Οι επιπτώσεις και οι ωφέλειες των πολιτιστικών παρεμβάσεων

Το πολιτισμικό περιβάλλον της Σαντορίνης θα τεθεί, μεταξύ άλλων, στο μικροσκόπιο Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Προγράμματος SoPHIA με σκοπό την αξιολόγηση του αντίκτυπου που έχει η πολιτιστική κληρονομιά σε έναν τόπο και σε βάθος χρόνου.

Από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα άρχισε να συγκροτείται η άποψη ότι η πολιτιστική κληρονομιά έχει σημαντικό αντίκρισμα στην κοινωνία. Όλο και πιο πολλές έρευνες και κυβερνητικές πολιτικές δίνουν σήμερα έμφαση στην ενεργή συμμετοχή των πολιτών και των τοπικών κοινοτήτων για την αναγνώριση της αξίας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Τα κράτη καλούνται να προωθήσουν συμμετοχικές διαδικασίες και συνέργειες μεταξύ δημοσίων θεσμών, συλλογικοτήτων και μεμονωμένων πολιτών.

Δημιουργία ψηφιακής πλατφόρμας

Το ερευνητικό πρόγραμμα SoPHIA στοχεύει στη δημιουργία μιας κοινωνικής πλατφόρμας για κοινότητες πρακτικής που εφαρμόζονται στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Εκεί, τα ενδιαφερόμενα μέλη θα μπορούν να αξιολογήσουν παρεμβάσεις και πρακτικές καθώς θα τους δίνεται η δυνατότητα διαβούλευσης σχετικά με την εφαρμογή διαφορετικών μοντέλων αξιολόγησης επιπτώσεων και βέλτιστων πρακτικών παρέμβασης σε ιστορικά περιβάλλοντα και τόπους πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη. Σε αυτή την πλατφόρμα, τα ενδιαφερόμενα μέλη θα μπορούν επίσης να συνεργαστούν για τον καθορισμό ποιοτικών κριτηρίων και κατευθυντήριων γραμμών που θα συνδιαμορφώνουν τις μελλοντικές πολιτικές και τα προγράμματα παρεμβάσεων στην Ευρώπη.

Η πρόταση βασίζεται σε δυο θεμελιώδεις έννοιες, τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα, οι οποίες βρίσκονται στον κοινό πυρήνα τεσσάρων κύριων διακριτών, αλλά αλληλοσυνδεόμενων τομέων: τον κοινωνικό, τον πολιτιστικό, τον οικονομικό και τον περιβαλλοντικό. Η προτεινόμενη κοινωνική πλατφόρμα θα επιχειρήσει να διαμορφώσει ένα ολιστικό μοντέλο που θα βασίζεται σε τρεις κύριους άξονες: α. τους ανθρώπους- δηλαδή την οπτική των διαφόρων ενδιαφερόμενων, β. τους  τέσσερις προαναφερθέντες τομείς- δηλαδή την πολυδιάστατη οπτική που λαμβάνει υπόψιν τις θετικές και αρνητικές επιδράσεις που υπάρχουν μεταξύ των τεσσάρων παραπάνω τομέων, και το χρόνο- τη διαχρονική, δηλαδή, προοπτική που προσπαθεί εκ των  προτέρων να εκτιμήσει τον αντίκτυπο των παρεμβάσεων.

Το πρόγραμμα θα υλοποιηθεί μέσα από μια στοχευμένη και ουσιαστική δέσμη ενεργειών που εκκινούν με την ανασκόπηση των υφιστάμενων αξιολογήσεων αντίκτυπου σε έρευνες, πολιτικές και βέλτιστες πρακτικές επεμβάσεων. Στη συνέχεια, θα πραγματοποιηθεί ο εντοπισμός κενών και προβλημάτων που αφορούν την εκτίμηση του αντίκτυπου σε πολιτισμικά περιβάλλοντα και τη θεσμοθέτηση κοινών ποιοτικών κριτηρίων που να αποτελούν απαιτητά τεκμήρια ορθότητας μιας παρέμβασης. Ακολούθως, θα αναπτυχθεί ένα μοντέλο ολιστικής αξιολόγησης του αντίκτυπου κάθε παρέμβασης στην πολιτιστική κληρονομιά. Η ανάπτυξη της κοινωνικής πλατφόρμας θα συμβάλει στη διαμόρφωση μιας κοινά αποδεκτής οπτικής για τα ζητήματα πολιτιστικής κληρονομιάς. Τέλος, θα παραχθεί ένα σαφές σχέδιο δράσης, εργαλείων, συστάσεων και κατευθυντήριων γραμμών πολιτικών που θα στηρίζουν μελλοντικές δράσεις της ΕΕ στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Το έργο αναμένεται να θέσει τα θεμέλια μιας αμοιβαίας κατανόησης των απαιτήσεων για ποιοτικές παρεμβάσεις σε ιστορικά περιβάλλοντα της Ευρώπης όσον αφορά τόσο την υλική όσο και άυλη πολιτιστική της κληρονομιά, καθώς και να ενθαρρύνει τον συλλογικό προβληματισμό πάνω στα μοντέλα αξιολόγησης του αντίκτυπου της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Στο έργο συμμετέχουν φορείς από την Ιταλία, την Ισπανία, την Ολλανδία, την Αυστρία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Κροατία.

Σύμπραξη φορέων της Σαντορίνης με το ΕΜΠ

Από ελληνικής πλευράς στο SoPHIA λαμβάνει μέρος το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και την εξαμελή ερευνητική ομάδα συνθέτουν οι: Νικόλας Αναστασόπουλος, επίκουρος καθηγητής (Επιστημονικός Υπεύθυνος), Λεωνίδας Κουτσουμπός, επίκουρος καθηγητής, Ρίβα Λάββα, επίκουρη καθηγήτρια, Όλγα Ιωάννου, senior researcher, Χαρίκλεια Χάρις, υπ. διδάκτωρ και Ελένη Λινάκη, υπ. διδάκτωρ.

Σε αυτή τη φάση του προγράμματος, έχει επιλεγεί, μεταξύ άλλων παραδειγμάτων, η Σαντορίνη προκειμένου να ελεγχθεί η υπό κατασκευή “Ψηφιακή Πλατφόρμα για την Αξιολόγηση του Αντικτύπου της Πολιτιστικής Κληρονομιάς”. Mέσα από την εφαρμογή αυτής της επιστημονικής μεθοδολογίας θα αποτιμηθούν οι επιπτώσεις και οι ωφέλειες, των μέχρι σήμερα πολιτιστικών παρεμβάσεων για το νησί της Σαντορίνης.

Σε μελλοντικό στάδιο, σχεδιάζεται να αποτιμηθεί η δυνατότητα να ενταχθεί το γεωτοπίο της καλντέρας της Σαντορίνης (είτε ενδεχομένως η Σαντορίνη ως ιστορικός τόπος) στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς (World Heritage List) της UNESCO.

Υπεύθυνες της έρευνας για την περίπτωση – ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ είναι, από πλευράς της ερευνητικής ομάδας, η Ρίβα Λάββα (συντονίστρια) και η Ελένη Λινάκη.

Στο πλαίσιο αυτό προσκλήθηκαν να συμπράξουν στις διεργασίες του ερευνητικού έργου ο Δήμος Θήρας και μια σειρά επαγγελματικοί και πολιτιστικοί φορείς της Σαντορίνης.

Στην πρώτη συνάντηση, που πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά το Σάββατο 19 Δεκεμβρίου 2020, συμμετείχαν οι: Δημήτρης Αθανασούλης (Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων), Ιωάννα Βαμβακούρη (Θηραϊκή Εταιρεία Επιστημών Γραμμάτων και Τεχνών), Γιώργης Βουγιουκαλάκης (Ινστιτούτο Μελέτης και Παρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης), Νίκος Δελένδας (Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Παράρτημα Σαντορίνης), Λευτέρης Ζώρζος (Πολιτιστικός Σύλλογος “Εστία” Πύργου Καλλίστης), Μαρία Θεοδόση (Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Παράρτημα Σαντορίνης), Σταύρος Καβαλλάρης (Σωματείο Τουριστικών Καταλυμάτων “Η Ατλαντίδα”), Νίκος Μπελλώνιας (Μπελλώνειο Πολιτιστικό Κέντρο), Νίκος Νομικός (Εμποροεπαγγελματικός Σύλλογος Θήρας), Πέτρος Νομικός (Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας) και Κρυσταλλία Παπαοικονόμου (Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας)

Η επόμενη συνάντηση εργασίας προγραμματίζεται για τις 16 Ιανουαρίου 2020.