Αναζωογόνηση ενός συμβόλου

Κάθε πτυχή της πλούσιας ιστορικής διαδρομής σε συνδυασμό με τις λεπτομέρειες των εργασιών αποκατάστασης του Εκκλησιαστικού Συγκροτήματος του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου στην Άνω Σύρο προβάλλει στη συνέντευξή του ο Συριανός Ομότιμος Καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), κ. Ιωσήφ Στεφάνου.

Οι πύλες του θρησκευτικού συμβόλου της Καθολικής Εκκλησίας στη Σύρο, στην κορυφή του μεσαιωνικού οικισμού, άνοιξαν εκ νέου για τους πιστούς και τους επισκέπτες, μετά από τρία χρόνια που απαιτήθηκαν για την επαναφορά της εικόνας του στο αρχικό μεγαλείο.

Συντονισμένες προσπάθειες, συστηματική δουλειά για τη συντήρηση και την αποκατάσταση του Ναού αλλά και των γειτνιαζόντων χώρων, οδήγησαν σε ένα αποτέλεσμα που αποτελεί σημαντική κληρονομιά πρωτίστως για την Καθολική Εκκλησία αλλά και συνολικά για τον Πολιτισμό της Σύρου, η οποία σχεδιάζεται να προβληθεί κατάλληλα, ώστε γύρω από αυτήν, να αναπτυχθεί και μία “φωλιά” ανάδειξης κι έρευνας του Συριανού Πολιτισμού.

Συνολικά η ενδιαφέρουσα συνέντευξη αλλά και πλάνα από τους χώρους του Ναού κι εν γένει του Εκκλησιαστικού Συγκροτήματος προβάλλονται στο web tv της “Κοινής Γνώμης”.

Από το 1832 στο σήμερα και οι προσπάθειες χρηματοδότησης κι ολοκλήρωσης του έργου

“Το έργο ολοκληρώθηκε τώρα, ουσιαστικά τρία χρόνια μετά από τον Φεβρουάριο του 2012, οπότε και ξεκίνησε η εργολαβία να αποκαθιστά και να συντηρεί το Εκκλησιαστικό Συγκρότημα. Οι μελέτες και η προεργασία είχαν ξεκινήσει από το 2003. Ο τότε Επίσκοπος μου είπε ότι ο Ναός κατέρρεε κι έπρεπε κάτι να κάνουμε. Ξεκινήσαμε τότε και κάναμε αποτύπωση. Έφερα κάποιους σπουδαστές μου, στη συνέχεια κάναμε τη μελέτη, κάναμε λεπτομερή έρευνα όλης της ιστορίας του Ναού, αλλά συνολικά για ό,τι είχε γίνει εδώ, καθώς αυτός είναι ο πέμπτος Ναός που χτίστηκε από το 1832 μέχρι το 1834, οπότε κι έγιναν τα εγκαίνιά του. Προσπαθήσαμε να βρούμε χρηματοδότες. Πλησιάσαμε το Ίδρυμα Νιάρχου. Μας είπαν ότι δέχονται αλλά έπρεπε να έχουμε έτοιμες άδειες. Έως ότου να βγάλουμε τις άδειες πέρασαν δύο, τρία χρόνια. Όταν οι άδειες ήταν έτοιμες το Ίδρυμα Νιάρχου είχε δεσμευθεί σε άλλα μεγάλα έργα κι επομένως ήμασταν στον αέρα. Εκείνη τη στιγμή βοήθησε πολύ ο ίδιος ο Άγιος Γεώργιος. “Έριξε” έναν κεραυνό, χτυπήθηκε το καμπαναριό και συγκλονίστηκε ολόκληρο το νησί, καθώς χάλασε ένα από τα δύο κοσμήματα των λόφων. Καταφέραμε λοιπόν και περάσαμε το έργο στο ΕΣΠΑ. Φορέας χρηματοδότησης του έργου, ύψους 3 εκατ. Ευρώ συνολικά είναι η Διαχειριστική Αρχή και φορέας εκτέλεσης του έργου ανέλαβε το ίδιο το Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο και το παρακολούθησε με τους επιβλέποντές του. Τελικά, ξεκίνησε το έργο τον Φεβρουάριο του 2012. Είχαμε μία καθυστέρηση αρκετά σημαντική διότι είχαμε ένα θέμα για το πώς θα περνούσε ο γερανός και τα τόσο μεγάλα γερανοφόρα προκειμένου να εγκατασταθούν εδώ. Τελικά επιλύθηκε κι αυτό και ξεκίνησαν οι εργασίες από το καλοκαίρι και μετά”.

Χωρίστηκε σε επτά αντικείμενα το συνολικό έργο

“Απαιτήθηκε χρόνος διότι εν τω μεταξύ αποκαλύφθηκαν και στοιχεία τα οποία δεν μπορούσαμε να τα προβλέψουμε και δεν τα γνώριζε κανένας. Αυτός όλος ο εσωτερικός διάκοσμος είναι ένας διάκοσμος που είχε δημιουργηθεί από κάποιον Ιταλό λεπτουργό, τον Vianello Giuseppe. Προσπαθήσαμε από την αρχή να αποκαταστήσουμε το συγκρότημα και κυρίως τον Ναό στην αρχική μορφή του. Ακριβώς επειδή είχαμε ένα θέμα χρηματοδότησης το είχαμε μοιράσει σε επτά τμήματα το Εκκλησιαστικό Συγκρότημα: Τον Ναό, τον πρόναο που έπρεπε να αποκατασταθεί γιατί είχε κλείσει, το Βαπτιστήριο, το οποίο είναι και το αρχαιότερο στοιχείο ολόκληρου του Συγκροτήματος (1703), το εσωτερικό, η Σχολή, το καμπαναριό, το Επισκοπικό Μέγαρο και τέλος, μία ερειπωμένη κατοικία. Το τελευταίο τμήμα, εντάχθηκε στον προϋπολογισμό ώστε να γίνει ένα Κέντρο Έρευνας της Καθολικής Εκκλησίας επάνω στα θέματα του Συριανού Πολιτισμού”.

Κρυμμένος πλούτος, εσωτερικός διάκοσμος και λεπτομέρειες εργασιών

“Δώσαμε έμφαση στο να αποκατασταθεί η αρχική μορφή και η λειτουργία που είχε το Συγκρότημα. Ο Ναός είχε υποστεί πάρα πολλές αλλοιώσεις στην πορεία του, από το 1834 και μετά. Παραδείγματος χάριν το καμπαναριό είχε χτυπηθεί τέσσερις φορές από κεραυνούς και το 1895 το είχαν κατεβάσει και το έχτισαν με μονά τόξα, - όχι όπως είναι τώρα και όπως ήταν στην αρχή – αλλά και με έναν όροφο λιγότερο, κάτι που έκανε τον Ναό να έχει μία εικόνα αντιαισθητική. Σήμερα πλέον, έχουμε ένα πολύ όμορφο καμπαναριό, υπέροχο και μαρμάρινο όπως το σχεδίασε αρχικά ο αρχιτέκτων. Στη συνέχεια, είχαμε πρόγραμμα να ανοίξουμε τα τόξα του πρόναου, ο οποίος ήταν κλειστός και υπήρχε μόνο μία πόρτα κι έμοιαζε με αποθήκη. Πάνω από εκεί φαινόταν ένα ντεπόζιτο νερού. Μία άλλη σοβαρή αποκατάσταση ήταν του ερειπίου που προαναφέραμε, το οποίο είναι ένα κόσμημα για την περιοχή. Αυτά ήταν τα βασικά μας μελήματα. Δεν γνωρίζαμε τί πλούτο έφερε ο διάκοσμος μέσα στον Ναό. Όταν αποκαλύφθηκε μετά τις πρώτες εργασίες των συντηρητών, το ίδιο το Υπουργείο Πολιτισμού ενδιαφέρθηκε έντονα και οι ίδιοι μελέτησαν την παρακάτω πορεία της συντήρησης του εσωτερικού διακόσμου και καταφέραμε και πήραμε μία μικρή επέκταση του αντικειμένου από το ΕΣΠΑ με 300.000 ευρώ ακόμη για να μπορέσουμε να τον αποκαλύψουμε. Όπως μπορεί να δει ο επισκέπτης είναι ο αρχικός διάκοσμος, με τα εμβλήματα των Επισκόπων, καθώς αυτά ήταν χαρακτηριστικά του ποιός ήταν ο στόχος του καθενός. (...). Ο Ναός έχει θησαυρούς που δεν τους είχαμε αξιοποιήσει. Παραδείγματος χάριν οι πίνακες στα τέμπλα είναι ιδιαιτέρως αξιόλογοι καθώς ανήκουν σε γνωστό ζωγράφο. Η “Καρδία του Ιησού” είναι του Γκαλιάρντι, ενός μεγάλου ζωγράφου του 19ου αιώνα που είχε έρθει για να διακοσμήσει τον Άγιο Διονύσιο στην Αθήνα κι έφτιαξε κι αυτούς τους πίνακες. (...). Επίσης η “Παναγία του Ροδαρίου” έχει ιδιαίτερη αξία. (...). Ανακαλύψαμε επίσης, την κορυφή της πυραμίδας επάνω στην οποία εδράζεται ο Ναός. Εκεί λοιπόν, σε αυτήν την πυραμίδα που είναι 188, 16 μέτρα από τη θάλασσα όταν κανείς φθάνει, αναλογίζεται που βρίσκεται. Εκείνο που έχει ενδιαφέρον είναι ότι ο ιστορικός της Σύρας, ο Αμπελάς γράφει κάτι πολύ χαρακτηριστικό: “Ίσταται επί της κορυφής του λόφου ως η κιβωτός επί του Αραράτ. Κι αν δεν υπήρχε αυτή η κιβωτός η ιστορία της νήσου Σύρου ολόκληρη, από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τα καθ΄ ημάς, θα είχε εξαφανισθεί”. Και είναι γεγονός καθώς σε αυτό εδώ το μέρος φυλάσσονταν και τα Αρχεία. Όταν κάηκαν τα Αρχεία το 1617, κάηκαν όλα. Κάηκε και το Επισκοπικό Μέγαρο. Έκτοτε όμως υπάρχουν τα πάντα. Έχω βρει το γενεαλογικό δέντρο μου από το 1740 και μάλιστα πριν ψηφιοποιηθεί το Αρχείο. Έως και το 1617 βρίσκει κανείς τις συνέχειες των οικογενειών και τί είχε συμβεί μέχρι τότε. (...)”.

Εμπόδια και δυσκολίες στη ροή των εργασιών

“Παρουσιάστηκαν πολλές δυσκολίες κυρίως διοικητικής φύσεως. Εάν το έργο δεν το είχε αναλάβει το Υπουργείο Πολιτισμού, εάν το έργο δεν χρηματοδοτείτο από Δημόσιο Φορέα κλπ, θα ήταν πολύ πιο γρήγορα τελειωμένο και θα είχε εξελιχθεί με άλλη μορφή και με άλλη ταχύτητα και πιθανόν να είχαμε αποφύγει πολλά προβλήματα. Παράδειγμα, το ότι έμειναν δύο χρόνια τα τύμπανα του Ναού ασοβάτιστα περιμένοντας να δούμε τί θα γίνει στη μελέτη που προέβλεπε να είναι από την αρχή σοβατισμένα. Δεν είχε εικόνα το Υπουργείο του τί σημαίνει ένας Καθολικός Ναός και παρέμενε έτσι. Επί δύο χρόνια λοιπόν, οι βροχές είχαν ποτίσει τους τοίχους, μπήκε πάρα πολλή υγρασία – φθάσαμε στο 85% υγρασία στους τοίχους – οπότε ήταν αδύνατον στη συνέχεια να προχωρήσει η συντήρηση του διακόσμου. Αναγκαστήκαμε και χρησιμοποιήσαμε αφυγραντές για να τραβήξουν την υγρασία. Μπορούσαμε ορισμένα προβλήματα να τα είχαμε αποφύγει. Βέβαια σε ένα τέτοιο έργο, τα πράγματα δεν είναι πάντα εύκολα. Δεν ήταν όλοι γνώστες. Εμείς δεν είχαμε τον κύριο λόγο. Με προσπάθεια διατήρησα εγώ την μελετητική ομάδα ώστε να συνεργάζεται και να παρακολουθεί το έργο από πλευράς Επισκοπής τουλάχιστον. Κάναμε παρεμβάσεις μέσω του Υπουργείου βέβαια. Δεν είχαμε δικαίωμα να δώσουμε εντολές στους εργολάβους, οι οποίοι ανέλαβαν μετά από διαγωνισμό κι επέλεξαν τα συνεργεία τους. Δεν ήταν όλα τα καταλληλότερα”.

Παρούσα η μελετητική ομάδα στο έργο του Υπουργείου Πολιτισμού

“Από το αποτέλεσμα είμαι ικανοποιημένος, διότι παλέψαμε πάρα πολύ και τελικά καταφέραμε να βελτιώσουμε τις όποιες ατέλειες, τις όποιες δυσκολίες. Πάντα σε ένα τέτοιο έργο υπάρχουν προβλήματα, αλλά εγώ έχω ήσυχη τη συνείδησή μου, διότι βοήθησε πάρα πολύ κι ο Επίσκοπος Φραγκίσκος σε αυτό και διατήρησε τους μελετητές, ως επιβλέποντες δικούς του. Υπήρχε δηλαδή το επιτελείο με το οποίο είχαμε δουλέψει την όλη μελέτη. Αυτοί ήταν που ήξεραν το αντικείμενο κι επομένως, μπορούσαν να δίνουν λύσεις ανά πάσα στιγμή και προς τιμήν τους τα παιδιά έδειξαν τέτοια αφοσίωση και λάτρεψαν τόσο πολύ το έργο που δεν πήραν ούτε περισσότερη αμοιβή και δούλεψαν εθελοντικά - θα έλεγα - στο τέλος για να ολοκληρωθεί αυτό το έργο και να έχουμε αυτό το αποτέλεσμα. Από αυτήν την πλευρά μου, είμαι πολύ ευχαριστημένος. Επίσης οι συνάδελφοι του Υπουργείου – κυρίως οι επιβλέποντες - έκαναν ό,τι ήταν δυνατόν για να βοηθήσουν. Οπωσδήποτε όμως ένα δημόσιο έργο έχει τις δυσκολίες του”.

Συγκινητική η ανιδιοτελής προσφορά των Απανωσυριανών

“Και οι τρεις Δήμοι που υπήρχαν τότε και η Νομαρχία και η Περιφέρεια ήταν θετικοί. Αυτό με βοήθησε πάρα πολύ διότι ήταν πολύ δύσκολο να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ και μάλιστα καταφέραμε και το εντάξαμε πρώτο πρώτο στα έργα του Υπουργείου Πολιτισμού. Ως προς αυτό βοήθησαν και οι φορείς. Στην όλη διαδικασία μετά δεν ανακατεύτηκε ποτέ κανένας, γιατί το ανέλαβαν οι εργολάβοι και το Υπουργείο Πολιτισμού. Τα “κλειδιά” θα τα πάρουμε από το Υπουργείο. Προς το παρόν έχουμε κάνει μία πρώτη διοικητική παραλαβή για χρήση. Αυτό που πρέπει να πούμε όμως, είναι ότι βοήθησαν οι πιστοί, κυρίως η γειτονιά του Βορνά, που έδειξε εκείνο το πνεύμα που έδειξαν οι άνθρωποι όταν κτίστηκε. Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτός ο Ναός κτίστηκε σε δύο χρόνια και χρειάστηκαν τρία χρόνια για την αποκατάστασή του. Και τότε που χτίστηκε δεν υπήρχε ούτε γερανός, ούτε νερό και οι νοικοκυρές πήγαιναν με στάμνες στην πηγή και το προσέφεραν για τις ανάγκες του Ναού. Τα παιδιά των διαφόρων Αδελφοτήτων κουβαλούσαν τις πέτρες κ.ο.κ.. (...). Όταν τελείωσαν σήμερα οι εργασίες, πρότεινα στον Επίσκοπο να φέρουμε ένα συνεργείο για το καθάρισμα. Όμως οι νοικοκυρές του Βορνά κυρίως, προσφέρθηκαν να βοηθήσουν. Επί 20 ημέρες εδώ μέσα ήταν ένα μελίσσι που πραγματικά ήταν συγκινητικό διότι έλαμψε ο Ναός”.

Συντονισμός και σχέδιο για προβολή κι ενημέρωση με σύγχρονους τρόπους

“Μένει το κομμάτι της προβολής. Ήδη, μετά και από συνεννόηση με τον νέο Επίσκοπο, πρέπει να προβάλλουμε αυτό το έργο και μέσω εκδόσεων, αλλά και με τρόπο που να παρουσιάζει ενδιαφέρον για τους επισκέπτες. Αν ο κόσμος έρχεται και βλέπει απλά έναν Καθολικό Ναό, αυτό, δεν λέει τίποτε, καθώς δεν παίρνει όλες αυτές τις πληροφορίες και δεν δονείται, δεν βιώνει το τί σημαίνει η ύπαρξή του. Μην ξεχνάμε ότι είναι ο πέμπτος Ναός, αλλά μην ξεχνάμε ότι συμπυκνώνει την ιστορία όλων αυτών των προηγουμένων. (...) Να σταθούμε στην προβολή του Ναού. Επιδιώκουμε πινακίδες καλαίσθητες, οι οποίες θα ενημερώνουν για την κάθε πλευρά του Ναού. Επομένως μέσα από αυτήν την ξενάγηση θα βλέπει κανείς τα πάντα. Έχουμε σκοπό και σε επόμενη φάση να έχουμε ακόμη και ψηφιακή ξενάγηση σε ορισμένα σημεία καθώς ήδη ετοιμάζουμε κι ένα ενημερωτικό τεύχος σε τέσσερις γλώσσες (Ελληνικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά). Προσπαθούμε να δείξουμε όσο δυνατόν περισσότερα πράγματα για τον Ναό”.

Δημιουργία ερευνητικού ιστού

“Επιπλέον, ετοιμάζεται το Κέντρο Ιστορικών Μελετών της Καθολικής Επισκοπής Σύρου (ΚΙΜΚΕΣ). Άρα, το ΚΙΜΚΕΣ και το Κέντρο Έρευνας του Συριανού Πολιτισμού αλλά και Ινστιτούτο κάτω από το μοναστήρι των Ιησουιτών που ήδη επαναπατρίζουμε ένα μέρος της Βιβλιοθήκης των Ιησουιτών, αλλά και το Αρχείο, θα δημιουργήσουν έναν ερευνητικό ιστό εξαιρετικού ενδιαφέροντος. Με αυτόν τον τρόπο υπολογίζουμε ότι θα αναπτύξουμε τον ποιοτικό τουρισμό στη Σύρο, με την έννοια του πανεπιστημιακού, του συνεδριακού τουρισμού. Θέλω πραγματικά όλο αυτό το δίκτυο που σας ανέφερα να αρχίσει να αποδίδει γιατί η Άνω Σύρος έτσι, θα προβάλλει αυτόν τον Πολιτισμό που είναι σχεδόν άγνωστος. Αυτός ο Πολιτισμός της Καθολικής Σύρας, δεν ήταν γνωστός ούτε στο νησί. Τώρα ξεκινά η προβολή του. Πιστεύω ότι αυτό θα το πετύχουμε”.

Αυξημένη προσέλευση επισκεπτών

“Ήδη κάθε απόγευμα επισκέπτεται τον Ναό πολύς κόσμος. Προς το παρόν δεν είμαστε προετοιμασμένοι ώστε να τους προσφέρουμε την κατάλληλη ξενάγηση ώστε να εξυπηρετηθούν και μόνοι τους. Βέβαια υπάρχουν και οι μικροί ξεναγοί και κατά κάποιο τρόπο, ορισμένα πράγματα τους τα εξηγούν. Τα βασικά σημεία και είναι σημαντικό”.

Εγκαίνια εντός Σεπτεμβρίου

“Πρωτίστως θα γίνουν τα εκκλησιαστικά κατά κάποιο τρόπο εγκαίνια λίγο νωρίτερα από τα πολιτικά. Στις 9 του Σεπτέμβρη θα έχουμε ένα συλλείτουργο στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου με όλους τους Επισκόπους από τα διάφορα μέρη της Ελλάδας και θα γίνουν κατά κάποιο τρόπο τα θυρανοίξια. Στις 19 Σεπτεμβρίου τα πολιτικά. Αυτά θα γίνουν σε συνδυασμό με το ετήσιο σεμινάριο που πραγματοποιεί το Ινστιτούτο, το οποίο έχουμε συνδέσει φέτος με Παγκόσμιο Συνέδριο που πραγματοποιούμε εδώ για λόγους σκοπιμότητας ώστε να έρθουν άνθρωποι μελλοντικοί κριτές μας, στην πρόταση που θέλω να κάνω για την ένταξή μας στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco ώστε να τους μυήσουμε στους πολιτισμούς της Σύρου και να δουν τα πολιτιστικά μας αποθέματα, τους πολιτιστικούς θησαυρούς. (...) Επίσης έχουμε και τη βράβευση για την εργασία του Παύλου Χατζηγρηγορίου που είναι μία συνέχεια όλης αυτής της προσπάθειας που έχουμε κάνει για την καταγραφή και παρακολούθηση και αξιολόγηση της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς. Άρα, έχουμε συνδυάσει όλα αυτά τα γεγονότα, το Συνέδριο, το σεμινάριο, τη βράβευση και τα πολιτικά εγκαίνια του Ναού, ώστε να υπάρξει προσέλευση και να δουν πώς προχωράμε και τί φτιάχνουμε”.