Η κλιματική αλλαγή "αλλάζει" και τις παραλίες

Μία σημαντική πρωτοβουλία αναπτύχθηκε το τελευταίο διάστημα, η οποία αφορά στο μέλλον των παραλιών μας και πως αυτές θα αλλάξουν σε βάθος χρόνου λόγω της κλιματικής αλλαγής. Η πρωτοβουλία αυτή μετατράπηκε σε μία αξιόλογη ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στις 28 Αυγούστου στο Μπελλώνειο Πολιτιστικό Κέντρο της Σαντορίνης.

Η ημερίδα διοργανώθηκε, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος MARICC (Methodological framework for the Assessment and monitoring of the erosion Risk of touristic Island beaches under Climate Change) με θέμα: “Καταγραφή, αξιολόγηση και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή των παραλιών της Σαντορίνης”. Το έργο MARICC υλοποιείται από το Τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλάσσιων Βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου με επιστημονική υπεύθυνη την Δρ. Ισαβέλα Μονιούδη και με χρηματοδότηση από το ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ (Ελληνικό Ιδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας)

Α. Χατζηπαυλής: "Τα αποτελέσματα δεν είναι ενθαρρυντικά για το μέλλον"

Ο Δρ. ωκεανογραφίας – ερευνητής και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Αντώνης Χατζηπαυλής, μίλησε στην "Κοινή Γνώμη" για την σημαντική πρωτοβουλία που αναπτύχθηκε από το ερευνητικό πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχει και στα σημαντικά αποτελέσματα που θα φέρει. Μεταξύ άλλων ανέφερε: "Η πρωτοβουλία πάρθηκε από μας, από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος MARICC. Κατά τη συγκεκριμένη έρευνα επιλέξαμε 2 νησιά στην Ελλάδα, την Σαντορίνη και την Κω, ώστε να κάνουμε αξιολόγηση των παραλιών των δύο νησιών από άποψη περιβαλλοντική, δηλαδή να δούμε τις ιστορικές τάσεις διάβρωσης που έχουν οι παραλίες αυτών των νησιών. Έχουμε ψηφιοποιήσει τις παραλίες και των δύο νησιών, έχουμε καταγράψει τα γεωφορικά τους χαρακτηριστικά, δηλαδή το πλάτος, το μήκος, από τι ίζημα αποτελούνται (άμμο, βότσαλα, χαλίκι) και αν υπάρχει επάνω τους έντονη τουριστική υποδομή ή οικιστική ανάπτυξη. Αφού δημιουργήσαμε αυτή τη βάση δεδομένων, πήραμε κάποια μοντέλα προσομοίωσης και πραγματοποιήσαμε κάποιες προσομοιώσεις στη βάση σεναρίων κλιματική αλλαγής βάσει επίσημων αναφορών."

Την ίδια στιγμή αναφέρθηκε και στα αποτελέσματα των συγκεκριμένων προσομοιώσεων λέγοντας πως "εξετάσαμε τα διάφορα σενάρια και καταλήξαμε σε κάποια αποτελέσματα, τα οποία παρουσιάσαμε στην συγκεκριμένη ημερίδα. Τα αποτελέσματα δεν είναι ενθαρρυντικά για το μέλλον και για τα δύο νησιά, καθώς είδαμε ότι οι περισσότερες παραλίες, αναμένεται να μειωθούν περισσότερο από το μισό του μέγιστου πλάτους τους, δηλαδή αν μία παραλία έχει πλάτος 20 μέτρα, μέσα στις επόμενες δεκαετίες μπορεί να μειωθεί στα 10 μέτρα (μέχρι το 2050-2100). Αυτό μακροχρόνια θα επηρεάσει και την φέρουσα ικανότητα της κάθε παραλίας, δηλαδή, πόσους ανθρώπους θα μπορεί να φιλοξενήσει ταυτόχρονα μία παραλία και σίγουρα το τουριστικό προϊόν."

Αξία των παραλιών

Οι παραλίες αποτελούν πολύτιμους φυσικούς πόρους και είναι η πρώτη γραμμή άμυνας στην παράκτια διάβρωση και πλημμύρα. Συγκεκριμένα προστατεύουν από θαλάσσια πλημμύρα, τα παράκτια μεταβατικά (υφάλμυρα) οικοσυστήματα (διεθνή/ ευρωπαϊκή νομοθεσία) και παράκτιους πληθυσμούς, ενώ παράλληλα αστικές και τουριστικές εγκαταστάσεις και υποδομές (π.χ. παράκτιους δρόμους και αερολιμένες) μεγάλης κοινωνικο-οικονομικής αξίας που βρίσκονται πίσω από το παραλιακό μέτωπο. 

Παράλληλα, οι παραλίες αποτελούν κρίσιμους οικονομικούς πόρους, καθώς ο τουρισμός, ο 3ος μεγαλύτερος οικονομικός τομέας, δείχνει αυξανόμενη τάση προς τις παραλιακές ψυχαγωγικές δραστηριότητες (‘Sun-Sea-Sand-3S’ τουρισμός). Ο Μεσογειακός παράκτιος τουρισμός συνεισφέρει πάνω από €100 δισ. ετησίως στις εθνικές οικονομίες. Στα Ελληνικά νησιά προσφέρει πάνω από 50%  τοπικού ΑΠ, στην Ελλάδα ο τουρισμός συνεισφέρει άμεσα κατά 25% στο ΑΕΠ και στη Σαντορίνη ο τουρισμός συνεισφέρει > 80% στο τοπικό ΑΠ.

Φέρουσα ικανότητα

Κάτω από την οπτική της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης, έχει συζητηθεί η έννοια της φέρουσας ικανότητας μιας παραλίας (carrying capacity). Αυτή ορίζεται ως ο “ανώτατος αριθμός χρηστών που μπορεί να φιλοξενήσει μια παραλία σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, χωρίς να προκληθεί διατάραξη του φυσικού, οικονομικού, κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, διατηρώντας παράλληλα αμείωτη την ικανοποίηση των χρηστών ”. (WTO, 1981) 

Η φέρουσα ικανότητα μιας παραλίας φέρει πολλές διαστάσεις (φυσική-περιβαλλοντική, κοινωνική, αναψυχής) συνήθως όμως μελετάται η πρακτική της μορφή η οποία ορίζεται με βάση την ένταση χρήσης (πυκνότητα επισκεπτών). Π.χ. Η παραλία Καμάρι στην Κω με εμβαδόν 120.000 m2 έχει φέρουσα ικανότητα 12.000 επισκέπτες (10  m2/χρήστη)

Η παράκτια διάβρωση

Οι παραλίες είναι ταυτόχρονα ευάλωτες και προβλέπεται να επηρεαστούν έντονα από την άνοδο της θαλάσσιας στάθμης και την αύξηση της έντασης των θυελλών στο μέλλον. Η παράκτια διάβρωση διακρίνεται σε μακροχρόνια διάβρωση (άνοδος της μέσης θαλάσσιας στάθμης-MSL ή/και αρνητικά ισοζύγια ιζήματος). Mη αναστρέψιμη μακροχρόνια οπισθοχώρηση της ακτογραμμής και βραχυχρόνια διάβρωση (μετεωρολογικές παλίρροιες-storm surges) μπορεί να μην έχουν σαν αναγκαίο αποτέλεσμα μόνιμες οπισθοχωρήσεις της ακτογραμμής αλλά προκαλούν μεγάλης κλίμακας καταστροφές.

Υπό το πρίσμα της Κλιματικής Αλλαγής και της συνεπακόλουθης παράκτιας διάβρωσης, η μείωση του πλάτους της παραλίας θα οδηγήσει σε μείωση του διαθέσιμου χώρου και του αριθμού των επισκεπτών που θα μπορεί να φιλοξενήσει, δημιουργώντας καταστάσεις συνωστισμού και μετατρέποντας την επίσκεψη σε δυσάρεστη εμπειρία (δηλ. μείωση της φέρουσας ικανότητας)

μείωση της ποιότητας και της ελκυστικότητας της παραλίας ως περιβάλλον αναψυχής

αύξηση του κινδύνου πλημμύρας των περιουσιακών στοιχείων/υποδομών στην οπισθοπαραλία

επακόλουθες συνέπειες στην οικονομία. Επομένως είναι αναγκαία η εφαρμογή/σχεδιασμός παράκτιων μέτρων όπως η τεχνητή αναπλήρωση ή/και η κατασκευή άλλων προστατευτικών έργων. 

Το μέγεθος του προβλήματος και το κόστος των απαραίτητων μέτρων προσαρμογής, απαιτούν να αναπτυχθεί μια προσέγγιση που να μπορεί να ιεραρχήσει τις παραλίες στη βάση διαφορετικών κριτήριων προκειμένου να κατανείμει πιο αποτελεσματικά τους περιορισμένους, στις περισσότερες περιπτώσεις, οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους.

Οι στόχοι του ερευνητικού έργου MARICC

Οι στόχοι του έργου MARICC επικεντρώνονται στην ανάπτυξη καινοτόμων μεθοδολογικών προσεγγίσεων για την εκτίμηση της παραλιακής διάβρωσης σε κλίμακα νήσου, υπό την Κλιματική Μεταβλητότητα & Αλλαγή (ΚΜ&Α), την ιεράρχηση της προσαρμοστικής απόκρισης μεμονωμένων νησιωτικών παραλιών αυξημένου ενδιαφέροντος στη βάση εξειδικευμένων φυσικών και κοινωνικο-οικονομικών δεικτών και τη μακροπρόθεσμη, υψίσυχνη παρακολούθηση της μορφολογικής απόκρισης (μορφοδυναμικής) των παραλιών στην παράκτια υδροδυναμική. Τα ανωτέρω θα δοκιμαστούν σε δύο ελληνικά νησιά.

Το MARICC διαρθρώνεται σε 5 πακέτα εργασίας. Τα χωρικά δεδομένα (π.χ. εμβαδό, μέγιστο πλάτος), καθώς και άλλα χαρακτηριστικά (π.χ. πυκνότητα οικιστικής/τουριστικής δόμησης) των νησιωτικών παραλιών θα καταγραφούν από ιστορικές δορυφορικές εικόνες σε μια εύχρηστη γεωχωρική βάση δεδομένων (με χρήση GIS) των παραλιών. Αυτές οι πληροφορίες θα χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με καινοτόμες προγνώσεις πιθανότητας των Ακραίων Επίπεδων της Θάλασσας (ESLs) και των αντίστοιχων κυματισμών για διαφορετικές μελλοντικές ημερομηνίες και κλιματικά σενάρια, για την «οδήγηση» (forcing) συστοιχιών εγκάρσιων παράκτιων μορφοδυναμικών μοντέλων, τα οποία θα προσδώσουν μορφοδυναμικές εκτιμήσεις (διάβρωσης) κάτω από μελλοντικές, μέσες και ακραίες στάθμες θάλασσας.

Η μακροχρόνια παρακολούθηση της παραλιακής μορφολογίας και υδροδυναμικής θα πραγματοποιηθεί σε 2 ευάλωτες τουριστικές παραλίες ενδιαφέροντος, προκειμένου να αναγνωριστούν μοτίβα και διεργασίες και να αξιολογηθεί η δορυφορική πληροφορία, και να παρέχει δεδομένα εισόδου/εξόδου για την εκπαίδευση και δοκιμή των τεχνητών νευρωνικών δικτύων, τα οποία θα εφαρμοστούν για την πρόβλεψη της παραλιακής εξέλιξης κάτω από μεταβαλλόμενες υδροδυναμικές συνθήκες. Τέλος, ένα μεθοδολογικό πλαίσιο θα αναπτυχθεί για να αξιολογήσει την έκθεση/τρωτότητα των παραλιών, το οποίο θα δοκιμαστεί σε 2 νησιά (Σαντορίνη και Κω), ενώ θα εφαρμοστεί πολυκριτηριακή ανάλυση η οποία θα χρησιμοποιεί συγκεκριμένα κοινωνικο-οικονομικά κριτήρια/δείκτες, που θα είναι προσαρμοσμένα στη νησιωτική πραγματικότητα.