Ελεημοσύνη

Ελεημοσύνη είναι η βοήθεια, χρηματική ή άλλη που δίνεται σε κάποιο φτωχό, ζητιάνο ή γενικά που έχει ανάγκη. Ακούεται κάτι πολύ καλό. Η ελεημοσύνη όμως προσφέρεται σε κάποιον από κάποιον. Ο ελεήμονας, δίνοντας τη βοήθειά του αισθάνεται οίκτο για τον ελεούμενο και μαζί με τον οίκτο νιώθει ανωτερότητα, ενώ ο λήπτης της ελεημοσύνης νιώθει ευγνωμοσύνη απέναντί του που τον δεσμεύει. Με άλλα λόγια, η ελεημοσύνη αφαιρεί ένα μέρος ελευθερίας και αξιοπρέπειας από το λήπτη της. Πώς αντιμετωπίζεται το πρόβλημα;

Ένας τρόπος είναι ο Χριστιανικός. Η εκκλησία προάγει την πράξη της ελεημοσύνης. Ο Χριστός όμως έθεσε όρους. "Προσέχετε τὴν ἐλεημοσύνην ὑμῶν μὴ ποιεῖν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὸ θεαθῆναι αὐτοῖς... σοῦ δὲ ποιοῦντος ἐλεημοσύνην μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου..." (Ματθαίος). Η ελεημοσύνη που Χριστιανικά έδωσα δεν έγινε αντιληπτή από κανέναν, ούτε καν από τον ελεούμενο, έτσι δεν αφαιρείται ελευθερία από κανέναν. Ο μόνος που την ξέρει, και γι΄ αυτήν θα με ανταμείψει, είναι ο Θεός που κανένας δεν τον έχει δει ποτέ. Παρόμοια είναι η προτροπή για ελεημοσύνη στο Κοράνι. Το κοινωνικό πρόβλημα όμως δεν είναι να ελεήσουμε το φτωχό, αλλά να μην υπάρχει φτώχεια. Έτσι ο άλλος τρόπος είναι ο κομμουνιστικός. Θεωρητικά ο κομμουνισμός κατανέμει τα αγαθά ανάλογα με τις ανάγκες καθενός. Όταν καλύπτονται οι στοιχειώδες σωματικές ανάγκες μου, μόνον τότε είμαι ελεύθερος να επιλέξω κάτι παραπάνω, σαν πολυτέλεια, ή όχι. Στην πράξη, όταν ο πρωθυπουργός ενός κράτους δίνει επιδόματα σε όσους έχουν ανάγκη είναι επικεφαλής του κόμματος που κυβερνά και προσδοκά την ψήφο του φτωχού που έχει ανάγκη. Αν αυτός δεν τη δώσει ευγνωμονώντας τον ευεργέτη του, θα έχει την κατακραυγή του περιβάλλοντός του· είναι αγνώμονας! Ο βουλευτής ή υπουργός που με ευεργέτησε με κάποια εξυπηρέτηση, εξαντλώντας τα όρια ενός άδικου νόμου, με κάνει να τον ψηφίσω, ενώ αισθάνομαι πως θα έπρεπε να καταψηφίσω το κόμμα του, κι αυτόν μαζί, που επέβαλαν τον άδικο νόμο.

Οι πράξεις μας είναι η αισθητή εκδήλωση της νοητής βούλησής μας. Οι έννοιες που έχομε στο νου μας είναι βασικά ξεκάθαρες, καλά αφοριζόμενες, έτσι που, ακόμα και όταν αποτελούν κανόνες με εξαιρέσεις, αυτές οι εξαιρέσεις είναι κι αυτές το ίδιο σαφείς. Ακόμη και στα απλά μαθηματικά, ιδανική εφαρμογή της τυπικής λογικής, ξέρομε πως . Προφανώς, το +1 δεν είναι ίσο με το , μολονότι και τα δύο είναι ίσα με την τετραγωνική ρίζα του 1. Όμως, αυτή είναι μια σαφώς περιγραφόμενη εξαίρεση που την προβλέπει η μαθηματική λογική. Ακόμη μεγαλύτερη ασάφεια έχουν οι αισθητές εκδηλώσεις της νόησής μας, ιδιαίτερα της βούλησης, έτσι που δεν υπάρχει αμιγής πράξη χωρίς μια άλω από συνοδούς έννοιες, που συχνά έχουν συναισθηματικό χαρακτήρα. Τέτοια άλως είναι η ευγνωμοσύνη και τα λοιπά συναισθήματα που περιβάλλουν την πράξη της ελεημοσύνης.

Στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, υπήρξαν πλούσιοι φιλέλληνες που ήταν διατεθειμένοι να μας δώσουν σημαντική οικονομική βοήθεια δωρεάν. Και όμως την αρνηθήκαμε. Ο Α. Μαυροκορδάτος ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα στον Αγώνα. Από τη μια ήταν ένας φιλόδοξος πολιτικός που ονειρευόταν, όπως δείχνει η πολιτεία του, να γίνει ο αρχηγός του δημιουργούμενου κράτους. Σ΄ αυτά τα πλαίσια κυνήγησε τους αγωνιστές που αντιδρούσαν και μάλιστα ανέλαβε ο ίδιος στρατιωτική δράση οδηγώντας στην καταστροφή μας στο Πέτα. Από την άλλη ήταν ένας ταλαντούχος πολύγλωσσος πολιτικός που ονειρευόταν ένα φιλελεύθερο καθεστώς στα πρότυπα του "ιδανικού" κράτους που είχε προκύψει από τη Γαλλική επανάσταση. Αυτός ήταν που συνέταξε το πρώτο, και ίσως πιο προοδευτικό, Σύνταγμα (Επιδαύρου) που είχαμε ποτέ. Αυτός λοιπόν δεν δέχθηκε τη δωρεά που ήθελαν να μας κάνουν πλούσιοι φιλέλληνες επιμένοντας πως αυτό που ζητούσαμε δεν ήταν ελεημοσύνη, αλλά δάνειο. Και είχε δίκιο. Για να μας δανείσει κάποιος έπρεπε να αναγνωρίσει πως δανείζει ένα κράτος και έτσι να αναγνωρίσει την κρατική οντότητά μας. Μαζί μ΄ αυτό οι δανειστές θα προσδοκούσαν να αποπληρωθεί με τόκο αυτό το δάνειο και επομένως θα μας βοηθούσαν να γίνουμε κράτος. Αν και μεγάλο μέρος του δανείου που πέτυχε από τους Άγγλους καταναλώθηκε στους ενδιάμεσους και άλλο πολύ μεγάλο μέρος του στον εμφύλιο πόλεμο, η ύπαρξή του σήμαινε πως η κοσμοκράτειρα τότε Αγγλία θα βοηθούσε να ελευθερωθούμε από τον Οθωμανικό ζυγό. Μολονότι τιμώρησε το ναύαρχο Κόδριγκτον (E. Codrington) (προφανώς για να κατευνάσει την οργή του Σουλτάνου) και μολονότι η ναυμαχία του Ναβαρίνου έγινε μετά από ένα τυχαίο συμβάν που έγινε η αφορμή της, ο Κόδριγκτον νίκησε συντριπτικά τον εχθρικό στόλο οδηγώντας στην απελευθέρωσή μας.

Τα αισθητά γεγονότα, οι πράξεις, έχουν μια κάπως μεταφυσική όψη. Βάζω σε μια ζυγαριά ένα φορτίο 1 κιλού και από την άλλη, ως σταθμά, ένα κιλό. Βρίσκονται σε ισορροπία. Τόσο το φορτίο όσο και τα σταθμά είναι αισθητά, συγκεκριμένες οντότητες. Η ισορροπία μεταξύ τους όμως είναι νοητή έννοια. Ο νοητός κόσμος, αν και αποτελεί στην ουσία την μη αισθητή, αλλά νοητή, σχέση μεταξύ αισθητών αντικειμένων δεν βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο των αισθήσεών μας. Κι αυτό οδηγεί ίσα στη μεταφυσική. Ο Πλάτων θεωρεί ότι αυτός, ο νοητός, κόσμος με τη σαφήνεια και αιωνιότητά του είναι ο πραγματικός, ενώ ο αισθητός κόσμος είναι ένα φθαρτό κακέκτυπό του. Η παραδοχή της Πλατωνικής άποψης είναι ζήτημα πίστης που δεν επιδέχεται λογική τεκμηρίωση, η οποία στηρίζεται στην επιστημονική αντίληψη, στην οποία η αλήθεια βρίσκεται στην περιοχή όπου διασταυρώνονται το αισθητό με το νοητό, η θεωρία με την εμπειρία, η υπόθεση με την παρατήρηση. Από την άλλη, εφόσον ο νοητός κόσμος είναι ένας κόσμος σχέσεων, αυτές δεν υπάρχουν παρά μόνο μεταξύ αισθητών υπάρξεων.

Πολιτικά η ελεημοσύνη ονομάζεται επίδομα. Είναι συνήθως η κακή όψη της ελεημοσύνης ευρισκόμενο στην καρδιά του λαϊκισμού. Εξαγγέλθηκε, αλλά η πραγματοποίησή του θα γίνει στην επόμενη κυβερνητική θητεία και επομένως πρέπει να ψηφίσω την κυβέρνηση που το υποσχέθηκε. Αν η απόφαση είχε ληφθεί από μια βουλή που εκπροσωπούσε το σύνολο της κοινωνίας, όπως αν οι βουλευτές της είχαν κληρωθεί αντί να ψηφισθούν, θα είχε ψηφίσει νόμους, ώστε, αντί της ελεημοσύνης, να μην υπάρχουν φτωχοί.

Στην πολιτική μεταξύ εθνών, αν ένα κράτος μας χαρίσει, σαν ελεημοσύνη, εξοπλισμό, αυτός συνοδεύεται με ηθική τουλάχιστον υποχρέωση να τον υπακούω, π.χ. προσφέροντας όπλα σε φίλο τού δωρητή, εναντίον κάποιου εχθρικού γίγαντα θέτοντας σε κίνδυνο την υπόστασή μας από το γίγαντα.