ΙΣΟΠΟΛΙΤΕΙΑ, ΙΣΟΝΟΜΙΑ, ΙΣΗΓΟΡΙΑ

Η ισότητα, ελευθερία και αδελφοσύνη αποτέλεσαν το τρίπτυχο της Γαλλικής επανάστασης. Η επιδίωξή τους προέκυψε από το Διαφωτισμό κι αυτός από το αρχαιοελληνικό πνεύμα. Προφανώς μεταξύ δύο άνισων ατόμων, βασιλιά και στρατιώτη ή πλουσίου και πένητα, ο ένας έχειπερισσότερες δυνατότητες και είναι, επομένως, πιο ελεύθερος από τον άλλον. Δεν υπάρχει ελευθερία χωρίς ισότητα ούτε αντιστρόφως. Αντίθετα από το πνεύμα του Διαφωτισμού, ο πολιτικός και κοινωνιολόγος Moynihan έλεγε ότι «η αντιπαλότητα μεταξύ του Προέδρου Wilson και του Lenin ήταν «ο αγώνας μεταξύ του κόμματος της ελευθερίας και της ισότητας», ως εάν ελευθερία και ισότητα να ήταν αντίθετες έννοιες. Είναι;

Η αισθητή (σωματική) όψη του Εγώ μας δεν μπορεί να είναι ίση σε όλους. Ένας είναι πιο ψηλός, πιο ωραίος, πιο ισχυρός κλπ από τον άλλον. Οπωσδήποτε έχει διαφορετικά δακτυλικά αποτυπώματα και DNA. Η νοητή όψη του Εγώ μας είναι αντιληπτή μόνο στο ίδιο το Εγώ και επομένως δεν είναι άμεσα συγκρίσιμη του ενός με του άλλου. Μένει η κοινωνική όψη του Εγώ. Γεννιέται με την εισαγωγή του νέου ατόμου στην κοινωνία με κάποια κοινωνική τελετή, βάπτιση, εγγραφή στα ληξιαρχικά βιβλία κλπ. Τη στιγμή που γεννιέται, το κοινωνικό Εγώ είναι ίσο με όλα τα άλλα: απλώς ένα από τα μέλη της κοινωνίας. Μετά έρχονται οι παράγοντες της ανισότητας, όπως είναι η καταγωγή, ο πλούτος, η εκπαίδευση κλπ.

Η ανισότητα είναι κίνητρο. Τόσο για δημιουργικές όσο και για ολέθριες πράξεις. Έχει δειχθεί ότι όσο μεγαλύτερη είναι η ανισότητα σε ένα κράτος, τόσο εντονότερα είναι ποικίλα δεινά κοινωνικά και υγείας. Υπάρχει, προφανώς ένα άριστο Αριστοτελικό μέσο στην επιθυμητή ισότητα. Ή, ταλαντώνεται η ισότητα μεταξύ δύο άκρων, που όταν τα υπερβεί, εγκαθίσταται καταστρεπτική θετική ανάδραση. Τα άκρα ορίζονται στο σημείο όπου η αρνητική ανάδραση γίνεται θετικήκαι αντιστρόφως. Έργο της πολιτικής είναι να παρεμβαίνει όποτε προσεγγίζονται τα άκρα. Η υπέρμετρη ισότητα (ισοπέδωση) καταλήγει σε ακινησία με οικονομικήβάλτωση, ενώ η υπέρμετρη ανισότητα σε βίαιη πολιτικο-οικονομικήαναταραχή και κρίση.

Στη δημοκρατία η ισότητα αφορά σε ισοπολιτεία, ισονομία και ισηγορία. Στη σύγχρονη «δημοκρατία» ισοπολιτεία, ίση συμμετοχή στη λήψη κοινών αποφάσεων,δεν τηρείται. Έχει δειχθεί το βαθύ χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στη σύνθεση της βουλής και στη σύνθεση του λαού. Μια μειοψηφία εκλέγει την πλειοψηφία της βουλής, ενώ μικρές μειοψηφίες αποκλείονται τελείως. Στην Αθηναϊκή δημοκρατία, όπου οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο, η σύνθεση της βουλής ήταν στατιστικά ίδια με εκείνη των πολιτών. Βεβαίως υπάρχει ανάγκη για ειδήμονες που πρέπει να σχεδιάζουν και να υλοποιούν τις αποφάσεις. Γι΄ αυτό το λόγο, η βουλή εκλέγει μεταξύ ειδημόνων πολιτικών εκείνους που επιθυμεί να γίνουν κυβέρνηση. Η εκτελεστική (κυβέρνηση) και η νομοθετική (βουλή) εξουσία είναι υπεύθυνες για την ισοπολιτεία. Η κλήρωση των βουλευτών επιτρέπει να εξαιρεθούν μετά την κλήρωση ακατάλληλα άτομα για λόγους π.χ. ποινικούς, αστικούς, ψυχιατρικούς κλπ. Τέτοια εξαίρεση δεν είναι δυνατή όταν οι βουλευτές έχουν εκλεγεί, διότι η βούληση του λαού είναι αμετάκλητη.

Η ισονομία, ισότητα απέναντι στο νόμο, εξασφαλίζεται καλύτερα με το θεσμό των ενόρκων, που κληρώνονται από τους πολίτες, τουλάχιστον ως προς τις ποινικές υποθέσεις. Καθώς και πάλι η απόφασή των ενόρκων είναι αμετάκλητη, δευτεροβάθμια δικαιοσύνη μπορεί να απονεμηθεί, μόνον αν δεν τηρήθηκε σωστά η δικονομία, κι αυτό σημαίνει ότι η διαδικασία εξασφαλίζεται από ειδήμονες νομικούς (επαγγελματίες δικαστές), που, ωστόσο, δεν μετέχουν στη λήψη απόφασης (όπως δεν μετέχουν ούτε ο εισαγγελέας ούτε ο συνήγορος). Στην Ελλάδα τα ένορκα δικαστήρια έχουν γίνει μικτά,η οικονομική ανισότητα των αντιδίκων επηρεάζει την έκβαση και οι επικεφαλής της δικαστικής εξουσίας διορίζονται από την κυβέρνηση. Ισονομία δεν υπάρχει.

Για την ισηγορία, ισότητα στην έκφραση γνώμης, δεν υπάρχει επίσημη εξουσία. Την ασκεί η «τέταρτη» εξουσία, των ΜΜΕ. Καθώς αυτά ανήκουν συνήθως σε μεγάλες οικονομικές ομάδες ή στο κράτος, εξυπηρετούν προφανώς τα συμφέροντα του κεφαλαίουή του κυβερνώντος κόμματοςκαι όχι του λαού. Ιδανικά, στα ΜΜΕ θα έπρεπε να έχουν ίση πρόσβαση όλοι ανεξαιρέτως οι πολίτες, υποκείμενοι μόνο σε περιορισμούς ψηφισμένους με νόμο από τη βουλή (π.χ. αποκλεισμός εξύβρισης, συκοφαντίας, προτροπής για βία κλπ). Την ισηγορία καλούνται να εξασφαλίσουν και επιβλέψουν ειδήμονες,επαγγελματίες δημοσιογράφοι. Αλλιώς, επιβάλλεται λογοκρισία είτε από το κράτος (κυβέρνηση) είτε από το πανίσχυρο κεφάλαιο. Η αποκάλυψη του σκανδάλου Ουοτεργκέιτ ή της φυλάκισης αθώων από την κυβέρνηση Θάτσερ για συμμετοχή στονIRA είναι παραδείγματα σωστής άσκησης της τέταρτης εξουσίας, όπως λειτουργεί στη βάση ιδιωτικών συμφερόντων. Η περίπτωση Μπερλουσκόνι που κυριαρχεί στα ΜΜΕ ή του τύπου στη Χιλή, όταν έγινε το πραξικόπημα κατά του Αλιέντε, είναι παραδείγματα αντιδημοκρατικών μειονεκτημάτων της ιδιωτικής κυριαρχίας πάνω στα ΜΜΕ. Η λογοκρισία και η ποινική αντιμετώπιση θαρραλέων δημοσιογράφων, όπως σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, φανερά ή και λανθάνοντα (π.χ. σύγχρονη Τουρκία) αποτελούν παραδείγματα ανύπαρκτης ισηγορίας όταν τα ΜΜΕ βρίσκονται κάτω από τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας.

Όχι σπάνια υπάρχει ο ισχυρισμός ότι η απουσία επαρκούς εκπαίδευσης δημιουργεί «φυσική» ανισότητα που δεν επιτρέπει ίση συμμετοχή στις δημοκρατικές εξουσίες. Πρόκειται για σύγχυση μεταξύ βούλησης που πρέπει να είναι ίση μεταξύ όλων των πολιτών στη νομοθετική εξουσία και γνώσης που πρέπει να έχουν οι ειδήμονες στιςεκτελεστικέςεξουσίες (κυβέρνηση, δικαστές, δημοσιογράφοι κλπ). Η αξία της βούλησης του αγράμματου Κολοκοτρώνη δεν ήταν κατώτερη από του εγγράμματου Μαυροκορδάτου. Η Ελληνική γλώσσα στην αρχαιότητα επικράτησε για πολλούς λόγους, αλλά και διότι μπορούσε να γραφεί από όλους με το ελληνικό αλφάβητο. Μετά τους Ελληνιστικούς χρόνους, ενώ η γλώσσα εξελισσόταν, η γραφή έμενε καθηλωμένη, έτσι που δεν υπάρχει πια αντιστοιχία μεταξύ γραφής και γλώσσας. Παρά το ότι σήμερα οι Έλληνες έχομε υποχρεωτικά 9ετή εκπαίδευση, η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων, ακόμη και με τριτοβάθμια εκπαίδευση, αδυνατεί να γράψει ένα κείμενο χωρίς ορθογραφικά λάθη. Το ζήτημα δεν είναι ποσοτικό (έτη υποχρεωτικής παιδείας) αλλά ποιοτικό. Η λύση είναι απλή: να καθιερωθούν, όπως στην αρχαιότητα, η φωνητική γραφή, με τη χρήση του Ελληνικού αλφαβήτου, αλλά και γνώση της γλώσσας από την αρχαιότητα ως σήμερα. Ο σύγχρονος Έλληνας διστάζει να εκφραστεί γραπτά, καθώς η ορθογραφική ανεπάρκειά του τον καθιστά ευάλωτο στην κριτική των αναγνωστών. Η ισηγορία πλήττεται.

Στα πρόθυρα της καταστροφής που βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή, απαιτούνται θαρραλέες, ρηξικέλευθες, αποφάσεις. Η υιοθέτηση αρχών, όπως των προγόνων μας, που εξασφαλίζουν, όπως σε εκείνους, ισοπολιτεία, ισονομία και ισηγορία, θα ήταν μια ελπίδα.