Ειδυλλιακά χρόνια

Ο πατέρας μου μού έλεγε πως η λαλά (γιαγιά) του η Αντωνάκαινα του τραγουδούσε διαρκώς όταν ήταν μικρός. Εντελώς αναλφάβητη, του μετέφερε ό,τι είχε παραλάβει από τις δικές της λαλάδες. Ήταν ακριτικά τραγούδια, Ερωτόκριτος και πλήθος άλλα. Ο πατέρας μου, γιος δασκάλου, εμπόρου και σμυριδεργάτη, έγινε γιατρός. Ο δικός του πατέρας ονειρευόταν τα παιδιά του να γλιτώσουν από τη βαριά δουλειά που ζούσε ο ίδιος και με ένα σωρό θυσίες τον σπούδασε. Κι εκείνος έφυγε από το χωριό. Το ίδιο γινόταν και με τα υπόλοιπα παιδιά του χωριού. Κι αυτό άρχισε από τότε να γερνάει. Οι νέοι έφευγαν για να ζήσουν μια καλύτερη ζωή κι έμεναν οι γέροι. Πέθαιναν κι αυτοί. Μαζί πέθαινε κι η τραγουδιστή παιδεία που μετέφερε προφορικά από γενιά σε γενιά η λαλά η Αντωνάκαινα. Ειδυλλιακά χρόνια!

Ήταν αλήθεια ειδυλλιακά; Ή τα κάνει έτσι η αχλή της χρονικής απόστασης που σβήνει τις ανωμαλίες διατηρώντας τις αρμονικές καμπύλες του παρελθόντος; Το χωριό του παππού μου ήταν σε 700 μέτρα υψόμετρο πάνω από τη θάλασσα. Το χειμώνα γέμιζε χιόνι. Ο δάσκαλος έπρεπε να το φτυαρίζει για να μπορεί να πηγαίνει με το γάιδαρο στο σχολείο του γειτονικού χωριού όπου δίδασκε. Τα καλοκαίρια γύριζαν από το Πανεπιστήμιο οι δυο γιοι του που φοιτούσαν και έπρεπε να περάσουν τις διακοπές τους μαζεύοντας, μαζί με τον πατέρα τους, από το βουνό ξύλα που θα καίγονταν το χειμώνα για να μπορούν να ζουν αυτοί και να σπουδάζουν. Στο μεταξύ...

Δεν μπορώ να πάρω όρκο για την ιστορία όπως θα τη διηγηθώ. Ούτε ο πατέρας μου ούτε άλλος άμεσα κατιόντας μου έκαναν ποτέ λόγο γι΄ αυτό. Από ακριτομύθιες άλλων την άκουσα, όσο αξιόπιστοι ήταν. Ο Αντωνάκης, ο άντρας της Αντωνάκαινας, τον οποίον ποτέ δεν είχαν αναφέρει οι δικοί μου, είχε πάει να ποτίσει τα αμπέλια δυο ώρες μακριά. Κι έφτασαν οι συχωριανοί του να του φέρουν τα συχαρίκια. Η κόρη του, παντρεμένη με τον παππού μου, είχε γεννήσει το πρώτο της παιδί. Ναι, μα η αναγγελία της καλής είδησης συνοδευόταν από κοροϊδία. Το κορίτσι είχε γεννηθεί εφταμηνίτικο, αλλά στο σωστό βάρος. Επομένως η σύλληψη είχε γίνει πριν από το γάμο! Το βράδυ ο Αντωνάκης δε γύρισε στο σπίτι του όπως αναμενόταν. Την άλλη μέρα πήγαν στο αμπέλι. Εκεί τους περίμενε ο Αντωνάκης μεταξύ ουρανού και γης, κρεμασμένος από μια συκιά...

Η κατάρα της τραγικής αυτοκτονίας συνόδευε την οικογένεια έκτοτε. Η γιαγιά μου και ο παππούς μου ερωτευμένοι πάντα. Το κοριτσάκι τους είχε πάθει ένα συναχάκι με λίγο πυρετό, αλλά τώρα ήταν απύρετο και σχεδόν τελείως καλά. Έτσι το ερωτευμένο ζευγάρι πήγαν μαζί για ψάρεμα. Όταν επέστρεψαν το βράδυ, το παιδί είχε πυρετό και ήταν παράλυτο. Το εμβόλιο για την πολιομυελίτιδα δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμη. Επιβίωσε άλλα έμεινε μισερωμένο. Το ένα πόδι της ισόβια ατροφικό, το πρόσωπό της παραμορφωμένο με στραβωμένο το στόμα και ορθάνοιχτο διαρκώς το ένα μάτι της. Ως τα βαθειά γεράματα. Και δεν ήταν μόνον αυτά. Από τα 10 παιδιά που έκανε το ζευγάρι του παππού μου, ενηλικιώθηκαν μόνο τα πέντε. Οι αρρώστιες, γρίππη, δάγκειος, φυματίωση εκείνο τον καιρό θέριζαν τον κόσμο. Ήταν βέβαια η απουσία αντιβιοτικών και άλλων φαρμάκων, ιδιαίτερα όμως ο υποσιτισμός και ο αναγκαστικός συγχρωτισμός.

Όχι, δεν ήταν ειδυλλιακά εκείνα τα χρόνια. Όταν εγώ, 10 χρονών, πρωτοπήγα στο χωριό του πατέρα μου και της γιαγιάς μου, που ζούσε ακόμη, μου έκανε εντύπωση το πλήθος των μυιγών. Ρώτησα τον πατέρα μου. Μα, φυσικά, στο χωριό κυκλοφορούσαν ελεύθερα στα στενά δρομάκια τα γαϊδούρια, οι χοίροι, οι κατσίκες. Αυτά τα ζωντανά άφηναν τα ίχνη τους στο δρόμο και πάνω τους έστηναν τσιμπούσι και γεννοβολούσαν οι μύγες.

Συχνά έχω τονίσει την ανάγκη να επανακατοικηθούν οι ερημωμένες περιοχές μας. Σ΄ αυτές, η αναγκαστική αλληλεξάρτηση των ανθρώπων με τη φύση, θα γεννά διαρκώς πρωτότυπες ιδέες, νέες συνήθειες. Αυτές θα παραδίδονται ανεπίσημα, χωρίς κρατικές ή άλλες επίσημες επεμβάσεις, θα ανταλλάσσονται με τις διαφορετικές των γειτονικών τόπων, θα γονιμοποιούνται και θα γεννούν την εμπνευσμένη, νέα κοινωνία. Κάτι ανάλογο, επιστροφή στη Φύση για να καταργηθεί το κοινωνικό αλυσόδεμα των μη προνομιούχων διακήρυσσε ουτοπικά ο J. J. Rousseau. Οι ιδέες του Ρουσώ και άλλων συγχρόνων του οδήγησαν στη Γαλλική Επανάσταση που αυτοκτόνησε παράγοντας τη στρατιωτική ιδιοφυΐα του Ναπολέοντα. Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Όχι, δεν είναι κύκλος, είναι ταλάντωση. Η χώρα μας γερνάει, πεθαίνει, όπως τότε το χωριό του πατέρα μου. Περνάει τη φάση της αντίθεσης στη θέση και πρέπει να προχωρήσει στη σύνθεση, τη νέα θέση, αν θέλει να ζήσει. Η λαϊκή μούσα θα αναπαράγεται, και τα τοπικά έθιμα που ελέγχουν χωρίς νόμο τις δραστηριότητες του καθενός, αλλά, χάρη στη δυνατή σήμερα εποπτεία του κράτους, δεν θα φτάνουν στα όρια του Αντωνάκη, του προπάππου μου, θα διατηρούνται.

Παλιά η ύπαιθρος στηριζόταν στην κτηνοτροφία, στην καλλιέργεια της γης, στην εξόρυξη πετρωμάτων, στην αλιεία - πρωτογενής παραγωγή. Ο υπόγειος πλούτος αναγκαστικά εξαντλείται. Μια επαναγέννηση της υπαίθρου θα πρέπει να στηρίζεται σε σύγχρονες μεθόδους καλλιέργειας της γης, βοσκής ζώων, ιχθυοκαλλιεργειών αντί της πρωτόγονης αλιείας, αλλά και στην παραγωγή φυσικής ενέργειας από τις αειθαλείς πηγές της, ανέμους, ήλιο, κύματα. Η απίστευτη δυνατότητα επικοινωνιών που υπάρχει σήμερα, αλλά και η το ίδιο απίστευτη δυνατότητα συγκοινωνιών με δρόμους και πλοία παντός καιρού εξασφαλίζουν την επαφή με τις γειτονικές, διαφορετικές κοινότητες και τη γονιμοποίηση των πρωτότυπων ιδεών τους. Από μια τέτοια γονιμοποίηση και μόνον μπορεί να προκύψουν εμπνεύσεις για πραγματική πρόοδο προς το καλό της κοινωνίας, ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Οι μετακινήσεις των ανθρώπων γίνονται με δικιά τους πρωτοβουλία. Αλλά οι μετακινήσεις λαών γίνονται με αρχηγική καθοδήγηση. Όπως τα νερά ενός ποταμού ρέουν αναγκαστικά από τα ψηλά προς τα χαμηλά, αλλά κάθε επιμέρους σταγόνα του ακολουθεί τη δική της διαδρομή, που μπορεί να είναι και αντίθετη προς το ρεύμα. Συνειδητά ή υποσυνείδητα η πολιτική όλων των κυβερνήσεών μας έχει οδηγήσει στην αστυφιλία για την οποίαν κατηγορείται ο λαός αντί των ηγετών του. Καλός σχεδιασμός από την ηγεσία μας και σωστή εφαρμογή του είναι απαραίτητα σήμερα. Η χαμηλής απόδοσης, αλλά αειθαλής, παραγωγή ενέργειας για την οποίαν ο τόπος μας είναι ιδανικός θα είναι περιζήτητη, όταν ο διεθνής υπόγειος πετρελαϊκός πλούτος αρχίσει να εξαντλείται ή δηλητηριάζει το σύμπαν τόσο που θα απαγορευτεί.