Ο Σύλλογος Κρητών Σύρου για την απελευθέρωση του Ηρακλείου

Εβδομήντα χρόνια σαν σήμερα, 11 Οκτωβρίου 1944. Η πόλη του Ηρακλείου απελευθερώνεται από τα γερμανικά στρατεύματα. Έμεινε κάτω από τη ναζιστική κατοχή 3,5 χρόνια.

Οι Κρητικοί, σε λίγες μέρες όλοι οι Έλληνες, αναπνέουν επιτέλους ένα αέρα ελευθερίας. Για σύντομο όμως διάστημα, καθώς την κατοχή και τον πόλεμο κατά των εισβολέων θα ακολουθήσει ένας πιο οδυνηρός, ο εμφύλιος.

Από τα μέσα Αυγούστου 1944 οι Γερμανοί αρχίζουν και εγκαταλείπουν την ανατολική και κεντρική Κρήτη. Τον Σεπτέμβριο του 1944 σχηματίζεται η πρώτη ελληνική κυβέρνηση εθνικής ενότητας στο Κάιρο με συμμετοχή όλων των πολιτικών παρατάξεων. Πρώτος νομός που απελευθερώνεται είναι ο νομός Λασιθίου και πρώτη πόλη της ελληνικής επικράτειας που γίνεται ελεύθερη, είναι η Σητεία στις 5 Σεπτεμβρίου 1944. Ακολουθεί ο νομός Ηρακλείου που απελευθερώνεται στις 11 Οκτωβρίου και ο νομός Ρεθύμνου στις 13 Οκτωβρίου 1944. Στις 20.10.1944 αποσύρονται τέλος και οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής από την Αθήνα.

Η αποχώρηση των Γερμανών ανακοινώνεται με ένα θριαμβευτικό κείμενο της «Νομαρχιακής Διοικήσεως», που συγκροτήθηκε εκείνη την ίδια ημέρα:

«Προς τον λαόν του νομού Ηρακλείου.

Δυνάμει κυβερνητικής διαταγής συνεστήθη Νομαρχιακή Διοίκησις υπό την προεδρείαν του πρωτοσύγκελου της Ι. Μ. Κρήτης ως εκπροσώπου της Ελληνικής Κυβερνήσεως και των κάτωθι υπογραφομένων μελών.

Χαιρετίζομεν τον λαόν του Ηρακλείου με τον χαρμόσυνον χαιρετισμόν της Ελευθερίας.

Καλούμεν τον λαόν να πειθαρχήση στα κελεύσματα της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Να αποφύγη πάσαν ενέργειαν ή πρόκλησιν ήτις να τείνη εις την δημιουργίαν προστριβών.

Επιβάλλεται να εορτάσωμεν την μεγάλη και επιφανή ημέραν της Ελευθερίας ως Έλληνες ηνωμένοι και χαρακωμένοι εντός των χαρακωμάτων των εθνικών μας ιδεωδών.

Ζήτω η Κρήτη 

Εν Ηρακλείω τη 11 Οκτωβρίου 1944

Ζήτων η Ελλάς Ο πρόεδρος

Ζήτωσαν οι σύμμαχοι Αρχιμ. Ευγένιος Ψαλιδάκης

Τα μέλη

Μενέλαος Λιγνός
Εμμ. Πετράκης
Ευάγγελος Ανωγειανάκης
Κωνστ. Πολυχρονάκης
Ανδρέας Καστελλάκης
Εμμαν. Κοσμαδάκης»

Η απελευθέρωση άρχισε γύρω στις 2 το μεσημέρι εκείνης της ημέρας. Οι Γερμανοί βρίσκονταν εγκλωβισμένοι, αποδυναμωμένοι, αποκλεισμένοι στο νησί, αφού η ήττα στην Ευρώπη διαφαινόταν. Γύρω από το Ηράκλειο είχαν φτάσει μεγάλες δυνάμεις από όλες τις αντάρτικες οργανώσεις.

Από τις πληροφορίες του Γεωργίου Κάββου, λοχαγού τότε του ελληνικού στρατού, τις οποίες μετέφερε σε κείμενό της στην «Πατρίδα» η σύζυγός του, Παρή Κάββου, πληροφορούμαστε ότι οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει σκοπούς στη Χανιώπορτα, στη λεωφόρο Δικαιοσύνης, στην πλατεία Ελευθερίας και η δύναμη τους, ανερχόταν σε αξιωματικούς και οπλίτες στους 4000 άνδρες που άρχισαν να σχηματίζουν φάλαγγα 250 περίπου οχημάτων, μεταξύ των οποίων τεθωρακισμένων φορτηγών, γεμάτα στρατιώτες με τα όπλο στο χέρι.

Στις 2 το μεσημέρι της 11ης Οκτωβρίου ξεκίνησε η φάλαγγα διασχίζοντας την πόλη.

Οι Γερμανοί δεν έκαμαν καμία διαπραγμάτευση για συνθηκολόγηση, γιατί είχαν τη δυνατότητα να εφαρμόσουν τα σχέδιά τους και να αποχωρήσουν από την πόλη. Ουδεμία επίσημη συνάντηση έγινε μεταξύ του Γερμανού διοικητή του προγεφυρώματος και του Γερμανού φρουράρχου Ηρακλείου με οποιοδήποτε αρχηγό των ενόπλων ανταρτών ούτε και με τον Έλληνα στρατιωτικό διοικητή ή εκπρόσωπο του επιτελείου του, για να συζητήσουν την παράδοση της πόλης. Το Ηράκλειο δεν παραδόθηκε και δεν παραλήφθηκε από κανένα και ούτε συντάχθηκε κανένα πρωτόκολλο παραδόσεως και παραλαβής της πόλεως, του λιμανιού και του αεροδρομίου.

Οι Γερμανοί εγκατέλειψαν τα πάντα, χωρίς να καταστρέψουν το λιμάνι, το ηλεκτρικό εργοστάσιο και το υδραγωγείο. Μόνη σκέψη τους ήταν πως να διαφύγουν με όσο το δυνατόν μικρότερες απώλειες και να μην ενοχληθούν κατά την κίνησή τους προς το Ρέθυμνο.
Η μόνη συνάντηση που είχαν οι Γερμανοί με το στρατιωτικό διοικητή Ανδρ. Νάθενα ήταν η ολιγόλεπτη που έγινε τη στιγμή της αποχώρησής τους από τη Χανιώπορτα.

Μόλις οι κάτοικοι του Ηρακλείου αντιλήφθηκαν την αναχώρηση τους πλημμύρισαν τους δρόμους και υποδέχθηκαν τους αντάρτες.

Ήταν η ανάσταση, ήταν η απελευθέρωση.

Οι καμπάνες σήμαιναν χαρμόσυνα και καλούσαν τους κατοίκους στην εκκλησία του Αγίου Μηνά για να ευχαριστήσουν τον Θεό που είδαν τους στυγνούς δυνάστες τους να φεύγουν νικημένοι, να προσευχηθούν για τις ψυχές των αθώων θυμάτωνκαι να τον παρακαλέσουν, ποτέ μα ποτέ Θεέ μου ξανά πόλεμος.

Οι Γερμανοί παρέμειναν, απομονωμένοι, χωρίς να μπορούν να έχουν την οποιαδήποτε δράση, σε περιοχές στη δυτική παραλία της Κρήτης. Μέχρι τη συνθηκολόγησή τους και στο νησί, τον Μάιο του 1945. Τότε που οριστικά τελείωνε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος.