Αριστεία και μεσότητα

Στην προγονική παιδεία φαίνεται σα να υπάρχουν δύο ασύμβατες μεταξύ τους αρχές. Η μία είναι εκείνη πιο χαρακτηριστικά του Αριστοτέλη: Η αρετή βρίσκεται στη μεσότητα. Η άλλη είναι εκείνη του Ολυμπισμού, η επιδίωξη της αριστείας. Από τον Πυθαγόρα που μας αποκάλυψε τη μαγεία των αριθμών και της γεωμετρίας, προσπαθούμε να ανάγουμε το καθετί σε αριθμούς και γεωμετρικά σχήματα. Δεν υπάρχει απλούστερος τρόπος από το μαθηματικό για να συμβολισθεί (με προσεγγίσεις βέβαια) ο πραγματικός, αισθητός, κόσμος. Μια πολύ απλή εξίσωση, η y=a-bx παριστάνεται με μια ευθεία γραμμή. Φαίνεται στο σχήμα. Η εξίσωση, y=a+bx-cx2, παριστάνεται με μια καμπύλη που στην αρχή ανέρχεται και μετά αλλάζει πορεία. Προσέξτε τώρα τη διαφορά. Η ευθεία έχει μια ανώτερη τιμή και μια κατώτερη. Οι διαβαθμίσεις της αρετής είναι "καλός, αμείνων (ή καλύτερος), άριστος". Στην ευθεία, μπορούμε να φαντασθούμε τη γραμμή να επεκτείνεται και προς τις δύο κατευθύνσεις. Αν η ευθεία διαβαθμίζει την αρετή, τότε οσοδήποτε ψηλά και αν βρίσκεται ο άριστος, πάντα υπάρχει το ενδεχόμενο να υπάρχει καλύτερος και οσοδήποτε χαμηλά κι αν βρίσκεται ο χείριστος, υπάρχει το ενδεχόμενο να υπάρχει χειρότερος. Αν όμως η αρετή συμβολίζεται με τη γραμμή της δευτεροβάθμιας εξίσωσης, υπάρχει μόνο μία άριστη τιμή, καλύτερη δεν γίνεται. Οσοδήποτε κι αν επεκταθεί και προς τα δύο άκρα της η γραμμή, δεν θα βρεθεί τιμή καλύτερη από τη μοναδική, την κορυφαία άριστη. Κι αυτή δεν βρίσκεται στο ένα από δύο άκρα της γραμμής, αλλά κάπου στη μεσότητα του Αριστοτέλη.

Ο Πυθαγόρας έβλεπε την κυκλική σαν την πιο τέλεια κίνηση, καθώς συμβολίζεται από έναν μόνο αριθμό, τον "π" (=3,14158...). Έτσι, τα άστρα, τα τέλεια θεϊκά φώτα, διαγράφουν κύκλους στον ουρανό. Βέβαια, η κυκλική κίνηση δεν έχει εξέλιξη, αφού πάντα καταλήγει στο ίδιο σημείο. Ο χρόνος για τον Πυθαγόρα και τον Πλάτωνα, είναι ανύπαρκτος στον ιδανικό κόσμο τους, ο οποίος είναι αιώνιος. Όμως ο αισθητός κόσμος διαρκώς αλλάζει. Τὰ πάντα ρεῖ, έλεγε ο Ηράκλειτος, που έβλεπε μια διαδρομή που η μέση πορεία της ήταν σαν την ευθεία που περιγράψαμε παραπάνω. Πέρασαν πάνω από 2 χιλιετίες, για να δείξουν οι νεότεροι, ένα συμβιβασμό. Ο κόσμος, νοητός (Υ. Fichte G. Hegel) και αισθητός (K. Marx), εξελίσσεται με έλιξη, που παρουσιάζει την επαναφορά σε παρόμοιο, αλλά όχι το ίδιο, όπως πρέσβευε ο Πυθαγόρας, σημείο, πάντως κατά μέσον όρο, σαν μια ευθεία, αέναα πορευόμενη, όπως πίστευε ο Ηράκλειτος. Και πριν από σχεδόν ένα αιώνα ο B. Van der Pol πρότεινε πως η ταλάντωση μάλλον παρά η σπειροειδής κίνηση είναι η αρμόζουσα στην πρόοδο της κοινωνίας. Η απλούστερη μορφή ταλάντωσης είναι η αρμονική που εκφράζεται μαθηματικά με τον τύπο y=φ+sinx (σχήμα). Ο Ολλανδός φυσικός πρότεινε μια ειδική ταλάντωση, την ταλάντωση χάλασης που μπορεί να συμβολίσει σχεδόν οποιοδήποτε φαινόμενο, φυσικό, βιολογικό, φυσιολογικό, ψυχολογικό, κοινωνικό, οικονομικό κλπ, φαινόμενα που ακολουθούν τους νόμους που αναγκαστικά ενυπάρχουν στο μαθηματικό του μοντέλο. Η ταλάντωση χάλασης διαφέρει από την απλή, αρμονική, στο ότι είναι ασύμμετρη και καταναλώνει ενέργεια. Η μία φάση χαρακτηρίζεται από ανοδική αρνητική ανάδραση και είναι βραδεία, αλλά όταν μια ποσότητα αυξηθεί σε μια κρίσιμα υψηλή τιμή, αλλάζει και μεταπίπτει στην άλλη, που είναι ταχεία φάση με πτωτική θετική ανάδραση ως τη επόμενη κρίσιμη τιμή που σηματοδοτεί την αλλαγή προς την αρνητική ανάδραση. Και τώρα πού βρίσκεται η αριστεία;

Στην ταλάντωση χάλασης το μέγιστο και το ελάχιστο αντιστοιχούν στις ακραίες θέσεις, όπου γίνεται η αλλαγή της μιας φάσης προς την άλλη. Και η άριστη Αριστοτελική μεσότητα είναι η διαρκώς μεταβαλλόμενη τιμή μεταξύ των δύο ακραίων. Στον πραγματικό κόσμο, όταν ρέει ο χρόνος, τίποτε δεν μένει αμετάβλητο και δεν υπάρχει μία στιγμιαία άριστη τιμή. Και η αρετή αντίστοιχα αλλάζει ανάλογα με τις συνθήκες. Ο φόνος είναι μια βδελυρή πράξη στην ειρήνη. Γίνεται όμως αρετή στον πόλεμο. Οι ακραίες θέσεις είναι εκείνες που κανονικά δεν ξεπερνιόνται. Όταν όμως οι συνθήκες είναι υπερβολικά βίαιες, μπορεί να γίνει υπέρβαση των ακροτήτων. Αυτό σημαίνει κανονικά την εγκατάσταση ενός φαύλου κύκλου, που, αν δεν αναχαιτισθεί έγκαιρα, μπορεί να αυτοσυντηρείται και να καταλήξει σε καταστροφή του συστήματος.

Σ΄ αυτό το σημείο εισέρχεται η ευθύνη της πολιτείας. Για παράδειγμα, οι ταλαντώσεις αυτού του είδους αμέσως μετά τη θετική ανάδραση με την ταχεία κατιούσα πορεία είναι ανερέθιστες, ανθεκτικές δηλαδή σε εξωγενείς επιδράσεις. Και αυτό σημαίνει πως αν γίνονταν προγραμματισμένα συχνότερες οι ταλαντώσεις, π.χ. για την πατρίδα μας θα λέγαμε, εκλογές κάθε 3, αντί κάθε 4 χρόνια, οι πιθανότητες για ανεξέλεγκτες οικονομικές και πολιτικές κρίσεις θα μειώνονταν σημαντικά. Και αντίστροφα, οι ευκαιρίες για τους πολίτες να φέρονται με λιγότερη βία και περισσότερη σωφροσύνη θα αυξάνονταν, καθώς θα μειώνονταν τα κοινωνικά κίνητρα για την παραγωγή βίας. Εξάλλου, η αρχική φάση μετά την ταχεία είναι ανερέθιστη, που σημαίνει ότι η πολιτική κατάσταση είναι ανθεκτική σε εξωγενείς επιδράσεις. Στην πολιτική η ανερέθιστη περίοδος ονομάζεται "περίοδος χάριτος" και είναι η κατάλληλη για να ληφθούν τα πιο δυσάρεστα, αλλά αναγκαία μέτρα. Τέτοια είναι π.χ. η φορολόγηση των πολιτών, ώστε να σχηματισθούν κεφάλαια και να επενδυθούν. Μια τέτοια φάση χαρακτηρίζεται από λιτότητα και επενδύσεις. Αυτές, είτε δημόσιες είναι είτε ιδιωτικές, χαρακτηρίζονται από το ότι τα όποια κέρδη προκύπτουν από αυτές διατίθενται στις ίδιες τις επιχειρήσεις για περαιτέρω ανάπτυξη. Η περίοδος αυτή έχει πολλά από τα χαρακτηριστικά του καπιταλισμού. Η ανάπτυξη όμως δεν χρειάζεται μόνο κεφάλαια, αλλά και εργασία. Η καπιταλιστική φάση, αν συνεχισθεί για πολύ, θα γιγαντώσει ανισότητες και, επομένως, αντιπαλότητες. Η ανάπτυξη όμως πρέπει να συνεχισθεί. Τώρα η πολιτική θα πρέπει να στραφεί προς τον εργαζόμενο. Κάθε βελτίωση στην απόδοση της εργασίας θα πρέπει να αποδίδεται όχι στην ενίσχυση του κεφαλαίου, αλλά των εργαζομένων. Κι αυτό σημαίνει είτε αύξηση των μισθών είτε μείωση των ωρών εργασίας χωρίς μείωση των μισθών. Η απόδοση ανάλογα με την προσφορά εργασίας είναι κύριο χαρακτηριστικό του σοσιαλισμού. Η κοινωνία ωστόσο έχει και πλήθος ανέργων, μη εισοδηματιών. Και αυτοί πρέπει να ευνοηθούν, ανάλογα με τις ανάγκες του ο καθένας. Στην τελική φάση, επομένως, ο προγραμματισμός μιας κυβέρνησης πρέπει να δώσει έμφαση χρηματοδοτώντας αναγκαίες λειτουργίες με παθητικό ισολογισμό, όπως είναι η παιδεία, η υγεία, η ασφάλεια κλπ. Νομή ανάλογα με τις ανάγκες καθενός είναι το κομμουνιστικό δόγμα. Θα ακολουθήσει αλλαγή εξουσίας με επανάληψη της ίδιας ταλάντωσης.