Υπό τις απαιτήσεις της Τουρκίας

Χωρίς πραγματική λύση για το προσφυγικό, με τις απαιτήσεις της Τουρκίας να πρωταγωνιστούν, εξελίχθηκε η σύνοδος κορυφής Ε.Ε.-Τουρκίας, με τους 28 συμμετέχοντες ηγέτες να μεταθέτουν για την επόμενη σύνοδο την τελική απόφαση, την ώρα που η Υπάτη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες εμφανίζεται ανήσυχη από τη μη διασφάλιση της προστασίας των επαναπροωθούμενων προσφύγων στην Τουρκία.

Με κερδισμένο τον Ταγίπ Ερντογάν έκλεισε η άνευ τελικού αποτελέσματος πολύωρη Σύνοδος Κορυφής, η οποία όλα δείχνουν ότι στήθηκε όχι για πραγματική κατάληξη σε λύσεις διεξόδου για το προσφυγικό, αλλά προκειμένου να μπει στο ευρωπαϊκό κάδρο ως επίσημος διεκδικητής μιας ευρωπαϊκής θέσης η Τουρκία.

Πάντως σε ότι αφορά στην οικονομική υποστήριξη της Ελλάδας, ο Γάλλος πρόεδρος, Φρανσουά Ολάντ, εξερχόμενος της Συνόδου ενημέρωσε πως προβλέπεται χρηματοδότηση της ύψους 300 εκ. ευρώ μέχρι το τέλος του έτους προκειμένου να διευκολυνθεί στη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης, ενώ θα λάβει συμπληρωματικά για την επόμενη 4ετία, έως το 2020, επιπλέον 400 εκ. ευρώ.

Εκτεθειμένοι οι ευρωπαίοι ηγέτες

Καθώς στους κόλπους της ενωμένης Ευρώπης συνεχίζεται η σκληρή στάση των Visegrad, με τις μονομερείς αποφάσεις για κλείσιμο των συνόρων, τη στιγμή που το προσφυγικό πρόβλημα γιγαντώνεται, οι ευρωπαίοι ηγέτες, αρκέστηκαν σε μία κατ’ αρχήν συμφωνία και στην παροχή άνεσης προς την Τουρκία να θέσει τους δικούς της όρους, ακόμα και για εθνικά θέματα, ενώ για το φλέγον θέμα επί του οποίου κλήθηκαν να συζητήσουν δήλωσαν ανέτοιμοι, παραπέμποντας για τις τελικές αποφάσεις στη Σύνοδο της 17ης Μαρτίου.

Η κατοχύρωση των ανοιχτών συνόρων μένει να αποφασιστεί στην επόμενη σύνοδο, με τον πρόεδρο της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ να δηλώνει ότι «Ένα ακόμη ανοιχτό θέμα είναι η ομαλοποίηση της Ζώνης Σένγκεν. Θέλουμε επαναφορά στο πρότερο καθεστώς μέσα στο χρόνο και δεν θέλουμε μονομερείς ενέργειες».

Σε κάθε περίπτωση οι ηγέτες ήθελαν να «παίξουν» με τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια που θα μπορούσαν να έχουν, καθώς από την μία πλευρά η καγκελάριος της Γερμανίας, Άνγκελα Μέρκελ έχει να αντιμετωπίσει την Κυριακή τις εκλογές σε τρία γερμανικά κρατίδια, με δυσοίωνες για το κόμμα της προοπτικές και από την άλλη ο Γάλλος πρόεδρος, Φρανσουά Ολάντ, βρίσκεται εγκλωβισμένος μεταξύ του ισχυρότατου χτυπήματος των Τζιχαντιστών που λειτούργησε προσχηματικά στη συνεχιζόμενη επιβολή μέτρων έκτακτης ανάγκης στη Γαλλία, την ίδια στιγμή που τιμά με το ύψιστο γαλλικό παράσημο Σαουδάραβα ηγέτη, παρά την υποστήριξη που παρέχεται αφειδώς από τη Σαουδαραβία προς τους Τζιχαντιστές, τους οποίους ενισχύει και ο ίδιος με γαλλικό εξοπλισμό.

Την στιγμή που η Ε.Ε. δείχνει ανίσχυρη στο να διαχειριστεί την προσφυγική κρίση, παρά την τεράστια οικονομική δύναμη που διαθέτει, γίνεται εμφανές πως το μέγιστο θέμα για αυτήν έγκειται στο ότι η ίδια, με την γεωπολιτική, οικονομική και στρατιωτική της τακτική, προκάλεσε την μεγέθυνση του προβλήματος.

Άλλωστε μόνο τυχαία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί η απόφαση για ανάθεση ρόλου ρυθμιστή του προσφυγικού στο ΝΑΤΟ, δίνοντας σαφώς στρατιωτική χροιά στην αντιμετώπιση του.

Οι τουρκικές απαιτήσεις

Εν μέσω τέτοιων εύθραυστών πολιτικών ισορροπιών, η ένταση του προσφυγικού δεν θα μπορούσε παρά να περάσει μέσω των διεκδικήσεων της Τουρκίας, θέτοντας την επίλυση του πραγματικού προβλήματος σε δεύτερη μοίρα και αγνοώντας επιδεικτικά τον αρνητικό της ρόλο στην έξαρση του, αλλά και την εκ μέρους της ανυπαρξία παροχής ασφάλειας προς τους πρόσφυγες.

Μέγιστο αρνητικό πρόσημο τίθεται και στην απόφαση της Ε.Ε. να ξεκινήσει η διαπραγμάτευση για την ένταξη της Τουρκίας στους κόλπους της, παρά τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη γείτονα, που αποτελούν βασικό στοιχείο στην άσκηση πολιτικής του Ερντογάν.

Η ενταξιακή διαπραγμάτευση ήταν μία εκ των απαιτήσεων της Τουρκίας, προκειμένου να δεχθεί την επαναπροώθηση όσων προσφύγων αναχωρούν από τα εδάφη της, θέτοντας παράλληλα αίτημα κατάργησης της βίζας, λαμβάνοντας την σχετική υπόσχεση εκ μέρους των ευρωπαίων, γεγονός για το οποίο μένει να αποδειχθεί, έως τον Ιούνιο που δόθηκε ως ημερομηνία εφαρμογής, κατά πόσον θα ισχύσει ή πρόκειται να προβληθεί βέτο από χώρες όπως η Κύπρος.

Μεταξύ των παροχών της Ευρώπης προς την Τουρκία, προκειμένου αυτή να ανασχέσει τις προσφυγικές ροές είναι και η απαίτηση επιπλέον χρηματοδότησης, η οποία έγινε αποδεκτή, με αποτέλεσμα εκτός της πρώτης δέσμευσης των 3 δις ευρώ αποφασίστηκε και ενίσχυση με επιπλέον 3 δις ευρώ, παρά την άρνηση που εξέφρασε ο καγκελάριος της Αυστρίας, Βέρνερ Φάιμαν.

Όσον αφορά στην επαναπροώθηση των μεταναστών την οποία αποδέχεται η Τουρκία, αφορά σε όσους μετανάστες κρίνονται παράτυποι, οπότε για κάθε έναν από αυτούς θα γίνεται μετεγκατάσταση αναλόγου αριθμού προσφύγων κατευθείαν σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτή η προοπτική βέβαια αφήνει «κενά» σε ότι αφορά σε όσους εκ των προσφύγων ή των μεταναστών ζητούν πολιτικό άσυλο, καθώς η ανεπάρκεια των σχετικών μηχανισμών εξέτασης των αιτημάτων, περιορίζει αυτό τους το δικαίωμα.

Σχολιασμός των τουρκικών αιτημάτων

Θέμα δε για την ανυπαρξία προστασίας κάποιων εθνικοτήτων στην Τουρκία τέθηκε και από την Υπάτη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, κρίνοντας ότι το ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο αγνοείται με την παραβίαση του δικαιώματος τους για προστασία.

Αρνητικοί ως προς τις επαναπροωθήσεις εμφανίστηκαν και οι 4 σκληροπυρηνικοί του Visegrad, καθώς υποστήριξαν πως η Τουρκία δεν αποτελεί «ασφαλή χώρα», με τον πρωθυπουργό της Ουγγαρίας, Βίκτορ Ορμπάν, να απειλεί ακόμα και με βέτο.

Σχετικά με τα αιτήματα της Τουρκίας η Γερμανίδα καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε ότι «Η Τουρκία τώρα έχει λάβει μια σειρά μέτρων για τους πρόσφυγες. Ο κ. Νταβούτογλου πίεσε για να δοθούν τα 3 δις ευρώ για τη στήριξη των προγραμμάτων που πρέπει να τρέξουν. Υπάρχουν κάποιες καθυστερήσεις. Η Τουρκία δηλώνει πρόθυμη να παίρνει πίσω όσους μετανάστες φτάνουν παράνομα στην Ελλάδα και δεν δικαιούνται ασύλου αλλά και Σύρους που το επιθυμούν και τους οποίους θα μπορούσαμε να μετεγκαταστήσουμε στη συνέχεια στην ΕΕ. Θα τα συζητήσουμε όλα στις 17 Μαρτίου».

Λόγο για περαιτέρω διάλογο σε σχέση με τα αιτήματα που έθεσε η Τουρκία έκανε ο Έλληνας πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, ο οποίος είπε χαρακτηριστικά ότι «Σήμερα η Τουρκία ήρθε με προτάσεις που αιφνιδίασαν πολλούς. Υπήρχε μια πρώτη συμφωνία στο περιθώριο της Συνόδου. Υπήρχαν όμως ανταλλάγματα που ζητούσε η Τουρκία για τη βοήθειά της και δεν ήμασταν έτοιμοι να τα συζητήσουμε. Θέλουν περαιτέρω διάλογο. Ωστόσο η συζήτηση μπήκε σε μια σωστή βάση: να έχουμε μια ουσιαστική συνεργασία με Τουρκία για να μην βλέπουμε αυτό που γίνεται μήνες τώρα με ανθρώπους να χάνονται στο Αιγαίο».

Να σημειωθεί πως Ελλάδα και Κύπρος, έναντι της τουρκικής διεκδίκησης για την επιτάχυνση των ενταξιακών της διαπραγματεύσεων, έθεσαν ως όρο να ανοίξουν για τα κυπριακά πλοία τα λιμάνια των κατεχόμενων της Κύπρου.

Αμφιβολίες και ανησυχία του ΟΗΕ

Προβληματισμό προκαλεί στην Υπάτη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), η επαναπροώθηση των προσφύγων στην Τουρκία, καθώς κρίνεται ότι δεν μπορεί να τους παρέχει την απαιτούμενη προστασία.

Ο περιφερειακός διευθυντής της UNHCR για την Ευρώπη, Βενσάν Κοστέλ, δήλωσε επ’ αυτού ότι «Η επαναπροώθηση ανθρώπων που δεν θα έχουν πρόσβαση σε προστασία στην Τουρκία θέτει ένα ορισμένο αριθμό προβλημάτων σε όρους διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου», εκφράζοντας την ελπίδα ότι μέχρι της επόμενη Σύνοδο Κορυφής θα δοθούν οι απαραίτητες εγγυήσεις εκ μέρους της Τουρκίας για τους αιτούντες άσυλο, λέγοντας συγκεκριμένα ότι «Ελπίζω πως μέσα στις επόμενες 10 ημέρες ένας ορισμένος αριθμός επιπλέον εγγυήσεων θα τεθεί σε εφαρμογή ώστε οι άνθρωποι που επαναπροωθούνται στην Τουρκία να έχουν πρόσβαση στην εξέταση της αίτησής τους».

Σχολίασε δε πως πρόβλημα παρατηρείται με κάποιες εθνικότητες στην Τουρκία, η οποία φιλοξενεί περί τα 3 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες, τον μεγαλύτερο αριθμό παγκοσμίως, όταν οι πρόσφυγες από το Αφγανιστάν, το Ιράκ και το Ιράν, κυμαίνονται σε πολύ χαμηλό ποσοστό φιλοξενίας, γύρω στο 3%.

Ο Βενσάν Κοστέλ, έθιξε ευθέως την αθέτηση της συμφωνίας εκ μέρους της Ευρώπης, που αφορούσε στην μετεγκατάσταση 66.000 προσφύγων από την Ελλάδα, καθώς από το σύνολο αυτού του αριθμού κατανεμήθηκαν στις χώρες της μόνο 600 άτομα, έχοντας κατανείμει μόνον 600 μεταξύ αυτών μέχρι σήμερα στο εσωτερικό της, κρίνοντας την εν λόγω δέσμευση ως «ανεπαρκή», καταλήγοντας πως «Ό,τι δεν συνέβη από την Ελλάδα, θα συμβεί από την Τουρκία; Θα δούμε, έχω ορισμένες αμφιβολίες».

Πάντως σημείωσε ότι «Μια συμφωνία που θα ισοδυναμεί με καθολική επιστροφή σε μια τρίτη χώρα δεν συνάδει με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, δεν συνάδει με το διεθνές δίκαιο».

Ανάλογων αμφιβολιών και η εκτίμηση για τη συμφωνία και από το Ταμείο του ΟΗΕ για τα Παιδιά (UNICEF), με την εκπρόσωπο της UNICEF, Σάρα Κρόου, να κρίνει πως «υπερβολικά πολλές λεπτομέρειες παραμένουν ακόμη ασαφείς».

Η ίδια σημείωσε πως «Η θεμελιώδης αρχή “μην κάνετε κακό” πρέπει να εφαρμόζεται σε κάθε βήμα της διαδρομής», εξηγώντας ότι «Αυτό σημαίνει πρώτα και κύρια ότι το δικαίωμα του παιδιού να αξιώνει διεθνή προστασία πρέπει να διασφαλιστεί. Τα παιδιά δεν πρέπει να επαναπροωθούνται αν αντιμετωπίζουν κινδύνους στους οποίους περιλαμβάνονται η κράτηση, η αναγκαστική στρατολόγηση, η εμπορία ή η εκμετάλλευση».

Το σχέδιο της UNHCR

Σε ανακοίνωση της Υπάτης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες γίνονται σαφείς επισημάνσεις προς την Ε.Ε. ενόψει της επικείμενης συμφωνίας στην επόμενη Σύνοδο Κορυφής, με τον εκπρόσωπο της UNHCR, Γουίλιαμ Σπίντλερ, να αναφέρει ότι «Νομικές εγγυήσεις θα πρέπει να κατευθύνουν οποιονδήποτε μηχανισμό βάσει του οποίου θα μεταφέρεται η ευθύνη για την εξέταση ενός αιτήματος ασύλου».

Σύμφωνα με τον Ύπατο Αρμοστή, Φίλιππο Γκράντι, «δεν είναι μόνο μια προσφυγική κρίση αλλά και μια κρίση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Η συλλογική αποτυχία υλοποίησης των μέτρων που έχουν εγκρίνει τα κράτη μέλη της Ε.Ε. στο παρελθόν έχει οδηγήσει στην τωρινή κλιμάκωση της κρίσης».

Σημείωσε ότι «Η συμμετοχή όλων των κρατών μελών της Ε.Ε. στην επίλυση της κατάστασης είναι κρίσιμης σημασίας για την αποτελεσματική διαχείρισή της», συμπληρώνοντας ότι «Δεν θα πρέπει να αφεθεί μόνο στα χέρια των χωρών εισόδου όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, και άλλων χωρών όπως η Αυστρία, η Γερμανία και η Σουηδία που έχουν υποδεχτεί τόσο πολλούς ανθρώπους».

Ένα σχέδιο επί του οποίου θα πρέπει να λειτουργήσουν οι όποιες ευρωπαϊκές αποφάσεις παρουσίασε η UNHCR, το οποίο προβλέπει:

1. Να υλοποιηθεί πλήρως η λεγόμενη προσέγγιση των “hot spot” και το πρόγραμμα μετεγκατάστασης (relocation) των αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα και την Ιταλία, και παράλληλα, να επιστραφούν όσοι δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για παροχή προσφυγικής προστασίας, σύμφωνα με τις υπάρχουσες συμφωνίες επανεισδοχής, μεταξύ άλλων.

2. Να ενισχυθεί η στήριξη στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης, συμπεριλαμβανομένης της διαδικασίας καθορισμού του καθεστώτος πρόσφυγα, της μετεγκατάστασης, και της επιστροφής ή επανεισδοχής.

3. Να διασφαλίσει τη συμμόρφωση με όλους τους νόμους της Ε.Ε. και τις οδηγίες περί ασύλου μεταξύ των κρατών μελών.

4. Να καθιερωθούν πιο ασφαλείς, νόμιμοι τρόποι ώστε να μπορούν οι πρόσφυγες να ταξιδεύουν στην Ευρώπη στο πλαίσιο υφιστάμενων προγραμμάτων όπως για παράδειγμα εισδοχής για ανθρωπιστικούς λόγους, ιδιωτικών χορηγιών, οικογενειακής επανένωσης, υποτροφίες για σπουδές και προγράμματα κινητικότητας για εργασία ώστε οι πρόσφυγες να μην αναγκάζονται να καταφεύγουν σε δίκτυα διακινητών για να φτάσουν στην ασφάλεια.

5. Να διαφυλάσσονται τα άτομα που διατρέχουν κίνδυνο, μεταξύ άλλων μέσω συστημάτων που προστατεύουν τα ασυνόδευτα και χωρισμένα από την οικογένειά τους παιδιά, μέσω μέτρων για την πρόληψη και την ανταπόκριση στα περιστατικά σεξουαλικής και της βίας βάσει του φύλου, μέσω της ενίσχυσης των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα και της διάσωσης ανθρώπων καταπολεμώντας τα δίκτυα των διακινητών, καθώς και μέσω της καταπολέμησης της ξενοφοβίας και του ρατσισμού εναντίον προσφύγων και μεταναστών.

6. Να αναπτυχθούν συστήματα για τον επιμερισμό των ευθυνών σε όλη την Ευρώπη για τους αιτούντες άσυλο, όπως η δημιουργία κέντρων καταγραφής στις βασικές χώρες άφιξης και η καθιέρωση ενός συστήματος ώστε τα αιτήματα ασύλου να κατανέμονται ισότιμα σε όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε.