στοιχειώδες στρατηγικό σχέδιο του Κολοκοτρώνη, πολιορκήθηκε, οι κάτοικοι δεν είχαν να φάνε και παραδόθηκαν. Και όταν παραδόθηκαν, με ανοχή τουλάχιστον του Κολοκοτρώνη, σφαγιάστηκαν και σκυλεύτηκαν. Ο στρατηγός μπορούσε να σεβαστεί τις συμφωνίες του με τους πολιορκημένους Τούρκους και να τους σώσει, αφού π.χ. οι πολιορκημένοι Αλβανοί με τους οποίους είχε φιλικούς δεσμούς, δεν έπαθαν τίποτε. Δεν το έκανε. Ήταν τρομοκράτης ο Κολοκοτρώνης; Ναι, λένε οι Τούρκοι. Όχι, λέμε εμείς, ήταν επαναστάτης.

Σήμερα βλέπομε μια ομάδα Παλαιστινίων να εξαπολύει απρόκλητα μια τρομακτική επίθεση κατά του Ισραήλ, σκοτώνοντας πλήθος αμάχων και συλλαμβάνοντας ομήρους. Ανατριχιαστικό. Πόσο τρομοκρατική οργάνωση είναι η Χαμάς; Σαν κι αυτή, τρομοκρατική είναι και η Χεσμπολάχ, που δεν ξέρω σε τι διαφέρει από τη Χαμάς. Τρομοκρατική ήταν και η Φατάχ, μια άλλη ομάδα Παλαιστινίων, που όμως πείσθηκε πως οι τρομοκρατικές μέθοδοι δεν καταλήγουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα και έχει στραφεί προς τις πολιτικές λύσεις με διαπραγματεύσεις. Οι Ισραηλινοί, ειρηνικοί και κατατρεγμένοι, διεσπαρμένοι σε όλο τον κόσμο, εξοντωμένοι τελικά από το ναζισμό, επιτέλους απέκτησαν μια πατρίδα, ένα κράτος. Το δικαιούνται. Όμως η διεθνής κοινότητα που τους εξασφάλισε αυτό το κράτος δεν φρόντισε να ρωτήσει τους ήδη υπάρχοντες κατοίκους της περιοχής. Οι Ισραηλινοί συνέρρεαν εκεί από όλο τον κόσμο και τα όρια που τους είχαν παρασχεθεί δεν αρκούσαν για να ζήσουν. Και επεκτάθηκαν βίαια πέρα από αυτά, στα "κατεχόμενα", στη Δυτική Όχθη, στα Υψώματα του Γκολάν, στη Γάζα και δεν ξέρω ούτε τη γεωγραφία ούτε την ακριβή ιστορία της περιοχής. Οι κάτοικοι που υπήρχαν σε όλες αυτές τις περιοχές εκδιώχτηκαν, σκοτώθηκαν, σκλαβώθηκαν. Πώς μπορούν να αντιδράσουν, αν όχι με βία, κι αυτήν αν μπορούν να την ασκήσουν. Δεν αποτελούν κράτος για να κηρύξουν επίσημα τον πόλεμο, όπως μας είχε κηρύξει τον πόλεμο η Ιταλία το 1940 (αν τον είχαν κηρύξει, δεν θα τους λέγαμε τρομοκράτες!). Και η διεθνής κοινότητα ανησυχεί και νοιάζεται. Όχι, δεν ενδιαφέρεται για την απονομή δικαιοσύνης, αλλά για τα συμφέροντα καθενός από τη διεθνή κοινότητα. Ας πούμε, εμείς, πριν από μερικές δεκαετίες βλέπαμε το δίκιο των Παλαιστινίων, που ασκούσαν τρομοκρατία, ενώ το Ισραήλ ήταν στενός σύμμαχος με την Τουρκία. Σήμερα που οι Τουρκοϊσραηλινοί δεσμοί έχουν σπάσει, στην αντιπαλότητά μας με την Τουρκία βλέπομε να μας συντρέχει το Ισραήλ και ανάλογα συμπεριφερόμαστε στην εξωτερική μας πολιτική. Όμως στο μέγιστο εθνικό μας θέμα της Κύπρου, τα κράτη που υποστηρίζουν αναφανδόν τα δίκαια των Ελληνοκυπρίων είναι ο Αραβικός κόσμος και η Ρωσία. Ήδη οι σχέσεις με τη Ρωσία έχουν κλονιστεί με την αντιρωσική πολιτική μας ενώ και οι Άραβες δεν είμαι βέβαιος πώς είναι μαζί μας. Η Αίγυπτος π.χ. πάει με μας, όχι όμως η Λιβύη. Ας μη βάζουμε στάμπες ούτε σε άτομα ούτε σε λαούς.