Ο ουρανός συννεφιάζει

Τα πάντα διαρκώς αλλάζουν. Τα περισσότερα φαινόμενα, φυσικά, βιολογικά, ψυχολογικά, κοινωνικά, αλλάζουν με ένα τρόπο περιοδικό σαν ιδιόμορφες ταλαντώσεις που ονομάζονται ταλαντώσεις χάλασης. Με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα οι κοινωνικές αλλαγές. Ο Μαρξ (Karl Marx), ξεκινώντας από τον Αριστοτέλη και τον Έγελο (G. W. F. Hegel), ασχολήθηκε περισσότερο με τις οικονομικές περιοδικές αλλαγές (κρίσεις) και η ιστορία φάνηκε να τον δικαιώνει σε σημαντικό βαθμό. Εμένα με ενδιαφέρουν σήμερα οι πολιτικές κρίσεις, όπως είναι η αλλαγή συνόρων και καθεστώτων.

Η ταλάντωση χάλασης είναι ασύμμετρη. Αρχίζει να αθροίζεται μια ποσότητα με μια αρνητική ανάδραση, έτσι που βραχυπρόθεσμα δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή. Όταν φθάσει όμως σε μια συγκεκριμένη τιμή (ουδό=κατώφλι) γίνεται ποιοτική μεταβολή. Απότομα, ενώ ως εκείνη τη στιγμή γινόταν μια ποσοτική πλήρωση, μετατρέπεται ποιοτικά σε κένωση και μάλιστα, σα να κατακρημνίζεται ό,τι είχε αθροισθεί, με μια θετική ανάδραση, σαν φαύλος κύκλος. Η ταλάντωση αυτή έχει μια περιοδικότητα, αυτόματη επανάληψη. Όμως στη φάση της ανόδου της έχει διεγερσιμότητα. Αυτό σημαίνει πως ένα επαρκές ερέθισμα μπορεί να επισπεύσει την κατρακύλα στη θετική ανάδραση. Αμέσως μετά την κένωση, το σύστημα γίνεται ανερέθιστο. Η απόλυτη ανερεθιστότητά του μεταπίπτει βαθμιαία σε σχετική, οπότε, ένα σχετικά ισχυρό ερέθισμα μπορεί να φέρει την ταλάντωση στον ουδό. Η κένωση μπορεί να αποτελεί ερέθισμα για να διεγερθεί ένας γειτονικός ταλαντωτής.

Παρατηρήστε την εικόνα. Όταν η ταλάντωση πλησιάζει τον ουδό παίρνει μια σχεδόν οριζόντια πορεία, έτσι που μας φαίνεται ότι όλα είναι σταθερά. Απέχει όμως ελάχιστα από τον ουδό, που όταν τον αγγίξει, θα επιφέρει την ποιοτική μεταβολή. Σ΄ αυτή τη φάση που είναι άγνωστο πόσο θα διαρκέσει, αρκεί μια μικρή τυχαία διατάραξη, μια αφορμή, για να πυροδοτήσει την απότομη αλλαγή πορείας.

Μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου (Β΄ΠΠ), υπήρξε μια ανερέθιστη περίοδος. Αμέσως μετά το τέλος της ανέκυψε η υποβόσκουσα αντιπαλότητα μεταξύ των καπιταλιστικών και των κομμουνιστικών καθεστώτων. Οι ΗΠΑ είχαν την ατομική βόμβα, αλλά δεν προσπάθησαν μ΄ αυτήν να καταστρέψουν την τότε Σοβιετική Ένωση. Υπολόγισαν, σωστά, ότι στη διάρκεια του πολέμου, σε όλο τον κόσμο είχε γίνει τεράστια διαφήμιση της ηρωικής στάσης των Ρώσων που ουσιαστικά μόνοι τους ανέστρεψαν την πορεία του πολέμου, ώσπου έληξε με κομβικό σημείο την απόβαση στη Νορμανδία από τους συμμάχους. Με τέτοιο φρόνημα του ευρέος κοινού, μια επανάσταση στο δυτικό κόσμο δεν ήταν απίθανη. Ώσπου κατασκεύασαν και οι Σοβιετικοί την ατομική βόμβα. Έκτοτε υπήρξε μια μακρά περίοδος σχετικής ειρήνης. Στην Ευρώπη επικράτησαν κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα, με ασήμαντες διαφορές μεταξύ τους, που με ποικίλα σοσιαλιστικά μέτρα ανέκοψαν την πορεία προς τον κομμουνισμό, ενώ διατήρησαν το φιλελεύθερο καπιταλιστικό πρότυπο που επέτρεψε σημαντική ελευθερία και ευημερία. Στη Ρωσία το απόλυτα αυταρχικό σταλινικό καθεστώς έπεσε, κάποιες ελευθερίες υπεισήλθαν, τελικά κατέρρευσε και το κομμουνιστικό σύστημα. Σ΄ αυτό το σημείο η δύση επέλεξε μια λανθασμένη, κατά την άποψή μου, λύση. Ενώ ο κομμουνισμός δεν υπήρχε πια ούτε η απειλή του, δεν διέλυσε το ΝΑΤΟ, έτσι που φάνηκε ότι η ύπαρξή του δεν είχε ιδεολογική βάση, αλλά γεωπολιτική, όπως οι παραδοσιακές αντιπαλότητες. Το ΝΑΤΟ δεν στρεφόταν κατά του κομμουνισμού, αλλά κατά της Ρωσίας. Παρόλα αυτά, η ανάμνηση από τον απαίσιο παγκόσμιο πόλεμο, μαζί με τον φόβο πυρηνικού ολοκαυτώματος, απέτρεψε έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο.

Οι αντιπαλότητες γενικά έχουν ποικίλες αιτίες και δικαιολογίες. Μπορεί να είναι εθνικές, γεωπολιτικές, ταξικές, θρησκευτικές, ως και γλωσσικές κλπ. Στη βάση τους υπάρχουν πάντα τρομακτικά κρυφά ή φανερά συμφέροντα κάποιων αρχουσών τάξεων. Ήδη έχουν περάσει σχεδόν 70 χρόνια από τη λήξη του Β΄ΠΠ. Η ανερέθιστη περίοδος στον πλανήτη έχει λήξει. Αρκεί μια ασήμαντη αφορμή για να γίνει η ανάφλεξη. Όταν λέω ασήμαντη αφορμή, εννοώ σαν κι αυτήν που υπήρξε για την έναρξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, η δολοφονία ενός δούκα. Με την πάροδο των δεκαετιών, οι περισσότεροι που έζησαν την τραγωδία του Β΄ΠΠ έχουν πεθάνει ή είναι υπέργηροι. Η νέα γενιά έχει ακούσει, αλλά δεν έχει βιώσει τη φρίκη του πολέμου. Πριν από 3 χρόνια άρχισε ο Ρωσοουκρανικός πόλεμος. Μην ψάχνετε να βρείτε ποιος έχει δίκιο. Τα επιχειρήματα και από τις δυο πλευρές είναι ισχυρά και αυτή τη στιγμή δεν προσπαθώ εγώ να κάνω το δικαστή. Εξετάζω μόνο τα γεγονότα. Την ώρα που η Ουκρανία βομβαρδιζόταν από τους Ρώσους, η Συρία βομβαρδιζόταν από τους Ισραηλινούς, η Υεμένη από τη Σαουδαραβία και η Σομαλία από τις ΗΠΑ. Η διεθνής κοινή γνώμη όμως εστιαζόταν μόνο στην Ουκρανία. Ήδη είδαμε τον Ισραηλοπαλαιστινιακό πόλεμο να αναφλέγει τη Μέση Ανατολή. Και σε λίγο είδαμε την ανατροπή στη Συρία. Σα να βρίσκεται η πορεία στην καμπύλη μας πολύ κοντά στον ουδό. Δεν ξέρομε πότε ακριβώς, αλλά ο ουρανός έχει γεμίσει σύννεφα. Ήδη βλέπομε αστραπές και κεραυνούς, η καταιγίδα πλησιάζει.

Για δεκαετίες μετά τον πόλεμο δεν είδαμε αλλαγές συνόρων. Ήδη με την εισβολή των Ρώσων, δικαιολογημένη ή αδικαιολόγητη, αυτός ο άγραφος νόμος καταστρατηγήθηκε. Η Τουρκία ονειρεύεται ανοιχτά επέκταση των συνόρων της σε βάρος των όμορων χωρών. Η αγανάκτηση των πολιτών μέσα στις επικράτειες σιγοβράζει. Η οργή αθροίζεται και αφορμή γυρεύει για να προχωρήσει από την ποσοτική στην ποιοτική αλλαγή.

Υπάρχει άραγε δυνατότητα να αποφύγουμε τον ουδό του πλανητικού ολοκαυτώματος; Η διέγερση των ταλαντωτών χάλασης, πριν φθάσουν μόνες τους στην κρίσιμη τιμή, προλαβαίνει ανεξέλεγκτες αυτοδιαιωνιζόμενες κρίσεις. Εκλογές πριν από την προγραμματισμένη ώρα τους προλαβαίνουν ανεξέλεγκτη πολιτική κρίση. Προσχεδιασμένες ριζικές παγκόσμιες καθεστωτικές αλλαγές μπορούν. Με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης που μπορεί να συλλέγει και επεξεργάζεται τεράστιο αριθμό πληροφοριών από όλη τη γη, μπορεί να επιβληθεί μια διεθνής τάξη. Όπως τη γράφω, θα είναι ένας παγκόσμιος δυσβάστακτος ολοκληρωτισμός. Αν αυτή η προσπάθεια τεθεί κάτω από τον έλεγχο μιας διεθνούς γνήσιας δημοκρατίας, παύει να είναι ολοκληρωτισμός. Και δημοκρατία εννοούμε εξουσία από μια βουλή που κληρώνεται από όλο τον πληθυσμό της γης. Τον ορισμό τον έδωσε ο Αριστοτέλης: "Λέγω δ΄ οἷον δοκεῖ δημοκρατικὸν μὲν εἶναι τὸ κληρωτὰς εἶναι τὰς ἀρχὰς, τὸ δ΄ αἱρετὰς ὀλιγαρχικὸν". Δημοκρατικό είναι το να κληρώνονται οι άρχοντες, ενώ το να εκλέγονται είναι ολιγαρχικό. Η ρεπούμπλικα (ολιγαρχία) που επικράτησε στον κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες, έδωσε ό,τι είχε να δώσει. Τώρα πρέπει να αλλάξει. Αυτή είναι ίσως η μόνη ελπίδα πια για να αποφύγουμε έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο με πυρηνικό ολοκαύτωμα και άλλες απειλές, όπως η πλανητική υπερθέρμανση.