ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ. Μια πόλη γεννιέται.

Αραιοκατοικημένη και άγνωστη στους πολλούς ήταν η Σύρος στα χρόνια πριν από την Επανάσταση του 1821. Οι κάτοικοί της, αγρότες και ναυτικοί, ήσαν περίπου 4.000 και ζούσαν συγκεντρωμένοι στη μοναδική πόλη του νησιού, την Άνω Σύρο χτισμένη πάνω σ’ ένα βραχώδη λόφο περιτειχισμένο (το Κάστρο) όπως λεγόταν. Η Άνω Σύρος είναι η πανέμορφη μεσαιωνική μικρή πολιτεία του νησιού και πάνω ψηλά, την κορφή του λόφου στεφανώνει ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου, η Μητρόπολη των Καθολικών.

Η Σύρος δεν είχε κατακτηθεί από τους Τούρκους, ήταν, απλά, φόρου υποτελής στον Σουλτάνο, πληρώνοντας 6.000 περίπου, γρόσια το χρόνο στην ανιψιά του Αβδούλ Χαμήτ, την Σάχ Σουλτάνα. Το νησί ήταν ελεύθερο και το κυριότερο είναι ότι είχε τεθεί υπό την Γαλλική προστασία. Έτσι δημιουργηθήκαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε η Σύρος να βγει από την αφάνεια και να καταστεί το αποκλειστικό κέντρο επικοινωνίας του Ελλαδικού χώρου με τα άλλα κέντρα της Μεσογείου.

Στα τελευταία χρόνια του 18ου αιώνα αρχίζουν οι εμπορικές και ναυτιλιακές δραστηριότητες που θα αποτελέσουν σταθερό υπόβαθρο για την ανάπτυξη που θα ακολουθήσει στις αρχές του 19ου αιώνα.

Η Ελληνική Επανάσταση 1821

Η Επανάσταση, «…ως άλλη Λητώ περιπλανώμενη και ωδίνουσα εγέννησε φιλοξενηθείσα εν Σύρω…την Ερμούπολιν», που η ίδρυση της έμελε να αλλάξει ριζικά την τύχη του νησιού.

Για τις περισσότερες Ελληνικές πόλεις, (γράφει ο Ι. Τραυλός στο βιβλίο ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ), το ιστορικό της δημιουργίας τους και τα ονόματα των πρώτων οικιστών χάνονται μέσα σε μύθους και παραδόσεις. Για την Ερμούπολη όμως, πόλη καινούργια του 19ου αιώνα, μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την ιστορία και την εξέλιξη της από τα πρώτα βήματα ως την εποχή της ακμής και της ωριμότητας της.

Στα 1821 καταπλέουν στη Σύρο τα πρώτα πλοιάρια για να αποβιβάσουν στις ασφαλείς ακτές της τους διωγμένους και ανυπεράσπιστους Έλληνες που προέρχονταν από τις Ελληνικές πόλεις των παραλιών της Ιωνίας. Κυδωνιείς, Μοσχονήσιοι και Σμυρνιοί ήσαν οι πρώτοι πρόσφυγες, οι «πάροικοι» όπως τους ονόμασαν οι Συριανοί. Αμέσως μετά ακολουθούν πολλοί πρόσφυγες από Μ. Ασία και από τα νησιά του Αιγαίου. Δύο δραματικά γεγονότα της Ελληνικής επανάστασης, η καταστροφή της Χίου στα 1822 και των Ψαρών στα 1824, θα δώσουν τη μεγαλύτερη ζωή στο προσωρινό τότε οικισμό. Αλλά και αργότερα, ως το 1850 περίπου, φτάνουν στη Σύρο από κάθε Ελληνική γωνιά, από τη Θράκη ως την Κρήτη, από την Ήπειρο, τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, τη Στερεά, την Πελοπόννησο και τα νησιά. Όσο περνούν τα χρόνια, όσοι έρχονται στη Σύρο δεν αναζητούν ασφαλές καταφύγιο, όπως οι πρώτες οικιστές, επιθυμούν να έχουν καλύτερη τύχη στη ζωή τους και να συμβάλουν στη σταθερή εμπορική και βιομηχανική ανάπτυξη της νέας πόλης.

Και άλλα νησιά, κυρίως η Τήνος είχαν υποδεχθεί τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων. (40.000 πρόσφυγες έφθασαν στην Τήνο). Επειδή όμως, ένα χρόνο μετά, το 1823, ξέσπασε χολέρα στο νησί, πολλοί από τους πρόσφυγες μεταφέρονται σιγά – σιγά στη Σύρο, που έγινε το καταφύγιό τους, αν και ήταν ένας «ξερός» βράχος όπως το αποκαλούσαν, αλλά…και το αποκαλούμε μέχρι σήμερα με συμπάθεια.

Και στην αρχή, όπως έγραψε ο πρεσβευτής της Αυστρίας Prokesch von Osten τον Σεπτέμβριο του 1824 που επισκέφθηκε τη Σύρο…οι σκηνές της δυστυχίας της αθλιότητας που αντίκρισε ήταν απίστευτες. Χιλιάδες πρόσφυγες σκορπισμένοι στην παραλία, άλλοι κάτω από σκηνές ή ξύλινες παράγκες κι άλλοι στο ύπαιθρο. Όταν όμως βρέθηκε και πάλι στη Σύρο τον Φεβρουάριο του 1825, γράφει: «…στη Σύρο βλέπει κανείς πως γεννιέται μια πόλη και πως αναπτύσσεται». Η οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική ζωή της Ερμούπολης έγινε πρότυπο για πολλές άλλες πόλεις.

Για δύο πράγματα ήταν ιδιαίτερα περήφανοι οι Ερμουπολίτες, για την εμπορική κίνηση του λιμανιού και για την κίνηση των πολύ καλών στοιχείων τους.

Η Παιδεία στην Ερμούπολη

Από τις αρχές της ίδρυσης της νέας πόλεως, αρχίζει η Ιστορία της Παιδείας στην Ερμούπολη που έχει γίνει αντικείμενο προσοχής και έρευνας. Βέβαια, ο σπουδαιότερος λόγος για την ανάπτυξη της Παιδείας ήταν η ποιότητα των προσφύγων και κυρίως εκείνων που προέρχονταν από πόλεις και περιοχές όπου η Παιδεία είχε σημειώσει μεγάλα βήματα προόδου στα χρόνια προ της επανάστασης. Μαρτυρία ατράνταχτη αυτής της εκτίμησης αποτελούν τα γραπτά του Ν. Βάμβα στο έργο του «Ρητορική» που εξέδωσε στο Παρίσι το 1813. «Από όλας τας Ελληνικάς πόλεις, η Χίος, οι ΚΥΔΩΝΙΑΙ και η ΣΜΥΡΝΗ επέτυχαν φιλοσόφους διδασκάλους, οποίους πρέπει να ευχώμεθα και εις τας άλλας πόλεις να επιτυχώσι».

Και οι χιλιάδες των προσφύγων που έφτασαν στην Ερμούπολη προέρχονταν κυρίως από αυτές τις πόλεις και έφεραν μαζί τους αισθήματα φιλοκαλίας και δημιουργική ορμή για γνώση!

Κατέστησαν έτσι τη νέα τους πατρίδα, την Ερμούπολη φερώνυμη όχι μόνο του «Κερδώου» αλλά και του «Λόγιου» Ερμή. Το αποδεικνύει η ιστορία των σχολείων της, η ίδρυση βιβλιοθήκης, μουσείου, θεάτρου κ.α.

Τα πρώτα σχολεία που εμφανίζονται στην Ερμούπολη το 1826 είναι ιδιωτικά. Ο Γ. Κλεόβουλος ίδρυσε τα πρώτα σχολεία στη Σύρο.

Στο «αλληλοδιδακτικό» σχολείο δίδαξαν σπουδαίοι δάσκαλοι, όπως ο Γρ. Κωνσταντάς, ο Φίλιππος Ιωάννου κ.α. Στα μέσα του 1827 λειτουργούσαν και άλλα ιδιωτικά σχολεία.

Η Δημογεροντία της Ερμούπολης θέλησε την εξασφάλιση στοιχειώδους εκπαίδευσης, που να παρέχεται δωρεάν σε όλα τα παιδιά των Ερμουπολιτών και να μην αποτελεί προνόμιο μόνο των εύπορων.

Έτσι αποφάσισε να ιδρύσει δυο κοινοτικά σχολεία, ένα αρένων και ένα θηλέων. Συστήθηκε τότε…ερανική επιτροπή για την συγκέντρωση των απαιτούμενων χρημάτων. Και… σ’ ένα χρόνο (1828) το κτίριο ήταν έτοιμο. Για την ανέγερση του σχολείου θηλέων ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα η Ευανθία Καϊρη (1829). Το οικόπεδο για την οικοδόμηση των δύο σχολείων προσέφεραν οι αδελφοί Αντ. Και Φρ. Σαλάχας και είναι η θέση που βρίσκεται σήμερα το Α’ Δημοτικό Σχολείο.

Την διεύθυνση ανέλαβε ο Χ. Κόρκ (ιεραπόστολος της Αγγλικανική εκκλησίας). Ο αριθμός των μαθητών ανερχόταν σε 265 των αρρένων και 160…θηλέων.

Το 1829 ο Φρειδερίκος Χίλδνερ ιδρύει το «Φιλελληνικών Παιδαγωγείον» με δαπάνες πολλών εύπορων κατοίκων. Την επιστασία όλων των σχολείων είχε αναλάβει 7μελής επιτροπή.

Εκπλήσσει τον μελετητή της ιστορίας της εκπαίδευσης η προσπάθεια που κατέβαλλαν οι Ερμουπολίτες για την ίδρυση τόσων εκπαιδευτηρίων, αλλά και ο μεγάλος αριθμός των μαθητών που είχαν έφεση για μάθηση.

Σταθμό όμως για την ιστορία της εκπαίδευσης στην Ερμούπολη αποτελεί η ίδρυση του Γυμνασίου, το «άριστον δημιούργημα των Ερμουπολιτών.

Στο επόμενο: «Η ίδρυση του Γυμνασίου»