Κάλαντα – Το έθιμο των Χριστουγέννων

Πλησιάζουν τα Χριστούγεννα, η ωραιότερη και πιο θαυμαστή γιορτή της χριστιανοσύνης.

Όλοι μας επιθυμούμε να έχουμε ευζωία, ευτυχία και άριστη προκοπή στα παιδιά μας, τα εγγόνια μας και σ' όλη την οικογένεια.

Ευτυχώς που υπάρχουν τα έθιμα και μας ενώνουν με τους άλλους ανθρώπους και γεμίζουν οι ψυχές μας. Ποιος δεν συγκινείται και δεν χαίρεται με τις παιδικές φωνές που λένε τα κάλαντα! Αρκετές μέρες πριν από τα Χριστούγεννα, τα παιδιά ετοίμαζαν και ετοιμάζουν και σήμερα, ελπίζω, την παρέα τους.

Τα τελευταία χρόνια στις παρέες αυτές παίρνουν μέρος στην συντροφιά και παιδιά μεταναστών, που ζουν πια στη χώρα μας. Στα παλιά χρόνια τα παιδιά περνούσαν από τα σπίτια με φαναράκια σχεδόν αξημέρωτα και το μήνυμα της μεγάλης μέρας ξεκινούσε: “Καλήν εσπέραν άρχοντες...”. Οι κοινωνικές συνθήκες άλλαξαν και άλλαξε, βέβαια, και η προσφώνηση, που σήμερα ακούγεται: “Καλήν ημέραν άρχοντες...” τραγουδούν χτυπώντας τα τρίγωνα τους, όχι πια μόνο ένα πρωί αλλά όλες τις παραμονές Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Φώτων.

Κάθε τόπος, κάθε περιοχή στη χώρα μας, έχει και τα δικά του κάλαντα, άλλοτε πιο λαϊκά, άλλοτε όπως έχουν γραφτεί στο μακρινό παρελθόν, αλλά όλα όσο ακούγονται είναι πάντα ανθρώπινα και φυσικά αναφέρονται στη γέννηση του Χριστού μας.

Η λέξη “κάλαντα” προήλθε από τις Καλένδες των Ρωμαίων – Καλένδες για τους Ρωμαίους ήταν οι πέντε η επτά πρώτες ημέρες κάθε μήνα κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο. Από τα πολύ παλιά χρόνια κρατάει αυτό το έθιμο. Τα κάλαντα είναι θρησκευτικά, αλλά και ανθρώπινα τραγούδια με εγκωμιαστικό χαρακτήρα γιατί συνοδεύονται από ευχές και επαίνους.

“Τα κάλαντα, η βασιλόπιτα και το δέντρο, είναι έθιμα ελληνικότητα” έγραψε ο λαογράφος Μιχάλης Μερακλής. Το κάθε ένα έχει τη δική του ιστορία και φυσικά συνδέεται με τη χώρα μας αλλά παράλληλα και με πολλές άλλες χώρες.

Έτσι τη νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων σε κάθε πόλη, σε κάθε ελληνικό χωριό όλα τα παιδιά έσμιγαν αγαπημένα, αψηφώντας την παγωνιά και σε μικρές παρέες, χτυπώντας χαρμόσυνα το τρίγωνο έψαλαν τα κάλαντα φέρνοντας το μεγάλο μήνυμα:

“Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας,

Χριστού τη Θεία γέννηση να πω στ' αρχοντικό σας”

Πολλές φορές τα παιδιά, γνώριζαν και ήθελαν να αναφέρουν λεπτομέρειες από τον τρόπο της ανατροφής του θείου Βρέφους κι έλεγαν:

“Γεννιέται κι ανατρέφεται με μέλι και με γάλα,

το μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες...”

“Στην Ήπειρο τα παιδιά κρατούσαν πάντα μαζί τους ένα δέντρο γιατί συμβολίζει την καλή σοδειά για τον γεωργό.

Πάνω στο δέντρο έβαζαν μήλα, πορτοκάλια κι άλλα φρούτα και το στόλιζαν με χρωματιστές κορδέλες. Στις δυτικές περιοχές της βόρειας Ελλάδας, ακόμη και σήμερα, τα παιδιά περιφέρουν το ομοίωμα της Αγιασοφιάς”. Είναι από τα κείμενα του λαογράφου Γεωργίου Μέγα.

Σε πολλές από τις βόρειες περιοχές της χώρας μας, στα σπίτια ζυμώνουν ένα απλωτό γλυκό από αλεύρι και καρύδια που το λένε “σπάργανα” του Χριστού και το χαρίζουν στα παιδιά που λένε τα κάλαντα.

Στα Επτάνησα πάνω στα χριστόψωμα που φτιάχνουν, σχεδιάζουν μορφή βρέφους του Χριστού και προσφέρουν στα παιδιά. Ατελείωτα τα έθιμα αυτών των ημερών...Ατελείωτες οι χαρές των παιδιών.

Νικηφόρος Λύτρας

Ο πίνακας είναι του ζωγράφου Νικηφόρου Λύτρα. Γεννήθηκε στην Τήνο του 1832. Ο πατέρας του ήταν φτωχός μαρμαράς, ακολουθώντας την παράδοση του νησιού, που και στο παρελθόν και σήμερα φημίζεται για τους μαρμαράδες του. Από μικρός ο Νικηφόρος έδειξε την καλλιτεχνική του κλίση όταν, ζωγραφίζοντας τον τοίχο του σχολείου του, άφησε καταπληκτικό τον δάσκαλό του. Όταν έγινε 18 ετών πήγε με τον πατέρα του στην Αθήνα και γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Ώς άριστος μαθητής, με υποτροφία της Κυβέρνησης έφυγε για το Μόναχο όπου συνέχισε στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών. Μαζί με τον συμπατριώτη του Νικόλαο Γύζη θεωρούνται οι θεμελιωτές της νεοελληνικής ζωγραφικής. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα διορίστηκε καθηγητής ζωγραφικής στο Πολυτεχνείο.

Ο Λύτρας θα δεσπόσει στην αθηναϊκή κοινωνία επί μισό σχεδόν αιώνα και θα γίνει ο επίσημος προσωπογράφος της. Στα έργα του αποτυπώνει με ευχάριστη διάθεση και ευαισθησία καθημερινές σκηνές, με την πρόθεση να παρουσιάζει ζωντανά τον ελληνικό χαρακτήρα στα πρόσωπα. Οι παιδικές εικόνες αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα της δουλειάς του!!!Υπήρξε ένας πολύ δημοφιλής ζωγράφος. Από τον γάμο του απέκτησε έξι παιδιά. Έφυγε από τη ζωή το 1904 στην Αθήνα. Η Τήνος είναι περήφανη για τον σπουδαίο ζωγράφο Νικηφόρο Λύτρα.

Ο Πίνακας

Οι παιδικές εικόνες αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα της δουλειά του Λύτρα.

Αποτυπώνει με επιτυχία χαρακτηριστικά στιγμιότυπα της παιδικής ζωής, καταγράφοντας συγχρόνως διάφορες τοπικές ενδυμασίες, ασχολίες παιδιών με ακριβή απόδοση των λεπτομερειών.

Στον πίνακα μια ομάδα από αγόρια, ντυμένα με τις τοπικές τους ενδυμασίες τραγουδούν τα κάλαντα στη αυλή ενός σπιτιού. Ανάμεσά τους κι ένα μαυράκι. Η κυρά του σπιτιού, με το μωρό στην αγκαλιά, ακούει με ευχαρίστηση τις φωνές τους.

Τα κάλαντα δεν είναι μια απλή εκδήλωση ενός εθίμου. Δουλεύτηκαν από γενιά σε γενιά και είναι γεμάτα πείρα ζωής και χαράς.

Με τον πίνακα αυτό ο Λύτρας υπερβαίνει τους στόχους μιας απλής ηθογραφίας και εισέρχεται στο χώρο του συμβολισμού. Είναι ένας από τους ποιητικότερους πίνακες της ελληνικής ζωγραφικής. Η μνήμη του λαού μας είναι ζωντανή και στο έθιμο και στον πίνακα. Σ' αυτήν τη μνήμη χρωστάμε τον πολιτισμό μας.

Αυτός ο πίνακας του σπουδαίου Έλληνα ζωγράφου, είναι αφιέρωμα στα παιδιά του νησιού μας που θα θελήσουν να τραγουδήσουν τα κάλαντα.