Τέλος των Ιδεολογιών

Οι συμπεριφορές των ανθρώπων έχουν άπειρη ποικιλία. Πρώτο, στον ίδιο άνθρωπο από τη μια στιγμή στην άλλη. Εξαρτάται η συμπεριφορά τους από το συνδυασμό απρόβλεπτων ερεθισμάτων από το περιβάλλον με τις φάσεις των περιοδικών ταλαντώσεων των επιθυμιών τους. Η συνηθισμένη συμπεριφορά τους αποτελεί τον πυλώνα αυτού που λέμε προσωπικότητα ή χαρακτήρα ή όπως αλλιώς θέτε πέστε το. Δεύτερο, και οι μέσες συμπεριφορές μεταξύ των ανθρώπων προφανώς διαφέρουν. Και όμως αυτοί οι παράγοντες, φυσικοί και φυσιολογικοί, δεν αρκούν για να ερμηνεύσουν τον τρόπο που φερόμαστε. Είναι και ο κοινωνικός παράγοντας, οι περιορισμοί που μας θέτει η κοινωνία. Έτσι διαμορφώνεται τελικά ο μέσος άνθρωπος, ο καθένας μας, που, φυσικά, μπορεί να αλλάζει, αλλά, ως μέσος όρος, όχι εύκολα. Τόσο που άλλοι λένε ότι "ο άνθρωπος αλλάζει" κι άλλοι ακριβώς το αντίθετο "ο άνθρωπος δεν αλλάζει".

Κι εγώ, αυτός που με οποιονδήποτε τρόπο είμαι αυτός που εκάστοτε είμαι, πώς να αποφασίσω τι να κάνω μπροστά σε κάθε πρόβλημα που μου παρουσιάζεται; Όπως εγώ είμαι ένα ενιαίο σύνολο ομαδοποιημένων επιδράσεων, έτσι προσπαθώ να ομαδοποιήσω το περιβάλλον μου. Υπάρχουν κάποια πράγματα γύρω μου που πάνε μαζί συχνότερα από το καθένα τους σε συνδυασμό με άλλα (κατηγορίες). Έτσι προκύπτει η ιδεολογία.

Οι πρόγονοί μας ήταν βασιλευόμενη και αβασίλευτη κοινωνία. Με εξαίρεση τη Μακεδονία, η υπόλοιπη Ελλάδα προτίμησε την αβασίλευτη. Αλλά κι αυτή ήταν είτε τυραννία (μη κληρονομική μοναρχία) ή δημοκρατία. Κι αυτές ήταν οι κύριες κοινωνικές ιδεολογίες. Παράλληλα υπήρχε και η μεταφυσική ιδεολογία, η πίστη στην ύπαρξη αιώνιων θεών.

Με το Χριστιανισμό επικράτησε ο Ιουδαιοχριστιανικός μονοθεϊσμός. Η εκκλησία ευλόγησε την ελέω Θεού μοναρχία συνήθως με τη μορφή πολυεθνικής αυτοκρατορίας. Ώσπου, με το Διαφωτισμό, η μοναδικά ισχυρή θρησκευτική ιδεολογία άρχισε να κλονίζεται. Είχε προηγηθεί η Αναγέννηση που επανέφερε τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, αλλά χωρίς να αμφισβητεί τη θεϊκή προέλευση της σοφίας. Ο Διαφωτισμός όμως βαθμιαία προσπάθησε να εκθρονίσει τη θεϊκή αρχή και να την αντικαταστήσει με τη Λογική, όπως είχε ξεκινήσει με την αρχαιοελληνική φιλοσοφία. Ώσπου, ήλθε ο σπουδαίος φιλόσοφος επαναστάτης F. Nietzsche. Ο Νίτσε τόλμησε και διακήρυξε: "Ο Θεός πέθανε!". Βέβαια, ο Θεός δεν είχε πεθάνει. Δεν είχε ποτέ γεννηθεί και κανένας δεν μπορεί να πεθάνει αν δεν έχει προηγουμένως γεννηθεί. Ωστόσο, η ανθρώπινη σκέψη άλλαξε.

Σε όλη αυτή την ιστορία υπήρχαν δύο κατηγορίες. Τελικά μόνο μεταξύ δύο μπορούμε να κάνουμε σύγκριση. Οι όροι σύγκρισης είναι δύο. Η μία κατηγορία ήταν ο συντηρητισμός, τίποτα να μην αλλάξει, και η άλλη ο προοδευτισμός. Με το συντηρητισμό, π.χ. η γη δεν αλλάζει ιδιοκτήτη. Το καθεστώς μας (που στηρίζει με την εξουσία που διαθέτει τη γαιοκτησία) δεν αλλάζει. Ο πλανήτης μας είναι μόνιμα απέραντος και επίπεδος. Και ο ουρανός πάνω μας ένας απέραντος θόλος. Ο Θεός είναι Ένας και Άπειρος, έτσι που δεν αλλάζει. Ο Διαφωτισμός, προοδευτικός στην εποχή του, κλόνισε αυτή την ιδεολογία. Και πολλοί πλήρωσαν την αποκοτιά της αμφισβήτησής τους πάνω στην πυρά ως αιρετικοί.

Οι σταυροφορίες είχαν φέρει πλούτο σε μη ιδιοκτήτες γης. Η ανακάλυψη της Αμερικανικής Ηπείρου ήταν μεγάλος σταθμός, διότι απέδειξε τη σφαιρικότητα του πλανήτη μας, ενώ συγχρόνως έφερε πλούτο σε ακτήμονες. Και η άθροιση πλούτου και η ανάγκη για περαιτέρω εξερευνήσεις ώθησαν στην ανάπτυξη της βιοτεχνίας αρχικά, της βιομηχανίας στη συνέχεια. Και οι ιδεολογίες άλλαξαν. Από τη μια ήταν οι ιδιοκτήτες κεφαλαίου, αυτοπολλαπλασιαζόμενου πλούτου, είτε ήταν γη είτε κοπάδια είτε πλοία είτε εργοστάσια είτε τράπεζες κλπ, οι καπιταλιστές· και από την άλλη οι εργαζόμενοι, οι προλετάριοι, δηλαδή αυτοί που ανήκαν στην τάξη των μισθωτών εργατών, ζούσαν μόνο από το μεροκάματό τους και δεν μπορούσαν να ελέγξουν τα μέσα παραγωγής. Οι πρώτοι ανήκαν στη "δεξιά", οι δεύτεροι στην "αριστερά". Το περιεχόμενο των δύο ιδεολογιών διαφέρει ανάλογα με το πού είναι καθένας τοποθετημένος, δεξιός ή αριστερός. Στους δεξιούς της γενιάς μου έρχονται αυτόματα κάποιοι συνειρμοί: Αριστερός: Κατσαπλιάς. Κομμουνιστοσυμμορίτης. Εαμοβούλγαρος. Κονσερβοκούτια. Κομμούνι για σαπούνι. Φονιάδες παιδιών. Κρατιστής. Λαϊκιστής. Μαλλιαρός. Άθεος. Και άλλα πολλά. Δεξιός: εθνικόφρονας! Στους αριστερούς έρχονται διαφορετικοί συνειρμοί: Δεξιός: Φασίστας. Ναζιστής. Χουντικός. Δωσίλογος. Ταγματασφαλίτης. Μακρονήσια. Εκτελέσεις. Σόφια, Σόφια είναι τόνειρό μας. Τη λένε Βόρειο Ήπειρο, την αγαπώ πολύ. Πατριδοκάπηλος. Καθαρευουσιάνος. Ιδιωτική πρωτοβουλία. Και άλλα πολλά. Αριστερός: πατριώτης!

Η μανιχαϊστική αριστεροδεξιά ιδεολογία, εκτός από τα δεινά που έφερε στις σχέσεις των ανθρώπων, πρόσφερε και αρκετά αγαθά. Ο δεξιός καπιταλισμός πρόσφερε πρωτοφανή, οικονομική κυρίως, ανάπτυξη. Παράταση προσδόκιμου επιβίωσης, δραστική μείωση της παιδικής θνησιμότητας και του αναλφαβητισμού και πολλά άλλα. Η αριστερά από την άλλη, πρόσφερε καλύτερες συνθήκες κοινωνικής μέριμνας. Όμως, αν και ανύψωσαν το οικονομικοκοινωνικό επίπεδο όλων, δεν μείωσαν, αντίθετα αύξησαν, την παγκόσμια ανισότητα, ενώ προώθησαν την ισοπέδωση. Οι απολαβές του Προέδρου του Αρείου Πάγου ή του Πρύτανη και η κοινωνική αναγνώρισή τους δεν διαφέρουν πολύ από εκείνες της καθαρίστριας του γραφείου τους: Ισοπέδωση, που δεν λαβαίνει υπόψη της την προσφορά του καθενός στην κοινωνία. Αντίθετα, οι αναφερόμενοι λίγες δεκάδες δισεκατομμυριούχοι στη λίστα Forbes έχουν αναγνωρισιμότητα και περιουσίες υπερπολλαπλάσιες από τα δισεκατομμύρια των πολιτών της γης που δεν αναφέρονται: Ανισότητα και μάλιστα αυξανόμενη με το χρόνο.

Ο λαός καταλαβαίνει την αποτυχία των ιδεολογιών για τις οποίες χύθηκε τόσο αίμα τον τελευταίο αιώνα. Και πώς αντιδρά; Για την ώρα δεν φαίνεται να έχει ανακύψει μια ιδεολογία που να παίρνει τη θέση της αντί της παρακμασμένης αριστεροδεξιάς. Και πώς αντιδρά; Ένας τρόπος είναι να στρέφεται προς παραδοσιακά ακραία σχήματα που οδηγούν σε τρομοκρατία μάλλον παρά σε επανάσταση. Η τρομοκρατία στοχεύει σε εξουθένωση προσώπων ή ομάδων λαών, ενώ η επανάσταση σε αλλαγή συνταγμάτων. Η στροφή αυτή, αν και αυξάνεται σε παραδοσιακά "δημοκρατικά" (που είναι ρεπουμπλικανικά, όχι δημοκρατικά) καθεστώτα δεν φτάνει τον πρωταθλητή στις εκλογές σε όλες αυτές της χώρες, που είναι η αποχή! Ο λαός συνειδητοποιεί ότι οι αλλαγές που μπορούν να επιτευχθούν μέσα στο υπάρχον σύστημα γίνονται ερήμην του και δεν τον επηρεάζουν. Η αποχή σε όλο τον κόσμο, και στον τόπο μας, αυξάνεται. Εφευρίσκονται ποικίλες δικαιολογίες, δεν έχουν ανανεωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι, οι άνθρωποι λείπουν μακριά από τον τόπο της κατοικίας τους κλπ. Όμως είδαμε να αυξάνεται η αποχή σταθερά μέσα στον 21ο αιώνα τόσο που έχει υπερβεί το 50% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους. Επιστροφή στην Αθηναϊκή δημοκρατία, παγκόσμια όμως, είναι ίσως η μόνη ελπίδα της ανθρωπότητας.