Εξερεύνηση της Κυκλαδικής κοινωνίας 5.000 χρόνια πριν

Με αφορμή τη συμπλήρωση 30 χρόνων λειτουργίας, παρουσίας και προσφοράς του στον πολιτισμό, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης πραγματοποίησε το 2016 την εμβληματική έκθεση «Κυκλαδική Κοινωνία: 5.000 χρόνια πριν», δίνοντας την ευκαιρία στο ελληνικό και ξένο κοινό να γνωρίσει τη ζωή, τις ασχολίες, τις παραδόσεις και τις πίστεις των κατοίκων εκείνης της εποχής.

Οι επισκέπτες της ιστοσελίδας cycladic.gr έχουν πλέον τη δυνατότητα να περιηγηθούν διαδικτυακά στην επετειακή αυτή έκθεση που διοργανώθηκε με την επιμέλεια του Διευθυντή του Mουσείου, Νίκου Σταμπολίδη.

Οι Κυκλάδες είναι ένα πυκνό νησιωτικό σύμπλεγμα, το οποίο εντοπίζεται στο κεντρικό και νότιο τμήμα του Αιγαίου και αποτελείται από 35 μεγάλα νησιά και πολυάριθμα μικρότερα. Μία από τις ερμηνείες της ονομασίας τους δόθηκε από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, επειδή πίστευαν ότι τα νησιά δημιουργούσαν έναν νοητό κύκλο γύρω από το ιερό νησί του Απόλλωνα, την Δήλο.

Τα νησιά έχουν βραχώδες ανάγλυφο με απόκρημνες ακτές, μικρούς όρμους και άνυδρο έδαφος. Το κλίμα είναι ήπιο με μεγάλες περιόδους ηλιοφάνειας, λίγες βροχοπτώσεις και πολύ δυνατούς ανέμους. Εν τούτοις, οι Κυκλάδες λόγω της γεωλογίας τους έχουν μεγάλη ποικιλία πετρωμάτων και μεταλλοφόρων κοιτασμάτων, όπως το μάρμαρο, η ελαφρόπετρα, ο οψιανός, η σμύριδα και ο χαλκός.

Τόσον η στρατηγική γεωγραφική θέση των Κυκλάδων ανάμεσα στην ηπειρωτική Ελλάδα, τη Μικρά Ασία, το βόρειο Αιγαίο και την Κρήτη, όσον και ο σημαντικός ορυκτός πλούτος των νησιών ευνόησαν τη συστηματική κατοίκησή τους ήδη από τη Νεώτερη Νεολιθική περίοδο (5300-3200 π.Χ.). Νεολιθικές ενδείξεις κατοίκησης έχουν εντοπισθεί στη νησίδα Σάλιαγκος, τη Μύκονο, την Κέα, την Άνδρο και τη Νάξο.

Πρωτοκυκλαδικός Πολιτισμός

Μέσα από κείμενα και φωτογραφικό υλικό, video, χάρτες, χρονολόγιο και αποσπάσματα του καταλόγου, η έκθεση «Κυκλαδική Κοινωνία: 5.000 χρόνια πριν», παρουσιάζει με απλό και εύληπτο τρόπο τη δομή της κοινωνίας των Κυκλάδων κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, περίοδο κατά την οποία, οι Κυκλάδες αποτέλεσαν το λίκνο του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού.

Αυτός ο σημαντικός πολιτισμός καλύπτει το διάστημα από το 3200 π.Χ. έως το 2000 π.Χ. περίπου και διακρίνεται σε τρεις υποπεριόδους: την Πρωτοκυκλαδική Ι (περίπου 3200-2700 π.Χ.), την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ (περίπου 2700-2300 π.Χ.) και την Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙ (περίπου 2300-2000 π.Χ.). Ανάμεσα σε αυτές τις υποπεριόδους έχουν αναγνωριστεί δύο μεταβατικές φάσεις: η μεταβατική φάση από την Πρωτοκυκλαδική Ι στην Πρωτοκυκλαδική ΙΙ, η λεγόμενη «φάση Κάμπου», και η μεταβατική φάση από την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ στην Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙ, η λεγόμενη «φάση Καστρίου».

Οι γνώσεις σχετικά με τους οικισμούς της Πρωτοκυκλαδικής Ι περιόδου είναι ελάχιστες, είτε γιατί τα σπίτια κατασκευάζονταν από φθαρτά υλικά που δεν άφησαν ίχνη, είτε γιατί ο αριθμός των ανεσκαμμένων θέσεων είναι πολύ μικρός. υρωμένος στην προσπελάσιμη πλευρά του. Στη φάση της ακμής τοΕν τούτοις, ένας τουλάχιστον οικισμός, στην Μαρκιανή Αμοργού, φαίνεται ότι ήταν οχυ Πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού, την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περιόδο, οι οικισμοί πυκνώνουν. Άλλοτε βρίσκονται σε μικρές χερσονήσους, άλλοτε σε χαμηλούς λόφους και το μέγεθός τους ποικίλλει. Κάποιοι από αυτούς οχυρώνονται, όπως η ακρόπολη του Καστρίου στη Σύρο και του Πανόρμου στη Νάξο. Έως πρότινος, ο μεγαλύτερος γνωστός οικισμός της περιόδου, έκτασης 11 στρεμμάτων, ήταν ο Σκάρκος της Ίου, ο οποίος έχει ένα πολεοδομικό σύστημα αποτελούμενο από δρόμους, μονώροφα και διώροφα σπίτια με λιθόκτιστες κλίμακες, αγωγούς απορροής υδάτων κ.ά. Ωστόσο, με τις πρόσφατες ανασκαφές στο Δασκαλιό της Κέρου, ο οικισμός εκεί ίσως έφτανε τα 13 στρέμματα. Τα διαθέσιμα στοιχεία για τους οικισμούς της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙΙ περιόδου είναι ελάχιστα και προέρχονται κυρίως από την πόλη Ι της Φυλακωπής της Μήλου.

Όσον αφορά στα νεκροταφεία της περιόδου, συνήθως, βρίσκονταν σε παραθαλάσσιες πλαγιές και γειτνίαζαν με τους οικισμούς στους οποίους ανήκαν. Τα πρωιμότερα νεκροταφεία αποτελούνταν από μικρές συστάδες κιβωτιόσχημων τάφων φιλοξενώντας έναν μόνο νεκρό σε έντονα συνεσταλμένη στάση. Στην Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδο, η έκταση των νεκροταφείων αυξήθηκε σημαντικά αντανακλώντας την αύξηση του πληθυσμού. Οι κιβωτιόσχημοι τάφοι χρησιμοποιήθηκαν για διαδοχικές ταφές μελών της ίδιας οικογένειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το νεκροταφείο στη Χαλανδριανή της Σύρου, το οποίο αποτελείτο από εξακόσιους και πλέον τάφους που κατά το πλείστον φιλοξενούσαν πάνω από ένα νεκρό. Κατά την Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙ περίοδο επικρατεί ο τύπος του τάφου με υπόγειους λαξευτούς θαλάμους προοριζόμενους για πολλαπλές διαδοχικές ταφές.

Ενότητες

Οι επισκέπτες της online έκθεσης μπορούν να ενημερωθούν για: τους πυρήνες της κοινωνίας, τις ασχολίες, τέχνες και τεχνικές, την υφαντική, καλαθοπλεκτική και τα χρώματα, την αγγειοπλαστική και ναυπηγική, τη μαρμαρογλυπτική και τις επισκευές, τους καλλιτέχνες, την ειδωλοπλαστική (τα πρώτα ειδώλια έγιναν γνωστά στα τέλη του 18ου αιώνα) την κοινωνική ζωή και ιεραρχία καθώς και τις πίστεις και δοξασίες.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει η ενότητα του φανταστικού πανηγυριού, όπως πρέπει να το βλέπει κανείς μέσα από την ιστορία των ιδεών.

Ανάμεσα στις δημιουργίες της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου εξέχουσα θέση κατέχουν τα περίτεχνα ειδώλια ανδρικών και γυναικείων μορφών που άλλοτε παίζουν μουσική, πίνουν, εναγκαλίζονται και άλλοτε κάθονται σε παθητική στάση ή και «σταυροπόδι» ωσάν να συμμετέχουν σε ένα δρώμενο της καθημερινής ζωής. Τα ειδώλια του «αρπιστή» και του «αυλητή», των μουσικών δηλαδή, όχι μόνον αποτελούν μαρτυρία για τα μουσικά όργανα της εποχής αλλά και για τον τρόπο ψυχαγωγίας στις Κυκλάδες κατά την 3η χιλιετία π.Χ. Μέσα από τις μορφές τους, οι επισκέπτες γνωρίζουν μια κοινωνία ολόκληρη που ξέρει να γιορτάζει μέσα στην τριλογία του ελληνικού πολιτισμού. Στην ένωση της φύσης, του ανθρώπου και του Θεού.

Παράλληλα, μπορούν να απολαύσουν για πρώτη φορά στο cycladic.gr την ταινία-ποίημα 4 λεπτών όπου ο Καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης αφηγείται την ανάδυση και τον πολιτισμό της πρωτοκυκλαδικής κοινωνίας (3200 έως 2000 π.Χ.) με οδηγό το κυκλαδικό ειδώλιο- το σύμβολο που χάρη στην καθαρή φόρμα και διαχρονική απλότητά του, καθόρισε την παγκόσμια ιστορία της Τέχνης, από την Προϊστορία έως τον 21ο αιώνα. Το video πραγματοποιήθηκε σε σενάριο-αφήγηση του Καθηγητή Νικόλαου Σταμπολίδη, σκηνοθεσία Τζώρτζη Γρηγοράκη, μουσική Μαριλένας Ορφανού και παραγωγή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και της Haos Film (Μαρία Χατζάκου, Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη).