Μεγάλη ιδέα και γαλάζια πατρίδα

Πριν από 200 χρόνια ξεσηκώθηκαν ενωμένοι οι πρόγονοί μας και έγινε η Επανάσταση. Να απαλλαγούν από τον Οθωμανικό ζυγό. Αυτός όμως είναι ένας αρνητικός στόχος. Να απαλλαγούμε από αυτούς για να κάνουμε τι; Εδώ υπήρχε σημαντική διαφωνία μεταξύ των επαναστατημένων ηρώων. Οι κοτζαμπάσηδες ήθελαν να καρπούνται αυτοί αντί των Τούρκων τον κόπο των εργαζομένων. Οι ένοπλοι, αρματωλοί και κλέφτες επιδίωκαν να γίνουν αυτοί τα αφεντικά αντί των κατακτητών μας. Οι πολιτικοί, εμπνευσμένοι από τη Γαλλική επανάσταση επιδίωκαν να δημιουργήσουν ένα σύγχρονο εθνικό κράτος. Οι θρησκευτικοί ηγέτες προσπαθούσαν να εξαλείψουν τους Μωαμεθανούς. Κι αυτή η διάσπαση στόχων, χωρίς να υπάρχει ένας που επικρατεί οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο που παραλίγο να καταλήξει στην αποτυχία του Αγώνα. Οπωσδήποτε όλοι ονειρεύονταν την αναβίωση της ένδοξης Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με τη μεγάλη πρωτεύουσά της, την Πόλη. Όσο κι αν ο Κολοκοτρώνης (κυρίως) αναβίωσε τον πανάρχαιο όρο του Έλληνα, ο πολύς λαός φανταζόταν πως είμαστε Ρωμιοί. Κι αυτό μολονότι ο δοτός ηγέτης αυτής της κατακτημένης αυτοκρατορίας, ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είχε αφορίσει τους πρωτεργάτες της επανάστασης. Το όνειρο της αποκατάστασης εκείνης της αυτοκρατορίας συνέχισε να ανθίζει και μετά την Επανάσταση, κι έγινε λαϊκίστικο όργανο των πολιτικών, από τον Όθωνα, ως ακόμη και τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Οι επιτυχίες του τελευταίου έφεραν την πραγματικότητα κοντά στη φαντασία. Η αναγκαστική απουσία του για να διεξάγει τη ιδιοφυή πολιτική του, οι αναγκαίες θυσίες του λαού, η σχεδόν τυραννική επιβολή τους από τους ντόπιους εκπροσώπους του, τον απομάκρυναν από την εξουσία με εκλογές. Το όνειρο έμεινε για να οδηγήσει στη μεγαλύτερη καταστροφή του Ελληνισμού στις χιλιάδες χρόνια της ιστορίας του. Σήμερα, ακόμη και αν κάποιοι βαθιά μέσα στην καρδιά τους, διατηρούν τη μεγάλη ιδέα, όλοι λογικά έχομε πάρει το μάθημά μας.

Δεν είμαστε οι μόνοι. Όλοι οι λαοί έχουν στην ιστορία τους ένδοξες μέρες που έχουν φύγει και ονειρεύονται την επάνοδό τους. Οι Βούλγαροι τη Μεγάλη Βουλγαρία. Οι Ιταλοί τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι Άγγλοι την κοσμοκρατορία τους που κατά καιρούς τη θυμούνται. Οι Τούρκοι, θυμούνται το ένδοξο Οθωμανικό παρελθόν τους, όταν κυριαρχούσαν από την Αυστρία ως την Άπω Ανατολή: Η Γαλάζια Πατρίδα.

Η εποχή μας δε σηκώνει, φαίνεται, τέτοια πια. Ιδίως μετά τη Γαλλική επανάσταση επικράτησε και διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο η έννοια του κράτους-έθνους. Η αυτοκρατορία είναι μια κρατική οντότητα που περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά έθνη, έχοντας όμως κυρίαρχο, προνομιούχο, ένα από αυτά. Αντίθετα. το κράτος-έθνος είναι μονοεθνικό. Αποτελείται από ένα λαό που έχει κοινή γλώσσα, θρησκεία, ήθη και κατοικεί σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο που έχει μια ενότητα. Ο ορισμός του έθνους ποικίλλει. Ο (προδότης) Δημάρατος έδωσε, κατά τον Ηρόδοτο, έναν ορισμό: "Ὁμόηθες, ὁμόθρησκον, ὃμαιμον, ὁμόγλωσσον". Αντίθετα, ο Ισοκράτης έδωσε άλλον ορισμό: "Τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκε μηκέτι τοῦ γένους ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι καὶ μᾶλλον Ἓλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἤ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας". Το μόνο που μετράει είναι η κοινή παιδεία. Οι επίκτητες ιδιότητες που δημιουργούνται σε ένα λαό με κοινή παιδεία είναι το σημαντικό και όχι η κληρονομικότητά τους. Έτσι κι αλλιώς οι έννοιες της αυτοκρατορίας και του κράτους-έθνους είναι ασύμβατες μεταξύ τους. Για μας συζητήσαμε ήδη τις ολέθριες συνέπειες που είχε η προσπάθεια να αναβιώσει η ένδοξη αυτοκρατορία των προγόνων μας. Οι Τούρκοι εδώ και έναν αιώνα επιδιώκουν την αναβίωση της δικής τους αυτοκρατορίας. Με μια πολιτική εθνοκαθάρσεων και γενοκτονιών, προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα κράτος-έθνος, στα πρότυπα των δυτικοευρωπαϊκών, αλλά με έκταση και ισχύ εκείνη των αυτοκρατορικών προγόνων τους. Η γενοκτονία, κυρίως Αρμενίων και Ποντίων στις αρχές του προηγούμενου αιώνα είχε θρησκευτικό υπόβαθρο. Δεν κατάφερε όμως να ενώσει τους Μουσουλμάνους. Σήμερα στρέφονται κατά των εσωτερικών ομόθρησκών τους, των Κούρδων, ένα πανάρχαιο λαό. Τους αναφέρει ο Ξενοφών στην Κύρου Ανάβαση ως "Κουρδούχους", ένα πολεμικό λαό. Συγχρόνως, στρέφονται προς τις γύρω γειτονικές μουσουλμανικές χώρες, Λιβύη, Συρία, Αζερμπαϊτζάν, Παλαιστίνη ως προστάτες, αλλά και ηγεμόνες τους. Αυτοί όμως θυμούνται το δικό τους πολύ ανώτερο πολιτιστικό παρελθόν και την τυραννία των Τούρκων. Οι Άραβες παρήγαγαν πολιτισμό, αρχιτεκτονική, λογοτεχνία, φιλοσοφία, μαθηματικά κλπ, ενώ οι Οθωμανοί στήριξαν τη δόξα τους περισσότερο σε καταστροφές πολιτιστικών μνημείων και ηγεμονία πάνω στους άλλους.

Τα τελευταία χρόνια έχομε αρχίσει να ξεφεύγουμε από την έννοια του κράτους-έθνους. Η αοριστία που υπάρχει πάνω στην έννοια του έθνους, κάνει ώστε να έχουν δημιουργηθεί πολιτείες μικρές, ανίσχυρες οικονομικά και αμυντικά. Ο ΟΗΕ όταν ιδρύθηκε (1945) είχε 51 μέλη και τώρα αριθμεί 193. Τα σχετικά μικρά πια κράτη έχουν αρχίσει να σχηματίζουν μεγάλους συνασπισμούς, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη-έθνη μετατρέπονται σε κράτη-μέλη. Το δίκαιο του συνασπισμού επικρατεί πάνω στο εθνικό δίκαιο, ακόμη και πάνω στο σύνταγμά του. Κάποιοι από τους στόχους έχουν επιτευχθεί, όχι όλοι όμως και αυτό δημιουργεί δυσαρέσκειες. Ήδη το ΗΒ, έφυγε από την ΕΕ. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι τέτοιες συνομοσπονδίες είναι ενώσεις εθνών, όχι ενώσεις λαών. Υπάρχει εκπροσώπηση των εθνών, αλλά χωρίς εκτελεστικές αρμοδιότητες που έχουν αφεθεί σε μια γραφειοκρατική ηγεσία που την κυβερνά μια οικονομική ολιγαρχία. Έτσι, τα παλιά κράτη-έθνη με τη μεγαλύτερη οικονομική επιφάνεια, γίνονται πάλι προνομιούχα έναντι των υπόλοιπων εθνών. Μια ιδιαιτερότητα της ΕΕ ένωσης είναι ότι η οικονομική κυριαρχία δεν συμπίπτει με την αμυντική, αφού η Γερμανία "κυβερνά" την Ευρώπη οικονομικά, αλλά την υπεροπλία την έχει η Γαλλία. Η απουσία αυτόνομης ισχύος, μια που η Ευρώπη καλύπτεται από τις ΗΠΑ με το ΝΑΤΟ έχει συμβάλει στην παρακμή της ΕΕ, η οποία είναι υποχρεωμένη να ακολουθεί τις αποφάσεις των ΗΠΑ στη σύναψη διεθνών συμφωνιών, που ενδέχεται να μη συμφέρουν τα Ευρωπαϊκά κράτη.

Αν θέλει η Ευρώπη να πάρει ξανά τη θέση που πολιτισμικά της ανήκει θα πρέπει να κάνει πολλά. Δεν είμαι αρμόδιος, αλλά να τι περίπου θα ήθελα. Πρώτο να γίνει μια δημοκρατία λαών και όχι κρατών. Δεν μας πολυσυμφέρει, διότι ο πληθυσμός μας είναι πολύ μικρός στο σύνολο, αλλά μακροπρόθεσμα θα είναι προς όφελός μας. Δεύτερο, να αναλάβει εκτελεστικές εξουσίες το αντιπροσωπευτικό σώμα, αφαιρώντας εξουσία από τη γραφειοκρατία και τους οικονομικούς παράγοντες. Τρίτο, να αναπτύξει το δικό της αμυντικό σύστημα, ώστε να μην εξαρτάται από χώρες έξω από την ΕΕ. Με αυτούς τους όρους πιστεύω πως θα μπορούσε να πλησιάσει τους στόχους που αρχικά είχε θέσει.