Αναγεννήθηκε από τα ερείπιά του

Ανάμεσα στις 55 αυτόνομες οχυρές κατασκευές, οι οποίες βρίσκονται διασκορπισμένες στη Σέριφο, ο Άσπρος Πύργος, ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα χτίσματα της ελληνιστικής περιόδου αποτελεί για τους επισκέπτες του νησιού μία μοναδική αρχαιολογική αποκάλυψη, που αναδείχθηκε ακόμη περισσότερο μετά το πέρας των εργασιών μελέτης και αποκατάστασής του. 

Στο Αιγαίο, τα ιδιαίτερου κάλλους χτίσματα με την κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια κάτοψη και τη στιβαρή κατασκευή είναι πολυάριθμα και διάσπαρτα σε πολλά νησιά και βραχονησίδες. Στην πλειονότητά τους χρονολογούνται από τον 3ο έως τον 6ο αιώνα. Οι περισσότεροι πύργοι χτίστηκαν μετά την επιδρομή των Σαμίων και ο σκοπός τους ήταν η αποστολή σημάτων στις αρχαίες ακροπόλεις. Αργότερα το δίκτυο αναπτύχθηκε και το σύστημα ανταλλαγής σημάτων απλώθηκε σε ολόκληρο το νησί. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, η μέθοδος επικοινωνίας ήταν ο καπνός και η φωτιά. 

Αφθονία πύργων στις Κυκλάδες

Μέχρι σήμερα, στο νησί της Σερίφου έχουν εντοπιστεί πύργοι ή οχυρώσεις σε διάφορα σημεία του νησιού. Τα συγκεκριμένα οικοδομήματα είχαν αποκλειστικά αμυντικό χαρακτήρα και το βασικό γνώρισμά τους ήταν οι στιβαροί τοίχοι από μεγάλες πελεκητές πέτρες. Η κάτοψή τους είναι κυκλική ή ορθογώνια και οι λίθοι που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή τους προέρχονται είτε από το άμεσο περιβάλλον, είτε από το την ευρύτερη περιοχή. Παρόμοιοι πύργοι όπως ο Άσπρος Πύργος της Σερίφου εντοπίζονται και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων. 

Ειδικότερα, στη Σίφνο, μετά από σχετική έρευνα, έχουν καταγραφεί περισσότεροι από πενήντα, στην Κέα εβδομήντα τρεις, ενώ πύργους συναντούμε επίσης στην Κύθνο, στην Αμοργό, στη Μύκονο, στην Πάρο και στην Τήνο. 

Ο καλύτερα σωζόμενος  αρχαίος πύργος της  Σερίφου

Στη Σέριφο, το κυκλικό μαρμάρινο οικοδόμημα βορειοδυτικά του όρμου Κουταλά αποτελεί το γνωστότερο μνημείο του νησιού. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι η πανοραμική θέα του σημείου, η οποία υποδεικνύει ότι λειτουργούσε ως παρατηρητήριο – πιθανότατα για την προστασία αρχαίων ορυχείων της περιοχής. Η μοναδική είσοδος βρισκόταν στο ισόγειο και μία στενή ελικοειδής σκάλα οδηγούσε εσωτερικά προς τους ορόφους, όπου λιγοστά ανοίγματα εξυπηρετούσαν ως παράθυρα και πολεμίστρες. 

Η χρονολογία κατασκευής του τοποθετείται στον 4ο αιώνα π.Χ. Όπως αναφέρεται και σε σχετική εργασία μαθητών του Γυμνασίου Σερίφου, η οποία διεκπεραιώθηκε με την πολύτιμη βοήθεια της υπεύθυνης αρχαιολόγου Πέγκυς Πάντου,ο Πύργος είναι κατασκευασμένος από ντόπιο λευκό μάρμαρο και είναι κυκλικός με εξωτερική διάμετρο 8,34 μ. Ο διπλός τοίχος του είναι χτισμένος εξωτερικά από κυφωτούς μαρμαρόλιθους χωρίς συνδετικό υλικό και εσωτερικά από μικρότερους λίθους διαφόρων σχημάτων και διαστάσεων. Οι μεγάλοι λευκοί μαρμάρινοι ογκόλιθοι που τον αποτελούν υψώνονταν κυκλικά για περίπου 12 μέτρα, περιβάλλοντας το ισόγειο και τους δύο ορόφους. Η είσοδός του (νοτιοανατολική πλευρά) έκλεινε με δίφυλλη θύρα, μάλιστα οι παραστάδες της θύρας είναι εντοιχισμένες ακέραιες στα θεμέλια της εκκλησιάς του Αγίου Χαραλάμπους. Τμήματα του πύργου έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί για το πανηγυροκέλι που βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία όπως επίσης και για την οικοδόμηση του νεκροταφείου των μεταλλευτικών οικισμών που υπήρχαν στην περιοχή. Στα Βορειοδυτικά του πύργου βρίσκεται δεξαμενή νερού, ενώ βορειοανατολικά στη θέση που βρίσκεται το εκκλησάκι, στο εσωτερικό του σώζονται κατάλοιπα μικρής δεξαμενής και ίχνη μιας μεγαλύτερης δίπλα της. 

Λίγο νοτιότερα του πύργου παρατηρείται κοίλωμα στο βράχο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως αποθέτης κεραμικής κατά τους 2ο/1ο αι. π.Χ. Η άνοδος στους ορόφους γινόταν με ελικοειδή σκάλα η οποία βρισκόταν σε επαφή με την εσωτερική πλευρά του τοίχου. Από αυτή τη σκάλα σώζονται λίγα μόνο σκαλοπάτια. 

Πέρα από τη χρήση του ως παρατηρητηρίου, φυλακίου ή και καταφυγίου σε περίπτωση ανάγκης, η παρουσία του στη συγκεκριμένη περιοχή, όπου υπήρχαν ενεργά μεταλλεία κατά τους ύστερους κλασικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, αποδεικνύει τη σύνδεσή του με αυτά, τουλάχιστον ως προς την αρχική λειτουργία, και τη συσχέτισή του με άλλους δυο πύργους της περιοχής, τον Ψαρόπυργο και τον πύργο στη Φλέα. 

Αξιόλογος αρχαιολογικός χώρος

Σημειώνεται ότι ο Άσπρος Πύργος, ο καλύτερα σωζόμενος αρχαίος πύργος της Σερίφου, εντάχθηκε στο έργο “Διαμόρφωση και Ανάδειξη Άσπρου Πύργου Σερίφου” στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 

Κρήτης και Νήσων Αιγαίου 2007-2013, το οποίο υλοποιήθηκε από την ΚΑ' Εφορία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων (2011-2014). Οι εργασίες φανέρωσαν τμήματα από τα χαλάσματά του να έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή των μεταγενέστερων κτισμάτων, κρυμμένα πίσω από το σοβατισμένο πέτρινο τοίχο τους. Οι επισκέπτες θα δουν μαρμάρινους λίθους ενσωματωμένους στο κτίσμα της μικρής εκκλησίας, οι οποίοι αποτελούν δομικό κομμάτι της και δεν αφαιρέθηκαν. Επιπλέον, έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν το μνημείο σε περιβάλλον που δεν έχει ακόμα αλλοιωθεί από οικιστική ανάπτυξη και να κατανοήσουν πώς ένα αρχαίο μνημείο μπορεί να διατηρηθεί στο χρόνο αποτελώντας κομμάτι της ζωής του τόπου. 

Στο πλαίσιο του έργου πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές, εργασίες συντήρησης και στερέωσης, καθαρισμός των μαρμάρων και διαμόρφωση του χώρου ομαλής πρόσβασης για ΑΜΕΑ, εργασίες οι οποίες κατάφεραν να μετατρέψουν ένα εγκαταλειμμένο μνημείο των ύστερων κλασικών χρόνων σε ένα αξιόλογο αρχαιολογικό χώρο. 

Μεταξύ άλλων, αποκαταστάθηκε και αξιοποιήθηκε το εκκλησάκι του Αγίου Χαραλάμπους και προβλήθηκε, ταυτόχρονα, η άρρηκτη σχέση του αρχαίου μνημείου με τα μεταγενέστερα κτίσματα πάνω στο βράχο, όπως ο μικρός χριστιανικός ναός, το πανηγυροκέλι και το νεκροταφείο των μεταλλωρύχων του Μεγάλου Λιβαδιού. 

Ανάγκη  εθελοντικής προσφοράς

Όπως σημειώνει η Ιστορικός και π. Σχολική Σύμβουλος, Αγγελική Μέρου, οι ανασκαφές στο πλάτωμα του Άσπρου Πύργου έφεραν στο φως νέα ευρήματα, όπως θραύσματα από αγγεία, λυχνάρια και μαγειρικά σκεύη που συναρμολογήθηκαν, συντηρήθηκαν και ήδη εκτίθενται, εμπλουτίζοντας το μικρό αλλά αξιόλογο αρχαιολογικό μουσείο στη Χώρα Σερίφου. Μάλιστα, ήδη καταβάλλεται μια εξαιρετική προσπάθεια ξενάγησης από εθελοντές τόσο στο Λαογραφικό Μουσείο όσο και στο Μουσείο του Μεγάλου Λιβαδιού. Ωστόσο, κρίνεται επίσης η απαραίτητη και η παρουσία ενός εθελοντή φύλακα-ξεναγού στον Άσπρο Πύργο, ο οποίος θα προσέφερε τη δυνατότητα για οργανωμένες ή μεμονωμένες επισκέψεις στον αρχαιολογικό χώρο. 

<