Ερμούπολη 1826-2016

Φέτος συμπληρώνει η Ερμούπολη 190 χρόνια από την “βάφτιση” της, με το ιδιαίτερο αυτό γεγονός να αποτελεί στοιχείο άξιο μνήμης και ειδικής μνείας.

1821! Είναι ένα έτος που συμβολίζει και διακρίνεται όχι μόνο για την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά και για την ελευθερία της Ελλάδας της χώρας που στο απώτατο παρελθόν είχε γαλουχήσει τα έθνη με την φιλοσοφία, τις επιστήμες και τον πολιτισμό της. Ήταν το 1453 όταν η χώρα μας κατακτήθηκε για τέσσερις αιώνες.

Μετά το μέγα γεγονός της επαναστάσεως η Ελλάδα επανέκτησε την πολιτιστική της ταυτότητα και την εθνικότητά της.

Μια νέα πόλη γεννιέται

Η Σύρος, στα χρόνια πριν από τον Αγώνα ήταν αραιοκατοικημένη και όχι γνωστή. Οι κάτοικοί της, (περίπου 4.000) ζούσαν συγκεντρωμένοι στη μοναδική πόλη του νησιού, την Άνω Σύρο. Η Ελληνική όμως Επανάσταση «ως άλλη Λητώ περιπλανωμένη και ωδίνουσα εγέννησε φιλοξενηθείσα εν Σύρω, την Ερμούπολιν», που η ίδρυσή της έμελλε να αλλάξει ριζικά την τύχη του νησιού.

Στα 1821 καταπλέουν στη Σύρο τα πρώτα πλοιάρια για να αποβιβάσουν στις ασφαλείς ακτές της τους διωγμένους και ανυπεράσπιστους Έλληνες. Σμυρναίοι και Κυδωνιείς ήταν οι πρώτοι οικιστές. Δυο δραματικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης, η καταστροφή της Χίου στα 1822 και των Ψαρών στα 1824 θα δώσουν τη μεγαλύτερη ζωή στο νησί. Ακολούθησαν και άλλοι πρόσφυγες από την Ύδρα, την Κρήτη, την Κάσσο και άλλες περιοχές της χώρας.

Το Αιγαίο δονήθηκε από κραυγές ξεριζωμένων ανθρώπων. Αυλακωνόταν από πλοία με ανθρώπους, που αναζητούσαν μια νέα πατρίδα. Όλη η Ελλάδα ήταν γεμάτη ερείπια και φωτιά. Πολλοί από τους κατατρεγμένους αυτούς ανθρώπους (περίπου 40.000) έφθασαν αρχικά στην Τήνο. Επειδή όπως δεν υπήρχε, τότε, κατάλληλο και ασφαλείς λιμάνι, μετοίκησαν στη Σύρο που ήταν το καλύτερο καταφύγιο. Η Σύρος, όπως και περισσότερα Κυκλαδονήσια αναδύεται από τα θάλασσα με τη μορφή γυμνών και απότομων βράχων.

Αυτοί οι άνθρωποι, οι πρώτοι οικιστές, φτιάχνουν πρόχειρες καλύβες στον βραχώδη και ακατοίκητο χώρο γύρω από το θαυμάσιο φυσικό λιμάνι.

Αργότερα όμως οι καλύβες…έγιναν αρχοντικά. Σαν εργατικές μέλισσες αυτοί οι νέοι κάτοικοι ρίχνονται με πάθος στη δουλειά. Ενώ όλη η Ελλάδα ζει την περιπέτεια της επανάστασης, η Σύρος περνά την ειρηνική και δημιουργική της φάση. Η Ερμούπολη (η πόλη που βάφτισαν) έμελλε να παίξει πρωταρχικό ρόλο στην οικονομική και πολιτιστική ζωή της Ελλάδος, σε ολόκληρο τον 19ο αιώνα. Η Σύρος αυτό το «βραχώδες» καταφύγιο των νέων κατοίκων είχε να τους προσφέρει πολλά. Πρώτα απ’ όλα η θέση του στο κέντρο των Κυκλάδων και το φυσικό λιμάνι επέτρεψαν την ανάπτυξη του εμπορίου.

Είχε εύκολη επικοινωνία με τις γειτονικές χώρες. Το κυριότερο όμως, επειδή οι αυτόχθονες κάτοικοι ήταν καθολικοί, προστατευόταν από τους Γάλλους γεγονός που εξασφάλιζε και την ανοχή των Τούρκων.

Η οικονομική ανάπτυξη της Πόλης

Θα ήταν τυχαία η οικονομική ανάπτυξη που ακολούθησε σε λίγο χρονικό διάστημα από την άφιξη των κατατρεγμένων ανθρώπων στο νησί της Σύρου. Η επιτυχία τους δεν οφειλόταν μόνο στην Γαλλική προστασία που αναμφίβολα βοήθησε στη δραστηριότητα των νέων κατοίκων και στην εξέλιξη και δημιουργία της νέας πόλης, στηριζόταν κυρίως στη σωστή οργάνωση, στην αγάπη για εργασία και στις ικανότητες των προσφύγων.

Οι περισσότεροι από τους νέους κατοίκους, ιδιαίτερα οι Χιώτες, είχαν υπηρετήσει και είχαν εργασθεί με επιτυχία στην πατρίδα τους και είχαν ιδιαίτερα αναπτύξει το εμπόριο και την ναυτιλία. Είχαν πείρα και όρεξη να συνεχίσουν το έργο τους και στο νησί που τους φιλοξένησε και πίστευαν στη δημιουργία μιας νέας ελεύθερης πατρίδας.

Δεν χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να αναπτυχθεί και να δημιουργηθεί γύρω από το λιμάνι (εκεί που κάποτε ήταν μόνο βράχια) ένας προσωρινός στην αρχή οικισμός που πολύ σύντομα αναδείχθηκε σ’ εμπορικό κέντρο και σε λιμάνι πρωταρχικής σημασίας. Είναι εκπληκτικό το πόσο γρήγορα δημιουργήθηκε η νέα πόλη και βέβαια ανώνυμη στα πρώτα της ζωής της. Σ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης δεν σταμάτησαν οι προσπάθειες για την οργάνωση του νέου οικισμού.

Σ’ ολόκληρη την παραλία χτίζονται μαγαζιά και αποθήκες. Το λιμάνι φιλοξενεί καθημερινά πολλά ελληνικά και ξένα πλοία. Αρχίζουν και οι εγκαταστάσεις για Τελωνείο, Λαζαρέττα και Υγειονομείο.

Παράλληλα με την επαγγελματική τους δραστηριότητα αρχίζουν και χτίζουν τα πρώτα τους σπίτια ώστε να γίνει καλλίτερη η ζωή τους. Η Σύρος περνά εκείνη την εποχή την ειρηνική και δημιουργική της φάση.

Από Θεού Άρχεσθε!

Μοιάζει να είναι το μήνυμα των νέων κατοίκων. Ήταν το 1823 – 24 όταν οι πολυάριθμοι πρόσφυγες ζήτησαν και έλαβαν άδεια για την ανέγερσιν ναού.

Πρώτο και σοβαρό μέλημά τους μόλις ηρεμήσουν απ’ την αντάρα της φρίκης και του διωγμού, ήταν η ανοικοδόμηση μιας μεγάλης ορθόδοξης Εκκλησίας.

Μιας Εκκλησίας ξεχωριστής, μεγαλοπρεπής, που θα συγκέντρωνε στα σπλάχνα της τους νέους κατοίκους του νησιού. Ήθελαν η Εκκλησία να είναι κοντά τους ώστε να καταφεύγουν κάθε στιγμή που μπορούσαν για να προσευχηθούν, να παρηγορηθούν και να ζητήσουν την …. «εξ ύψους βοήθειαν και δύναμην».

Ο τότε έπαρχος Μυκόνου και Σύρας Αλεξ. Αξιώτης ζήτησε αμέσως από την προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος τη χορήγηση αδείας, «υπέρ ανοικοδομήσεως Ορθοδόξου Ναού, εις τα παραλιμένιον οικισμόν της Σύρας». Το όνειρο των προσφύγων γίνεται πραγματικότητα.

Ένας αυτόχθονας Ορθόδοξος γέροντας δώρισε το οικόπεδο προκειμένου να κτισθεί ο Ναός. Ήταν ο πιστός Φραγκούλης Καπουράλης. Είναι ο πρώτος μεγάλος Δωρητής και Ευεργέτης αυτής της Εκκλησίας.

24 Ιουνίου 1826

Η τελετή ονοματοθεσίας – η βάφτιση της πόλης.

Από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του Ναού της Μεταμορφώσεως, ο χώρος αυτός στέγασε, εκτός από τις θρησκευτικές τελετές και όλα εκείνα τα γεγονότα της εποχής, που σημάδεψαν την ιστορία του νησιού.

Ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα που έγιναν στο Ιερό χώρο του Ναού, αμέσως μετά την ανοικοδόμησή του, είναι η απόφαση των «σημαινόντων πολιτών» να συγκροτήσουν Κοινότητα με το όνομα «Ερμούπολις» και να εκλέξουν τους πρώτους Δημογέροντες.

Η κρίσιμη αυτή Συνέλευση, που έλαβε χώρα στο Προαύλιο του Ναού στις 24 Ιουνίου 1826, δημοσιεύθηκε ως είδηση στην Γενική Εφημερίδα Της Ελλάδος (7 Ιουλίου 1826) ως εξής: «Χθες συνεκροτήθη εις την ενταύθα εκκλησίαν συνέλεσις όλων των παροίκων Ελλήνων, οίτινες κοινή ψήφω έκλεξαν δημογέροντες κατά τον τρόπον των άλλων επαρχιών και ούτως εσυστήθη τώρα πρώτον κοινόν της νέας ταύτης πόλεως, ήτις ονομάσθη Ερμούπολις».

Μέχρι τον Ιούνιο του 1826 «γνωρίζομεν ότι η νέα πόλις εκαλείτο από πολλούς «Νέα Σύρα» από άλλα δε έγγραφα είναι γνωστόν ότι εκαλείτο «Η Μεγάλη Χώρα» ή «Η Κάτω Χώρα»…

Για τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες δόθηκε το όνομα στη νέα πόλη, υπάρχει σχετική μαρτυρία στα απομνημονεύματα του Λουκά Ράλλη, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι κάτοικοι του νέου οικισμού βλέποντας την πρόοδο που πέτυχαν θέλησαν να δώσουν ένα όνομα σ’ αυτή την πόλη που δημιούργησαν και να γίνει μια αυτοτελής κοινότητα. Έγιναν πολλές συσκέψεις από πολλούς επιτυχημένους επιχειρηματίες και τελικά ο στόχος απετεύχθη.

Ο «πρωταγωνιστής» αυτής της ιστορίας Λουκάς Ράλλης, διηγείται στις «Αναμνήσεις» του: «…κατά το έτος 1825 (νομίζω) οι κάτοικοι της παραλίου πόλεως βλέποντες την πρόοδον αυτής, ησθάνθησαν την ανάγκην να δοθεί μια ονομασία εις την πόλιν αυτών. Γενικής όθεν συνελεύσεως συκγροτηθείσης εις τον νεόδμητον Ναόν της Μεταμορφώσεως εξ’ απάντων των οπωσούν σημαινόντων πολιτών, υπό την Προεδρείαν του τότε απεσταλμένου Επάρχου ή Διοικητού, δεν ενθυμούμαι καλώς τον τίτλον της αρχής δι’ ης ήτον περιβεβλημένος παρά της Κυβερνήσεως Δρόσου Μανσόλα, εγένοτο παλλαί παρά πολλών προτάσεις περί, της ονομασίας της πόλεως. Τότε μεταξύ των άλλων αναστάς και εγώ είπα: Κύριοι υπό την σκέπην του Ερμού, Εφόρου του Εμπορίου συνέστη και προήχθη η πόλις αυτή, δίκαιον και πρέπον δια τούτο νομίζω, να την αφιερώσωμεν εις τον Κερδώον Ερμήν, και να την ομομάσωμεν «Ερμούπολιν» Ερμούπολιν! Ερμούπολιν! Αντήχησαν παναχόθεν όλων αι φωναί και συνετάχθη κατά συνέπειαν πρωτόκολλον το οποίον παραλαβών ο κυρ’ Μανσόλας, ενήργησε παρά τη κυβερνήσει και έκτοτε καθιερώθη το όνομα της νέας πόλεως «Ερμούπολις»!

Η πόλις αυτή αυξάνουσα κατά την Εμπορίαν και την Ναυτιλίαν εχορηγεί δια του εν’ αυτή Τελωνείου σπουδαίαν χρηματικήν πρόσοδον εις την Κυβέρνησιν, αλλ’ εκτός της καθημέραν αυξανούσης προσόδου ταύτης, οι Ερμουπολίται, παρεκτός των χορηγημάτων αυτών εις τας εσωτερικάς ανάγκας της πόλεως, ουδέποτε έπαυσαν συνεισφέροντες αδρώς εις πάσαν δημοσίαν ανάγκην ή περίστασιν σπουδαίαν εθνικήν ή τοπικήν. Ιδίως δε παρείξε κατά το έτος 1826 σπουδαίαν υπηρεσίαν εις το έθνος, σώσασα το σώμα του τακτικού στρατού από βεβαίαν καταστροφήν…»

Από τον Απρίλιο του 1833, όταν ήρθε ο Όθωνας στην Ελλάδα, αρχίζει η εποχή ιδιαίτερης ακμής για την Ερμούπολη. Η Σύρος υπάγεται στο νομό Κυκλάδων και η Ερμούπολη γίνεται πρωτεύουσα ολόκληρου του νομού. Ο Θ. Ορφανίδης έγραψε το 1859: «Δεν γνωρίζω κανένα δήμον του Κράτους εκτός της Ερμουπόλεως μη εξαιρουμένου ουδ’ αυτού του δήμου Αθηναίων, όπου να γίνεται τόσον καλή χρήσις των εισπραττομένων φόρων, όπου και αρχαί και πολίται να συντελώσι τοσούτον εις τα κοινωφελή έργα…»

Βιβλιογραφία: Τιμ. Αμπέλα «Ιστορία της νήσου Σύρου»

Ανδρέα Δρακάκη «Ιστορία του οικισμού της Ερμούπολης.

π. Εμμανουήλ Συρίγου «Μεταμόρφωση ο Μητροπολιτικός ναός στη Σύρο».

Ι. Τραυλού – Α. Κόκκου «Ερμούπολη»

Λουκά Ράλλη «Αναμνήσεις» Εστάλησαν στον αγαπητό φίλο του Τιμ. Αμπελά, ο οποίος και ανέλαβε την έκδοση των γραμμάτων του «πολύτιμου γέροντα πλέον Λ. Ράλλη.

Ο Λ. Ράλλης ήταν και Δήμαρχος Πειραιώς.