Η μουσική ιστορία των Κυκλάδων μέσα σε ένα βιβλίο

Τα τραγούδια και οι σκοποί των Κυκλάδων εμπεριέχονται στις 304 σελίδες του βιβλίου «Μουσικές Καταγραφές IV – Τραγούδια και σκοποί των Κυκλάδων», των μουσικολόγων Λαμπρογιάννη Πεφάνη και Στέφανου Φευγαλά. Πρόκειται για τον τέταρτη έκδοση μίας μεγάλης ερευνητικής προσπάθειας πάνω στη μουσική παράδοση, η οποία άρχισε πριν από 10 χρόνια.

Στη συγκεκριμένη έκδοση περιλαμβάνονται 143 τραγούδια και οργανικοί σκοποί σε μουσική σημειογραφία από τα νησιά των Κυκλάδων και συγκεκριμένα από την Άνδρο, την Τήνο, τη Σύρο, τη Μύκονο, την Πάρο, την Νάξο, τη Δονούσα, τη Σχοινούσα, την Αμοργό, τη Σαντορίνη, την Μήλο, την Κίμωλο, τη Σίφνο και τη Σέριφο, την Κύθνο και την Κέα. 

Τα ηχητικά τεκμήρια που αξιοποιήθηκαν ως πηγές αντιστοιχούν σε παλιές ηχογραφήσεις, τόσο αρχειακές, όσο και δισκογραφημένες. Συνεπώς, κατά την αποτύπωση σε μουσική σημειογραφία καταγράφεται γενικά το μουσικό ύφος των παλαιότερων γενεών, αλλά και ειδικά το προσωπικό ύφος κάθε τραγουδιστή και κάθε οργανοπαίχτη. 

Οι καταγραφές αφορούν συγκεκριμένες ηχογραφήσεις 90 διαφορετικών τραγουδιστών και οργανοπαιχτών από 16 νησιά. Τα όργανα που καταγράφηκαν είναι: βιολί, τσαμπούνα, σαντούρι και κάιντα. 

Η έκδοση είναι δίγλωσση (ελληνικά, αγγλικά), περιλαμβάνει επεξηγηματικό σημείωμα και πηγές, ενώ αποτελεί την αρχή ενός νέου κύκλου μουσικών καταγραφών που περιλαμβάνει κυρίως τραγούδια, με στόχο την ανάδειξη του μουσικού τους περιεχομένου.   

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι τρεις  προηγούμενοι τόμοι αξιοποιούνται ήδη ως πανεπιστημιακά συγγράμματα σε Τμήματα Μουσικών Σπουδών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, σε Μουσικά Σχολειά και ωδεία, αλλά και ως ύλη στο πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα «Μουσική Εκτέλεση και Ερμηνεία». 

Το υλικό της έκδοσης μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης διάφορων παραμέτρων (μουσικοί τρόποι, ρυθμική διάρθρωση, διάνθιση, μορφή, κ.λπ.) και ταυτόχρονα μπορεί να αποτελέσει ύλη στη διδασκαλία των μουσικών οργάνων.

Ένα δύσκολο εγχείρημα στο πέρασμα των χρόνων

Για την συγκεκριμένη έκδοση μίλησε στην “Κοινή Γνώμη”, ο ερευνητής μουσικολόγος Στέφανος Φευγαλάς, ο οποίος επεσήμανε πως η συγκεκριμένη 4ο έκδοση «καταπιάνεται» με τραγούδια και οργανικούς σκοπούς από όλα τα νησιά των Κυκλάδων και περιλαμβάνει μουσικές καταγραφές που βασίζονται σε συγκεκριμένες ηχογραφήσεις από διάφορα αρχεία στα οποία υπήρχε πρόσβαση και έρχεται ως συνέχεια των τριών προηγούμενων τόμων, οι οποίοι αφορούσαν οργανικούς σκοπούς από τη νησιωτική και Ηπειρωτική Ελλάδα, Πόντο, Καππαδοκία, κλπ.   

Στην ερώτηση πόσο εύκολο ή πόσο δύσκολο ήταν η καταγραφή της μουσικής παράδοσης των Κυκλάδων, ο κ. Φευγαλάς τόνισε ότι αυτή η ερευνητική προσπάθεια άρχισε πριν από 10 χρόνια σε συνεργασία με τον Λαμπρογιάννη Πεφάνη, σημειώνοντας ότι  η προσπάθεια αυτή παρουσίασε δυσκολίες, καθώς κάποια ηχογραφημένα αρχεία δεν είχαν διασωθεί ή δεν είχαν αξιολογηθεί όπως τους έπρεπε λόγω του ότι δεν είχε δοθεί η ανάλογη βαρύτητα σε αυτό το θέμα. Ωστόσο, σύμφωνα με τον ίδιο, υπήρξε έντονο ενδιαφέρον για αυτή την καταγραφή, με αποτέλεσμα να τους δοθεί και πρωτότυπο υλικό.
Ένας από αυτούς τους φορείς που ανταποκρίθηκαν θετικά σε αυτή τη δράση ήταν το Κέντρο Έρευνας και Προβολής της Ελληνικής Μουσικής και μάλιστα ο διευθυντής του κ. Μαντζούρης αφιέρωσε τον πρόλογο για το βιβλίο «Καταγραφές IV – Τραγούδια και σκοποί των Κυκλάδων». 

Η συγκεκριμένη καταγραφή, σύμφωνα με τον κ. Φευγαλά, η οποία στην αρχή είχε καθαρά ερευνητικό ενδιαφέρον, έχει μεγάλη ανταπόκριση από οργανοπαίχτες και τραγουδιστές, οι οποίοι αξιοποιούν αυτό το υλικό, προσπαθώντας να προσεγγίσουν το ύφος του κάθε νησιού.   

Μάλιστα, όπως σημείωσε, οι εκδόσεις αυτές εκτός από ερευνητική διάσταση έχουν και εκπαιδευτική, καθώς αξιοποιούνται από μουσικά σχολεία και  πανεπιστήμια, αλλά και από ωδεία. Όπως τονίζει, η ανταπόκριση σε αυτή την μουσική καταγραφή είναι εντυπωσιακή, καθώς υπάρχει κόσμος που αγαπά τον τόπο του και θέλει να γνωρίζει την παράδοσή του. 

“Ενώ ξεκινήσαμε με μία ερευνητική διάθεση πιστεύοντας ότι θα είναι λίγοι εκείνοι που θα δείξουν το ανάλογο ενδιαφέρον, εντούτοις είναι εντυπωσιακό που υπάρχει κόσμος που αγαπάει τον τόπο του και προσπαθεί να προβάλει τα ιδιαίτερα σημεία του. Από την άλλη υπάρχουν οι οργανοπαίχτες που προσπαθούν να προσεγγίσουν το κατά τόπους μουσικό ύφος και βέβαια είναι και οι ντόπιοι οργανοπαίχτες οι οποίοι βλέπουν ότι οι μουσικές του πλέον καταγράφονται και τεκμηριώνονται σε επιστημονικό επίπεδο”, δήλωσε χαρακτηριστικά.

Είναι πολύ σημαντική η διάσωση της μουσικής παράδοσης

Ο κ. Φευγαλάς σημείωσε πως είναι πολύ σημαντικό ζητούμενο η διάσωση της μουσικής παράδοσης του τόπου μας με την έννοια ότι η συγκεκριμένη μουσική είναι μία πολύ δυναμική κατάσταση που διαφοροποιείται μέσα από τα χρόνια, αλλά και μέσα από τις ιδιαιτερότητες του κάθε τόπου. 

“Η μουσική παράδοση της υπαίθρου, η δημοτική μουσική γενικότερα, είναι μία διαδικασία δυναμική. Εμείς ως ερευνητές της ιστορικής μουσικολογίας προσεγγίζουμε τα στιγμιότυπα που έχουμε από τις παλιές ηχογραφήσεις προσπαθώντας να αναδείξουμε συγκριτικά τα παλαιότερα με τα τωρινά δεδομένα που έχουμε, αλλά και τις διαφοροποιήσεις που υπάρχουν ανάμεσα στα νησιά και να βγάλουμε με ασφάλεια κάποια συμπεράσματα”, κατέληξε, χαρακτηριστικά. 

Τέλος, να σημειωθεί ότι  κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τον εκδοτικό οίκο Παπαγρηγορίου-Νάκας (Πανεπιστημίου 39 – 105 64, Αθήνα, τηλ. 210 32.21.786) καθώς και στο ηλεκτρονικό κατάστημα: https://www.panasmusic.gr/catalog/product_info.php?products_id=28958

Ποιοι είναι ο Λάμπρος Πεφάνης και ο Στέφανος Φευγαλάς

Ο Λαμπρογιάννης Πεφάνης είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών (Τ.Μ.Σ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.), διδάκτωρ μουσικολογίας και απόφοιτος του ίδιου Τμήματος. Είναι κάτοχος Διπλώματος Μεταπτυχιακών Σπουδών των Τ.Μ.Σ. – Ε.Μ.Μ.Ε του Ε.Κ.Π.Α., Διπλώματος Σύνθεσης και των Πτυχίων Βιολιού και Βυζαντινής Μουσικής. Έχει διδάξει σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, είναι συγγραφέας οκτώ επιστημονικών βιβλίων, ενώ μελέτες του έχουν δημοσιευθεί σε επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια.

Ο Στέφανος Φευγαλάς είναι υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, απόφοιτος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών (Ε.Κ.Π.Α.), με σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό (Ε.Α.Π.) και μεταπτυχιακές σπουδές στην Ιστορική Έρευνα (Ιόνιο Πανεπιστήμιο) και στη Δημόσια Ιστορία (Ε.Α.Π.). Είναι κάτοχος Διπλώματος Σύνθεσης, Πτυχίου Πιάνου και Πτυχίου Βυζαντινής Μουσικής. Εργάζεται ως εκπαιδευτικός μουσικής, ενώ μέρος των μελετών του έχει δημοσιευτεί σε πέντε βιβλία και έχει παρουσιαστεί σε επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια.