Λαός ή ηγεμόνας;

Όταν ρωτάς έναν άρρωστο, δεν θέλει να κάνει ένεση, διότι πονάει, ούτε να πάρει το σκονάκι του, διότι είναι πικρό. Όμως ο γιατρός λέει πως πρέπει. Τι κάνομε τότε; Όταν ρωτάς ένα λαό, δεν θέλει να πληρώνει φόρους ούτε να πολεμήσει. Όμως ο ηγεμόνας, ο αρχηγός του κράτους λέει πως πρέπει. Τι κάνομε τότε; Ο γιατρός έχει ιδανικά την κατάλληλη γνώση και πείρα. Ξέρει ότι, κατά πάσα πιθανότητα, υποφέροντας βραχυπρόθεσμα ο άρρωστος από τη θεραπεία, εξασφαλίζει μακροπρόθεσμα μια καλύτερη ζωή. Ο αρχηγός έχει ιδανικά τη γνώση και πείρα. Ξέρει ότι, κατά πάσα πιθανότητα, υφιστάμενος ο λαός τις δυσάρεστες εμπειρίες της φορολόγησης, του πολέμου ή άλλες, εξασφαλίζει μακροπρόθεσμα μια καλύτερη ζωή.

Έτσι κι αλλιώς, ο άρρωστος ή ο λαός, πρέπει να ερωτηθούν. Αυτός, ο άρρωστος ή ο λαός, θα υποστεί τη δυσάρεστη εμπειρία· και αυτός θα απολαύσει μακροπρόθεσμα την καλύτερη ζωή: είναι ο μόνος που μπορεί να ζυγίσει το ένα με το άλλο. Ο άρρωστος όμως (ή ο λαός) μπορεί να είναι «ανώριμος», ανίκανος να πάρει μια μακροπρόθεσμη απόφαση υπέρ του, έστω και αν είναι βραχυπρόθεσμα κατά του. Αλλά τι θα πει ωριμότητα; Ετυμολογικά σημαίνει «στην ώρα του». Σε ποια ηλικία π.χ. μπορεί το άτομο να αποφασίζει για τον εαυτό του; Γιατί, ως τότε αποφασίζουν οι γονείς του.

Για να απαντήσουμε, μεταπηδάμε από το προσωπικό και το κοινωνικό επίπεδο αναφοράς, σε πιο βασικό, βιολογικό, επίπεδο. Τώρα, η ωριμότητα ενός ζώου ορίζεται ως η ικανότητα για αυτόνομη εξασφάλιση της ζωής, και για διαιώνιση του είδους. Λόγω του αμοιβαίου χειλεο-θηλικού αντανακλαστικού, η μητέρα αγαπά το παιδί της και το φροντίζει. Μετά την ήβη, επικρατεί το νέο, πεο-κολπικό, αντανακλαστικό της ερωτικής αγάπης, ενώ εξασθενεί το παλιό της στοργής. Ο έρωτας δημιουργεί νέα ζωή. Έτσι, η ικανότητα για δημιουργία είναι που χαρακτηρίζει την ωριμότητα στα ζώα. Τα ίδια ισχύουν και για τον άνθρωπο, μόνο που η έννοια της ωριμότητας είναι πιο ευρεία: Ο άνθρωπος, πέρα από τη δημιουργία άλλων ανθρώπων, έχει την ικανότητα να κατασκευάζει εργαλεία, να θέτει ερωτηματικά και να πλάθει όνειρα.

Η φύση (βιολογία) ποικίλλει. Η ηλικία της ενηλικίωσης (ήβης) ποικίλλει. Για πρακτικούς λόγους, η κοινωνία πρέπει να ορίσει αυθαίρετα μία ηλικία ωρίμανσης, πριν από την οποίαν αποφασίζουν οι γονείς για τα παιδιά τους και μετά αποφασίζει το ίδιο το άτομο. Το αυθαίρετο όριο μπορεί να ορισθεί με εργαλείο τη μαθηματική (στατιστική) επεξεργασία των βιολογικών δεδομένων. Μπορεί να είναι ο μέσος όρος για ποσοτικά μεγέθη ή το 50%+1 για ποιοτικά. Η υιοθέτηση τελικά στατιστικών νόμων για τη λύση προσωπικών ή κοινωνικών προβλημάτων είναι βολική, καθώς τα μαθηματικά επιτρέπουν σχετικά εύκολους χειρισμούς. Ωστόσο, τα επίπεδα αναφοράς (βιολογικό/αισθητό, προσωπικό/νοητό, κοινωνικό) επιβάλλουν τους δικούς τους νόμους. Τα μαθηματικά, μπορούν να τους λαβαίνουν υπόψη, εκτιμώντας ποσοτικά την ποικιλότητα γύρω από το μέσο όρο. Το όριο της ποικιλότητας δεν επιτρέπεται να παραβιασθεί. Για παράδειγμα, αν η ηλικία ενήβωσης είναι τα 13 ± 4 χρόνια, ως ωρίμανση μπορεί να ορισθεί η ηλικία των 17 ετών. Προτιμάται το ανώτατο όριο, καθώς η λήψη κοινωνικών αποφάσεων προαπαιτεί τη δημιουργία πολύπλοκων εξαρτημένων αντανακλαστικών, ιδίως δευτεροβάθμιων, που αναπτύσσονται μόνο στον άνθρωπο – κι αυτό απαιτεί χρόνο. Ωστόσο, δεν μπορεί να αναβληθεί η ηλικία ωρίμανσης ατιμώρητα πολύ πάνω από τα βιολογικά όρια, καθώς αυτό αντιβαίνει τους φυσικούς νόμους, όπως έχουν εκφρασθεί μαθηματικά.

Αν λοιπόν υιοθετηθεί το όριο ενηλικίωσης (ενήβωσης, ωρίμανσης) σε βάση μαθηματική, στηριγμένη στους βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς νόμους, αυτό είναι το φυσικό όριο που το άτομο αποφασίζει για τον εαυτό του. Ο άρρωστος μετά την ενηλικίωσή του αποφασίζει αν θα δεχθεί μια βασανιστική χημειοθεραπεία που θα του επιτρέψει να ζήσει μια άθλια ζωή άλλους 6 μήνες, ή όχι, οπότε θα πεθάνει σε 1 μήνα. Αρκεί ο γιατρός να τον ενημερώσει. Το άτομο επίσης θα αποφασίσει αν προτιμά «μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή». Αρκεί ο ηγέτης του να το ενημερώσει. Εξάλλου, μετά το όριο της ωρίμανσης, ο άρρωστος θα αποφασίσει ποιον θέλει για γιατρό του και ποιον επιλέγει για ηγέτη του.

Η βούληση της κοινωνίας εκφράζεται καλύτερα ως ο μέσος όρος ή το 50%+1της βούλησης κάθε λαού. Καθώς δεν είναι δυνατό για κάθε ζήτημα να ερωτάται το σύνολο του λαού (δημοψήφισμα), η βούληση ενός ΤΥΧΑΙΟΥ δείγματός του (βουλή) την εκφράζει με τον πιο αξιόπιστο τρόπο. Αυτή είναι η δημοκρατία, όπου η βουλή εκλέγεται με κλήρο από το λαό, η δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας που οδήγησε στο υψηλότερο πολιτισμό που εμφανίσθηκε ποτέ. Είναι π.χ. απαλλαγμένη από τον κίνδυνο της πελατειακής σχέσης, που ενυπάρχει σε όλες τις σύγχρονες «δημοκρατίες», αλλού περισσότερο κι αλλού λιγότερο. Μια τέτοια βουλή είναι αρμόδια να επιλέγει την κυβέρνηση που επιθυμεί, ανάμεσα σε πολιτικούς που έχουν γνώση και πείρα. Όπως ο άρρωστος επιλέγει το γιατρό του. Στη σύγχρονη πολύπλοκη κοινωνία, για αποφάσεις με μακροπρόθεσμες συνέπειες (π.χ. διάθεση της γης, δικαιώματα μειονοτήτων κλπ) θα μπορούσε να συμπληρώνεται η βουλή με μια γερουσία από καταξιωμένα με το χρόνο, ex officio, άτομα (π.χ. παλιοί πρωθυπουργοί, ανώτατοι δικαστικοί ή ό,τι άλλο αποφασίσει με δημοψήφισμα ο κυρίαρχος λαός). Ένα ανεξάρτητο δικαστήριο, σαν το Συμβούλιο Επικρατείας αυτοανανεούμενο, θα ελέγχει τις πράξεις της κυβέρνησης, της βουλής και της γερουσίας.

Ο Μπ. Μουσολίνι, προλογίζοντας το κλασικό έργο του Ν. Μακιαβάλι «Ο ηγεμόνας», θέτει το εύλογο ερώτημα: «Μα φαντάζεστε κήρυξη πολέμου με ένα δημοψήφισμα;» Για τα κατεπείγοντα προβλήματα, όπως της κήρυξης πολέμου, καθώς και για την εύρυθμη λειτουργία ενός πολύπλοκου πολιτεύματος, χρειάζεται όντως κάποιος ηγεμόνας (πρόεδρος δημοκρατίας), εκλεγμένος όμως άμεσα από το σύνολο του λαού, των ώριμων ατόμων που απαρτίζουν την κοινωνία. Ένα τέτοιο πολιτικό πλαίσιο, στηριγμένο στις δοκιμασμένες αρχές των προγόνων μας, θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία για την εξυγίανση της πολιτικής μας κατάστασης, που μοιάζει να πάσχει από τότε που έγινε η Ελλάδα ανεξάρτητο κράτος.