Τα Τρία Ωράρια

Αρχίζομε να υπάρχουμε σε τρεις διαδοχικούς σταθμούς. Η ένωση ενός πατρικού σπερματοζωαρίου με ένα μητρικό ωάριο δημιουργεί μια νέα φυσική ύπαρξη, αντιληπτή από το φυσικό και βιολογικό περιβάλλον της. Η επιφάνειά (δέρμα εμβρύου) της αισθητής αυτής ύπαρξης καλύπτεται από τεράστιο αριθμό αισθητήρων που δέχονται από μέσα και απέξω ερεθίσματα που είναι σταθερά και ίδια. Έτσι, αδυνατεί να αντιληφθεί την ύπαρξή της, διότι τίποτε δεν υπάρχει αν δεν διαφέρει από το περιβάλλον του. Η γέννηση είναι ο δεύτερος σταθμός. Οι αισθητήρες του νεογνού συνεχίζουν να δέχονται από μέσα τα ίδια σταθερά ερεθίσματα, αλλά από το περιβάλλον του δέχονται σωρεία διαρκώς και τυχαία μεταβαλλόμενων σημάτων. Για πρώτη φορά υπάρχει η δυνατότητα να αντιληφθεί ότι υπάρχει, αφού αισθάνεται τη διαφορά του από τον περίγυρό του. Ενώ αυτό σκέφτεται, συναισθάνεται ευχάριστα ή δυσάρεστα και θέλει, οι άλλοι αγνοούν τι γίνεται μέσα του, απλώς νοούν, συμπεραίνουν όλα αυτά από τη συμπεριφορά του αισθητού Εγώ. Ο άνθρωπος ζει μέσα σε μια κοινωνία. Η εισαγωγή σ΄ αυτή την κοινωνία (τρίτος σταθμός) γίνεται με μια επίσημη διαδικασία, όταν γεννιέται το κοινωνικό Εγώ. Όπως διαφορετικός είναι ο χρόνος της γέννησης των τριών υποστάσεων του Εγώ, έτσι είναι και, ο θάνατός τους.

Όσο ζούμε, καθεμιά από τις τρεις υποστάσεις μας έχει τις δικές της ανάγκες, που ικανοποιούνται σε διαφορετικούς χρόνους. Στο αισθητό ωράριο ικανοποιούνται οι σωματικές ανάγκες του αισθητού Εγώ, σε ένα ελεύθερο ωράριο, του νοητού και στο κοινωνικό του κοινωνικού. Στο νεογνό οι ανάγκες του αισθητού Εγώ του καταλαμβάνουν όλο το 24ωρο και το ίδιο σχεδόν ισχύει για τους υπέργηρους, τους ασθενείς κλπ. Το κοινωνικό ωράριο έχει δύο σκέλη, ένα επαγγελματικό και ένα πολιτικό. Το αισθητό ωράριο λειτουργεί συνήθως στο σπίτι, το νοητό οπουδήποτε και το κοινωνικό, με την κατάλληλη αμφίεση, στον τόπο εργασίας ή σε κατάλληλο δημόσιο χώρο. Το πολιτικό καταλάμβανε μεγάλο μέρος του κοινωνικού ωραρίου στις αρχαίες δημοκρατίες, όταν κάθε πολίτης μετείχε υπεύθυνα εκπεριτροπής σε ρόλους βουλευτή, δικαστή κλπ. Σήμερα έχει συρρικνωθεί σε μια στιγμή κάθε 4 περίπου χρόνια, όταν ψηφίζουμε εκπροσώπους, που εκφράζουν, ερήμην μας, ως πληρεξούσιοι για τις βουλήσεις μας. Αυτοί κυριαρχούν πάνω μας, αφού είναι οι μόνοι με εξουσία, δηλαδή με δυνατότητα εφαρμογής νόμιμης βίας.

Η αδιάλειπτη επιστημονική πρόοδος των φυσικών επιστημών με τον υπηρέτη τους, την τεχνολογία, έχει επιτύχει σήμερα μεγάλη ικανοποίηση των αναγκών του αισθητού Εγώ. Αφού αντισταθμίστηκαν κρύο, τριβή, βαρύτητα κλπ, επιτεύχθηκε να αναβληθεί σημαντικά ο θάνατος, μειώνοντας επιδημίες, λοιμούς, αναλφαβητισμό κλπ. Και αυτό με δραστική συρρίκνωση του επαγγελματικού χρόνου εργασίας, από >14 ώρες πριν από 1-2 αιώνες, σε 4-6 ώρες πια σήμερα, χωρίς σωματικό μόχθο που καταναλώνει ενέργεια. Η ελευθερία του αισθητού Εγώ μας επεκτάθηκε ονειρεμένα.

Το τίμημα ήταν βαρύ. Η τεχνολογική ανάπτυξη απαιτεί εξειδίκευση και αυτό σημαίνει ότι καθένας κάνει κάτι περιορισμένo καλύτερα από τους άλλους, άλλα σε όλες τις λοιπές ανάγκες του εξαρτάται από τους άλλους: Περιορισμός της κοινωνικής ελευθερίας μας. Με τη μείωση του χρόνου στο επαγγελματικό σκέλος και το σχεδόν μηδενισμό στο πολιτικό σκέλος του κοινωνικού ωραρίου επιτεύχθηκε σημαντική επέκταση του νοητού ωραρίου. Αυτό είναι το κατεξοχήν ελεύθερο ωράριό μας, διότι διέπεται από τη φαντασία, χωρίς τους περιορισμούς των φυσικών και των κοινωνικών νόμων. Η φαντασία σχηματίζεται από το συνδυασμό στοιχείων που προέρχονται από τις αισθήσεις μας, τις δραστηριότητές μας μέσα στην κοινωνία, τις οποίες πάλι αισθανόμαστε, τη βούλησή μας όσο διεγείρεται από τις αισθήσεις μας και από όλα αυτά τα στοιχεία ανακαλούμενα και από τη μνήμη, όπου έχουν αποθηκευθεί. Όλα αυτά τα δεδομένα προέρχονται από το περιβάλλον, που έτσι μπορεί να ελέγχει τη φαντασία μας. Όμως το συναίσθημα και η βούλησή μας εκτός από τη διέγερσή τους από τη γνώση του αισθητού κόσμου, μπορούν και να αυτοδιεγείρονται, χωρίς καμιά επίδραση του περιβάλλοντος. Χωρίς να δω ένα μεζέ κάποια στιγμή πεινάω και θέλω να φάω. Και η αυτοδιέγερση συμβάλλει σημαντικά στη διαμόρφωση της φαντασίας μας. "Όποιος πεινά, ψωμιά θωρεί!"

Η πρόοδος που έχει συντελεσθεί, εκτός από μια βραχεία περίοδο στην ακμή της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας, στηρίχθηκε σε στεγανό διαχωρισμό μεταξύ αρχόντων και αρχομένων, δηλαδή στην ύπαρξη κυρίαρχης τάξης. Κι αυτή, εκτός από την εξουσία που διαθέτει, έχει δημιουργήσει ένα κοινωνικό μηχανισμό που ελέγχει με άλλοτε άλλη αυστηρότητα τις ενέργειές μας. Τέτοιος μηχανισμός είναι π.χ. ο στρατός, η αστυνομία, η ιεραρχία, το οικονομικό και επικοινωνιακό κατεστημένο κλπ. Στην αρχαιοελληνική δημοκρατία, μετείχαν όλοι οι πολίτες στην εξουσία. "Λέγω δ΄ οἷον δοκεῖ δημοκρατικὸν μὲν εἶναι τὸ κληρωτὰς εἶναι τὰς ἀρχὰς, τὸ δ΄ αἱρετὰς ὀλιγαρχικὸν" και Ελευθερία: "Ἓν μὲν τὸ ἐν μέρει ἂρχειν καὶ ἂρχεσθαι…ἓν δὲ  τὸ  ζῆν  ὡς βούλεταἱ  τις" (Αριστοτέλης). Εκπεριτροπής, όλοι, με κλήρωση, άρχοντες και αρχόμενοι.

Οι κυρίαρχοι άρχοντες πάντοτε κινδύνευαν. Ένας κίνδυνος προερχόταν από αντίπαλες παρατάξεις που ήθελαν να είναι καθεμιά "χαλίφης στη θέση του χαλίφη". Ο άλλος ήταν οι αρχόμενοι, που βέβαια ονειρεύονταν την αρχαιοελληνική δημοκρατική παράδοση. Η ύπαρξη αρχόντων είναι απαραίτητη για μια κοινωνία, αλλά η ύπαρξη στεγανού διαχωρισμού μεταξύ κάποιων ολίγων κυριάρχων και του μεγάλου πλήθους των υποτελών, δεν είναι. Αντίθετα η δημοκρατία έγινε γενεσιουργός του υψηλότερου πολιτισμού που έχει παρουσιασθεί ποτέ στον πλανήτη μας, ανώτερου, αφού είχε επιτύχει στο μέγιστο δυνατό την ευδαιμονία των πολιτών. Απόλυτη ανάγκη λοιπόν για την κυρίαρχη τάξη για να μείνει άρχουσα είναι να ελέγξει και το μεγεθυσμένο ελεύθερο ωράριο του νοητού Εγώ, ώστε να μην οργανωθεί ο λαός σε δήμο, που θα διεκδικήσει την εξουσία. Πώς όμως, αφού υπάρχει η αυτόνομη φαντασία καθενός;

Η λύση για την κυρίαρχη τάξη είναι να μετατρέψει το λαό σε όχλο. Επιστρατεύονται όλα τα μέσα που αποσπούν την προσοχή και τη φαντασία από την πολιτική σε άλλες δραστηριότητες, με ποικίλα ερεθίσματα. Φαγητό και έρωτας πέρα από τις ανάγκες, που φυσιολογικά εναλλάσσονται από το "θέλω να" στο "θέλω να μη". Μίμηση (π.χ. μόδα) στην εμφάνιση και συμπεριφορά, αντί της συμπληρωματικής δραστηριότητας. Θεάματα (π.χ. εμπορικό ποδόσφαιρο) αντί τέχνης. Προσφορά "αίματος, ψέματος, σπέρματος", αντί ειδήσεων, όπως έλεγε παλιός δημοσιογράφος (Φυντανίδης;). Τα ερεθίσματα εισβάλλουν στο σπίτι μας με την άδειά μας (ΜΜΕ). Για την αναγκαία πληροφόρηση (έστω προκατειλημμένη) υφιστάμεθα ελκυστικές προτροπές για καταναλωτικά αγαθά πέρα από τις ανάγκες μας, αντί για το έλλειμμα ελευθερίας μας. Ευθύνη του καθενός είναι να αντισταθεί στην καθυπόταξη του νοητού ωραρίου του.