Μανώλης Τριανταφυλλίδης

Αν δεν με απατά η μνήμη μου, ήταν ένα άρθρο του Κ. Μανιαδάκη, υφυπουργού ασφάλειας στην Κυβέρνηση Ι. Μεταξά, που έγραφε ότι θαύμαζε δύο σημαντικούς ηγέτες στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας: Τον Ε. Βενιζέλο και τον Ι. Μεταξά. Παραξενευόταν πώς αυτοί οι δυο μεγαλύτεροι, κατ΄ αυτόν, ηγέτες, διαφωνώντας σε όλα, συμφωνούσαν, σφάλλοντας, σε ένα: Ήταν και οι δύο δημοτικιστές. Δηλαδή, οι δυο μεγαλύτεροι, κατά το Μανιαδάκη, ηγέτες συμφωνούσαν σε ένα μόνο θέμα στο οποίο διαφωνούσε ο ίδιος και λάθος είχαν αυτοί, όχι ο υφυπουργός του δικτάτορα. Υπήρξαν όμως διαφορές. Ο Βενιζέλος, μολονότι δημοτικιστής, δεν τόλμησε να επισημοποιήσει τη δημοτική, ενώ ο Μεταξάς το έκανε, έστω και αν με το θάνατό του δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει την προσπάθειά του. Να σημειώσω ότι ακόμη και οι μεγαλύτεροι ηγέτες κάνουν "λάθη" ξεφεύγοντας από τη γενική πορεία τους. Άλλοτε, "καλοί", χρεώνονται δυσάρεστες συνέπειες, άλλοτε "κακοί" πιστώνονται ευχάριστες. Ο Βενιζέλος, που μεγάλωσε την Ελλάδα στα σημερινά περίπου όριά της, άνοιξε διμέτωπο αγώνα, τόσο εναντίον της δεξιάς, βασιλόφρονος, γερμανόφιλης, παράταξης, όσο και εναντίον της αριστερής, κομμουνιστικής, παράταξης που οδήγησε στην ολέθρια εκστρατεία κατά της Σοβιετικής Ένωσης που έληξε με εξόντωση του Ελληνικού πληθυσμού στο Ρωσικό Πόντο, καθώς και στο "ιδιώνυμο" αδίκημα, (N.4229/24 Ιουλίου 1929), που σ΄ αυτό στηρίχτηκαν οι διώξεις του Μεταξά κατά των αριστερών και, μετά το θάνατό του, η παράδοση των κρατούμενων Ελλήνων κομμουνιστών στους Γερμανούς. Από την άλλη, ο δικτάτορας Μεταξάς πιστώνεται με μέτρα όπως το ΙΚΑ, το ΟΧΙ στη φασιστική Ιταλία και η καθιέρωση της δημοτικής.

Για την τελευταία, ανέθεσε την ευθύνη στο Μ. Τριανταφυλλίδη που με μια ομάδα εκλεκτών συνεργατών του εκπόνησαν τη "Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής), 1941". Χωρίς επίσημη παιδεία για πολλούς αιώνες, η γλώσσα μας είχε αλλοιωθεί και δεν ήταν ενιαία σε όλο τον Ελληνόφωνο πληθυσμό. Υπήρξαν πολλοί που προσπάθησαν να βάλουν μια τάξη. Ο Κοραής προσπάθησε να φέρει τη γλώσσα κοντά στην ομιλούμενη, αλλά απαλλαγμένη όσο γίνεται από ξενόφερτες λέξεις, στη βάση της παραδοσιακής αρχαιοελληνικής γραμματικής. Ο Ψυχάρης προσπάθησε να φέρει τη γλώσσα κοντά στην ομιλούμενη, ακολουθώντας τη γραμματική της που ο ίδιος μελέτησε. Για ενάμιση αιώνα επικράτησε επίσημα η θέση του Κοραή, η "καθαρεύουσα". Προσωπικά δεν τη διδάχτηκα ποτέ. Στο σχολείο διδαχτήκαμε τη Γραμματική της "Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης" του Α. Τζάτρζανου, όχι της καθαρεύουσας, ενώ η λογοτεχνία είχε αλωθεί από τη δημοτική από σχεδόν όλους τους πεζογράφους και ποιητές, έτσι που οι καθηγητές μας δεν ήξεραν πώς να μας διορθώσουν. Πείσθηκα να γράφω στην καθαρεύουσα, όταν ο Γυμνασιάρχης μου μού υπενθύμισε πως δεν θα περνούσα στις εισαγωγικές εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο αν δεν έγραφα σε καθαρεύουσα, ενώ κανένα επίσημο έγγραφο δεν ίσχυε αν δεν ήταν γραμμένο στην επίσημη γλώσσα, που οριζόταν ως γλώσσα του Συντάγματος. Η καθαρεύουσα είχε επιβληθεί βίαια, ποινικά. Ο Τριανταφυλλίδης ανέλαβε μια γιγαντιαία προσπάθεια: Να κωδικοποιήσει τις ποικίλες εκφάνσεις των διαφόρων ντοπιολαλιών σε ένα σύστημα τόσο σαφές όσο και της αρχαίας ελληνικής γλώσσας του Α. Τζάρτζανου, αλλά και να υπηρετεί όχι μόνο τις λογοτεχνικές, αλλά και τις επιστημονικές εκφραστικές ανάγκες. Το τελευταίο δεν έχει επιτευχθεί ικανοποιητικά πλήρως ακόμη. Στο μεταξύ η εξέλιξη της κοινωνίας δεν υπηρετείται πια ούτε και από την αναχρονιστική καθαρεύουσα. Οι ακραίοι δημοτικιστές τον κατηγόρησαν ως αναθεωρητή "προδότη". Η γραμματική του δεν καθιερώθηκε, καθώς μεσολάβησε μακρά μαύρη περίοδος της κατοχής, του εμφύλιου πολέμου, της δεξιάς βασιλικής μονοκρατορίας, της δικτατορίας της χούντας, ως τη μεταπολίτευση. Τότε το δίδυμο Κ. Καραμανλή και Γ. Ράλλη εφάρμοσαν τη Νεοελληνική Γραμματική, αναπροσαρμογή της αρχικής του Τριανταφυλλίδη. Αργότερα, επί Α. Παπανδρέου καταργήθηκαν οι πολλαπλοί τόνοι και τα πνεύματα. Η αρχική έκδοση (1941) είχε 441 σελίδες. Η νέα μόνο 252. Κεφάλαια ολόκληρα είχαν αφαιρεθεί. Έτσι κολοβωμένη εφαρμόσθηκε στη σύγχρονη Ελλάδα.

Ένα από τα προβλήματά μας είναι η σύγχυση μεταξύ "λαϊκού" και "λαϊκίστικου" Λαϊκό σημαίνει σύμφωνο με τις ανάγκες της πλειοψηφίας του λαού. Λαϊκίστικο σημαίνει σύμφωνα με τι επιθυμίες των ψηφοφόρων. Για παράδειγμα ο λαϊκισμός προτείνει να νέμονται όλοι εξίσου το δημόσιο πλούτο. Η λαϊκή στάση προτιμά κάποια κριτήρια. Ο καπιταλισμός ανάλογα με τα κεφάλαια που έχει κάποιος επενδύσει, ο σοσιαλισμός ανάλογα με την προσφορά εργασίας καθενός και ο κομμουνισμός ανάλογα με τις ανάγκες. Γενικά η δημοκρατική στάση συγχέεται συχνά με το λαϊκισμό, όχι η αριστοκρατική. Δεν είναι έτσι όμως. Λαϊκιστής ήταν στην αρχαιότητα ο "δίκαιος" Αριστείδης, ηγέτης της αριστοκρατικής παράταξης που πρότεινε το περίσσευμα που είχαν σε ασήμι από το Λαύριο να μοιραστεί στους φτωχούς. Ο Θεμιστοκλής αντίθετα, ηγέτης της δημοκρατικής παράταξης πρότεινε να δοθεί στους πλουσίους με την υποχρέωση να κατασκευάσουν τριήρεις για το δήμο. Έπεισε την πλειοψηφία, καθώς με τη ναυπήγηση των νεών, οι φτωχοί θα εύρισκαν δουλειά αρχικά ως εργάτες των ναυπηγείων, αργότερα ως ναύτες. Ο Αριστείδης εξοστρακίστηκε και μ΄ αυτό το στόλο οι Έλληνες νίκησαν τους Πέρσες στη Σαλαμίνα. Γενικά ο κανόνας είναι ότι λαϊκισμός σε οποιαδήποτε παράταξη υπάρχει όποτε υπάρχει ψηφοφορία, οπότε το σύστημα παίρνει πελατειακό χαρακτήρα: Πώληση διευκολύνσεων με αντίτιμο την ψήφο.

Και τώρα έρχεται το ζήτημα της παιδείας. Λαϊκισμός είναι το να κατεβάζεις τον πήχη στο άλμα. Λαϊκή στάση είναι να ασκείς όσο γίνεται περισσοτέρους να υπερπηδούν τον πήχη. Η καθιέρωση της δημοτικής και η κατάργηση του πολυτονικού δεν κατέβασαν τον πήχη. Αφαίρεσε ποινική επιβολή της καθαρεύουσας που την έγραφαν οι διανοούμενοι, αλλά δεν τη μιλούσε κανένας. Η κοινωνία αλλάζει διαρκώς. Ο επίσημος τρόπος ζωής μας πρέπει επομένως να προσαρμόζεται ανάλογα. Η εμμονή στην αναλλοίωτη παράδοση οδηγεί μοιραία σε συγκρουσιακές συνθήκες. Συχνά η άρχουσα τάξη αντιτίθεται στη μεταφορά εξουσίας στις λαϊκές τάξεις με τη δικαιολογία ότι δεν είναι αρκετά ώριμη να την αναλάβει. Από την άλλη, αυτή η εξουσία φροντίζει να μην ωριμάσει επαρκώς ο λαός και να διεκδικήσει μερίδιο στην εξουσία. Φαύλος κύκλος. Η Νεοελληνική Γραμματική 1941 ορίζει την ορθογραφία: "Ἰδανικὴ ὀρθογραφία μιᾶς γλώσσας εἶναι ἐκείνη ποὺ δείχνει με ξεχωριστὸ γράμμα τὸν κάθε φθόγγο καὶ ποὺ κάθε γράμμα της ἒχει πάντα τὴν ἲδια φωνητικὴ ἀξία, τὴν ἲδια προφορὰ". Η οργάνωση της παιδείας πάνω σ΄ αυτή τη βάση θα βοηθούσε στην αναβάθμιση της παιδείας μας φέρνοντάς μας κοντύτερα προς τη φυσική, τη μητρική μας, γλώσσα. Και η άρνηση να καταργηθεί η υποχρεωτική εκμάθηση της ιστορικής γραφής έχει αντεθνικά στοιχεία, όπως παρατηρεί ο γλωσσολόγος G. Weingard, που καταλήγει: "Αν η λαϊκή ελληνική ήταν και η γραπτή ελληνική, τότε θα γινόταν η κοινή γλώσσα όλων των χριστιανικών λαών της Μακεδονίας". Φυσικά ένα τέτοιο σύστημα δεν εμποδίζει την εκμάθηση της ανάγνωσης, όχι της γραφής, της ιστορικής ορθογραφίας. Όπως ο αρχαίος Αθηναίος διάβαζε και κατανοούσε την Ομηρική γλώσσα χωρίς να τη γράφει ή να τη μιλά.