Στο επίκεντρο ο συριανός φιλόσοφος

Το έργο του Φερεκύδη του Σύριου, αναλύθηκε σε βάθος, κατά τη διάρκεια του 3ου Επιστημονικού Συνεδρίου, με θέμα «Προσωκρατική Φιλοσοφία: Ο Άνθρωπος, η Κοινωνία και ο Κόσμος», που πραγματοποιήθηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το Επιστημονικό Συνέδριο συνδιοργανώθηκε από τη Διεθνή Επιστημονική Εταιρεία Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας, την Ένωση Ελλήνων Φυσικών, ενώ πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Κατά τη διάρκεια των εργασιών του συνεδρίου, το σημαντικό έργο του προσωκρατικού φιλοσόφου Φερεκύδη, που γεννήθηκε στη Σύρο τον 6ο αι. π.Χ., ανέλαβε να αναλύσει ο Αναπληρωτής Καθηγητής Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, κ. Ευστράτιος Θεοδοσίου, έπειτα από θερμή προσωπική παράκληση του αρχαιοδίφη και ερευνητή του Κυκλαδικού Πολιτισμού, κ. Λούη Ρούσσου, δεδομένου, ότι ο σημαντικός συριανός φιλόσοφος, ο οποίος εκτιμάται, πως δίδαξε τον Πυθαγόρα, δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ, σε αντίστοιχες εκδηλώσεις, που αφορούν σε προσωκρατικούς φιλοσόφους.

Τα βασικά στοιχεία της φιλοσοφίας του Φερεκύδη

Στην ομιλία του, ο κ. Θεοδοσίου, αναφερόμενος στον Φερεκύδη, τόνισε, πως ήταν ένας από τους μεγάλους Έλληνες προσωκρατικούς φιλοσόφους, οι οποίοι κατά την εποχή αυτή, «είχαν δύο πράγματα στο μυαλό τους. Το πρώτο ήταν η αρχή του κόσμου και το δεύτερο η δομή, ή η μορφή του. Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε, έγιναν και οι θεμελιωτές του φιλοσοφικού στοχασμού και ιδρυτές της επιστήμης».

Μπαίνοντας στο κεφάλαιο του Θαλή του Μιλήσιου και του Φερεκύδη του Σύριου, ο καθηγητής επεσήμανε, πως οι δύο φιλόσοφοι είχαν κοινές ιδέες, θέτοντας ως αρχή όλων των ειδών, κάτι το οποίο ο Φερεκύδης ονομάζει και «χάος», δανειζόμενος τον όρο από τον Ησίοδο, ο οποίος είχε αναφέρει, πως «αληθινά, πρώτα – πρώτα, έγινε το χάος».

Όπως εξήγησε, «ο φιλόσοφος, ποιητής, αστρονόμος και κοσμολόγος Φερεκύδης, ή ακριβέστερα Φερεκύδης Βάβυος Σύριος, όπως τον αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος και οι υπόλοιποι δοξογράφοι, γεννήθηκε στη Σύρο τον 6ο αι. π.Χ., επομένως, ήταν σύγχρονος, τόσο του Θαλή, όσο και του μαθητή του, που ήταν ο Αναξίμανδρος. Όπως μας ενημερώνει ο Διογένης ο Λαέρτιος, με το «Φιλοσόφων Βίοι», ήταν γιος του Βάβυου, ενώ πιστεύεται, ότι δίδαξε και τον Πυθαγόρα», σημείωσε ο καθηγητής. «Εκτός από τους 7 σοφούς της αρχαιότητας, ο Διογένης ο Λαέρτιος τον αναφέρει μαζί με τον Ανάχαρσις τον Σκύθη, τον Επιμενίδη, ως έναν εκ των γνωστότερων φιλοσόφων της εποχής, αλλά και ως σεβαστό διδάσκαλο», τον οποίο ο μαθητής του, Πυθαγόρας, αγαπούσε ιδιαίτερα.

Φημολογείται μάλιστα, πως όταν ο Πυθαγόρας πληροφορήθηκε τον θάνατο του Φερεκύδη, απαίτησε στο Ιερατείο, η σορός του να ταφεί στη νήσο Δήλο.

Ο Φερεκύδης, είχε καταφτάσει στη Σάμο, όπου γνώρισε και δίδαξε τον Πυθαγόρα, για λόγους επιβίωσης, δεδομένου, ότι ο τύραννος του νησιού, είχε επεκτείνει την κυριαρχία του, δημιουργώντας μία ισχυρή πόλη-κράτος.

Ο φιλόσοφος, επηρεασμένος από τον Ησίοδο, έγραψε μία επτάμυχο θεογονία, στο έργο του, που ονομάζεται «Περί Φύσεως Θεόν». Όπως ο Θαλής, έτσι και ο Φερεκύδης, είχε το νερό ως πρωταρχικό στοιχείο.

Το έργο του περιγράφει, ότι ο κόσμος, αποτελείται από επτά πτυχές, σε κάθε μία από τις οποίες βρίσκεται και ένας θεός.

«Όταν διάβασα για πρώτη φορά την Επτάμυχο, ως αστρονόμος, σκέφτηκα, ότι θα έχει τους επτά πλανήτες στο γαιοκεντρικό σύστημα. Είδα όμως ότι δεν ήταν έτσι. Οι επτά πτυχές του κόσμου ήταν, κατά σειρά, το άπειρον διάστημα, η κρυστάλλινη σφαίρα των απλανών αστέρων, η σφαίρα των πλανητών, η σφαίρα του ήλιου, η σφαίρα της σελήνης, η σφαίρα της γης και η σφαίρα όλων υπό τη γη», τόνισε ο κ. Θεοδοσίου, «κάτι, που μπορώ να πω ότι μου αρέσει, διότι είναι μία διαφορετικότητα ως προς τους άλλους φιλοσόφους που λένε “επτά” και εννοούν τους επτά πλανήτες στο γαιοκεντρικό σύστημα».

Σύμφωνα με τη θεωρία του Φερεκύδη, ο Ζευς δημιούργησε τον κόσμο, από τον Χρόνο. «Χρόνος και Κρόνος, πάντα έπαιζαν με αυτή την ιδέα, γι’ αυτό θεωρείται και ότι ο Κρόνος έφθειρε τα παιδιά του, όπως ο χρόνος φθείρει ό,τι γεννά. Σύμφωνα με το Φερεκύδη, λοιπόν, ο χρόνος παρήγαγε τον αέρα, από τον αέρα δημιουργήθηκε η φωτιά, από τη φωτιά το ύδωρ. Όπως τονίζουν οι αρχαίοι δοξογράφοι, ο Φερεκύδης υποστήριζε πως πρωταρχικό στοιχείο ήταν και η γη, η γαία, η χθων, σε αντίθεση με την πλειονότητα των άλλων φιλοσόφων, που μιλούσαν για όλα τα υπόλοιπα στοιχεία, εκτός αυτής», εξήγησε.

Η Φερεκύδιος θεογονία, βασίζεται στην άποψη ότι από τα τρία κοσμικά στοιχεία, ήτοι τους τρεις θεούς, Ζας (Ζευς), Χρόνος και Χθονίη, οι οποίοι υπήρχαν ανέκαθεν μέσα στο σύμπαν, κατάγονταν και προέρχονταν όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες θεοί. Σύμφωνα με το Φερεκύδη, ο Δίας ύφανε ένα πέπλο, το οποίο προσέφερε στη Χθονίη ως γαμήλιο δώρο. Αυτή το αποδέχτηκε και μετατράπηκε στη Γη, το τέταρτο θεμελιώδες στοιχείο, όπως ανέλυσε ο καθηγητής.

Παράλληλα, έκανε γνωστό, πως στον Φερεκύδη το Σύριο αποδίδεται και μία πρόβλεψη σεισμού. Λαμβάνοντας υπόψιν του το θολό νερό, από ένα πηγάδι, από το οποίο πήγε να πιεί νερό, αλλά και άλλα πρόδρομα στοιχεία, ο φιλόσοφος προειδοποίησε τους κατοίκους της Μεσσήνης, για τον επερχόμενο σεισμό.

Το ηλιοτρόπιο του Φερεκύδη

Όπως εξήγησε ο κ. Θεοδοσίου, το ηλιοτρόπιο είναι το αστρονομικό όργανο, που παρακολουθεί και καταγράφει τις τροπές του ήλιου (θερινό ηλιοστάσιο, χειμερινό ηλιοστάσιο). Σύμφωνα με την παράδοση, ένα πηγάδι που χρησιμοποιούσαν οι χωρικοί της Σύρου σε μία περιοχή του Σαν Μιχάλη, δεν ήταν τίποτε άλλο, από ένα αστρονομικό όργανο, ένα ηλιακό παρατηρητήριο, στο οποίο υπολογίζεται η φαινόμενη κίνηση του ήλιου καθ’ όλο το έτος.

Μέσω του ηλιοτροπίου, μπορεί κανείς να παρατηρήσει την ελλειπτική κίνηση του ήλιου, να ορίσει τις δύο ισημερίες, αλλά και τις δύο τροπές του και με αυτό τον τρόπο να σηματοδοτηθούν οι κλιματολογικές αλλαγές του έτους (εποχές).

Λαμβάνοντας το λόγο, κατά τη διάρκεια της ομιλίας, για το φρέαρ του Φερεκύδη, το (πιθανό) Ιερό Κορυφής της Βούβας στην Κρήτη και άλλα αστρονομικής σημασίας υδρομαντεία, ο συριανός κ. Λούης Ρούσσος, ο οποίος έχει μελετήσει εις βάθος το αστρονομικό αυτό όργανο, όντας ένας εκ των ομιλητών, ανέλυσε την μορφολογία του ηλιοτροπίου του Φερεκύδη, ή αλλιώς Φρέαρ της Σύρου, με εικόνες και σχεδιαγράμματα, εξηγώντας τον τρόπο με τον οποίο εικάζεται, πως χρησιμοποιούνταν τα σημάδια του, προκειμένου, να προγραμματιστούν αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες, αλλά και να πραγματοποιείται η μελέτη των κινήσεων του ήλιου, η οποία, σύμφωνα με τον κ. Στεφάνου, πιθανότατα να ήταν ελάχιστα διαφορετική απ’ αυτή που παρατηρείται σήμερα.