Δευτεροβάθμια νόηση

Από τις τρεις όψεις της ύπαρξής μας, το αισθητό (σωματικό) Εγώ μας δεν είναι ελεύθερο. Περιορίζεται από τους φυσικούς νόμους. Και το κοινωνικό Εγώ μας περιορίζεται από τους κοινωνικούς νόμους. Το νοητό Εγώ μας όμως είναι άβατο. Διαθέτει φαντασία που τα όριά της είναι απέραντα. Κι όμως. Πόσο συχνά βλέπομε ψυχαναγκαστικά άτομα! Μπορεί να έχουν έμμονες ιδέες από τις οποίες δεν μπορούν να απαλλαγούν. Πόσο ελεύθερος είναι ο εξαρτημένος από ναρκωτικά; Και σκεφθείτε όλους αυτούς γύρω μας κι άλλος πολύ, άλλος λίγο, δέχονται ότι η δεξιά είναι επάρατη ή η αριστερά εγκληματική, ότι ο Χριστιανισμός είναι η ανώτερη θρησκεία, ενώ ο Μουσουλμανισμός είναι βάρβαρος (ή αντιστρόφως) ή που χαίρονται όταν νικά ο Παναθηναϊκός ή ο Ολυμπιακός. Όλοι μας σε ένα ή περισσότερους τομείς δεν σκεφτόμαστε ελεύθερα, αλλά καταναγκαστικά. Το ξέρουν άριστα οι χειραγωγοί της λαϊκής βούλησης και έχουν αναπτύξει επιστημονικές τεχνολογίες για την πλύση εγκεφάλου που την καθοδηγούν σύμφωνα με τις δικές τους επιδιώξεις. Ποιος είναι όμως ο μηχανισμός αυτής της διαδικασίας;

Σε κάθε σύστημα με επεξεργασία σημάτων μπορούμε να διακρίνουμε είσοδο, έξοδο και διάμεσο στοιχείο που μετατρέπει τη φύση της εισόδου στη φύση της εξόδου, διατηρώντας περίπου τις σχέσεις της έντασης των εισαγομένων. Η ζυγαριά είναι τέτοιο σύστημα, με είσοδο μια μάζα ή βάρος και έξοδο έναν αριθμό, ενώ το διάμεσο στοιχείο της ισορροπεί τα δύο. Ήδη ο Πλάτων είχε διακρίνει ότι είσοδος, διάμεσο στοιχείο, έξοδος, υπάρχουν και σ΄ αυτό που ονόμαζε ψυχή, με είσοδο τη γνώση (λογιστικό), έξοδο τη βούληση (επιθυμητικό) και διάμεσο στοιχείο το συναίσθημα (θυμητικό). Στα αντανακλαστικά μας είσοδος είναι το αίσθημα, έξοδος μια κίνηση ή έκκριση και το διάμεσο στοιχείο εντοπίζεται στο κεντρικό νευρικό μας σύστημα. Αλλά και στην κοινωνία, η είσοδός λέγεται επιστήμη, η έξοδος ηθική και το συναίσθημα τέχνη.

Παράλληλα υπάρχουν και οι ταλαντωτές, που έχουν έξοδο και στοιχείο διαμόρφωσής της, χωρίς είσοδο. Αιτία της εξόδου τους είναι μόνον ο χρόνος. Χαρακτηριστικό όργανο είναι το ρολόι. Υπάρχει όμως ένα είδος ταλάντωσης, η ταλάντωση χάλασης, που λειτουργεί μικτά. Αν δεν υπάρχει ερέθισμα, ταλαντώνεται ρυθμικά. Αν υπάρξει όμως κάποιο σήμα πριν από τη στιγμή της αυτόματης ταλάντωσης, αντιδρά σαν τη ζυγαριά. Πλήθος τέτοια συστήματα λειτουργούν μέσα μας. Πεινάμε και τρώμε περιοδικά, αλλά, αν μας παρουσιασθεί πρόωρα ένας ορεκτικός μεζές, μας ανοίγει η όρεξη και τρώμε πρόωρα. Το ίδιο ισχύει με τη δίψα, την επιθυμία για έρωτα κλπ. Οι έξοδοί μας επομένως διεγείρονται διττά είτε από ερεθίσματα που εισάγονται στην είσοδο είτε και χωρίς αυτά, αυτόματα.

Τα θερμόαιμα κυρίως ζώα μπορούν να σχηματίζουν και επίκτητα (εξαρτημένα) αντανακλαστικά, που τα μαθαίνουν αφού γεννηθούν, στη βάση προϋπαρχόντων φυσικών αντανακλαστικών. Ειδικά οι άνθρωποι μπορούμε να σχηματίζουμε και δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά στη βάση προσχηματισμένων πρωτοβάθμιων εξαρτημένων αντανακλαστικών. Τρέχουν τα σάλια μας όχι μόνο όταν τοποθετηθεί τροφή στο στόμα μας (φυσικό αντανακλαστικό), αλλά και όταν απλώς προαναγγέλλεται, π.χ. με τη θέα της (εξαρτημένο αντανακλαστικό) ή ακόμη και αν ακούμε να αναφέρεται το όνομα του μεζέ (δευτεροβάθμιο εξαρτημένο αντανακλαστικό). Από τη στιγμή που υπάρχουν δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά, αναμενόμενο είναι να υπάρχει και δευτεροβάθμια νόηση, δηλαδή δευτεροβάθμια γνώση, βούληση και συναίσθημα.

Η δευτεροβάθμια νόηση σημαίνει π.χ. ότι ξέρω τι ξέρω και τι δεν ξέρω• ότι θέλω να θέλω κάτι, αλλά και να μη θέλω• και να χαίρομαι που χαίρομαι αλλά και που λυπούμαι. Έτσι δεν απορώ που ο Sartre γράφει ότι "ένα ον είναι αυτό που δεν είναι και δεν είναι αυτό που είναι", χωρίς, ωστόσο, να το εξηγεί στη βάση της φυσιολογικής δυνατότητας για δευτεροβάθμια νόηση. Αλλά και ο Σωκράτης έλεγε "εν οίδα ότι ουδέν οίδα". Αφού ξέρει ένα πράγμα, πώς δεν ξέρει τίποτε; Δευτεροβάθμια οίδε, ότι πρωτοβάθμια ουδέν οίδε. Αλλά και στο συναισθηματικό τομέα, η Κασσάνδρα προβλέπει την έλευση του χαμού, κανένας δεν πείθεται, ο χαμός έρχεται, θλίβεται απέραντα η κοπέλα για την καταστροφή, αλλά και από μέσα της κατά κάποιον τρόπο, χαίρεται: "εγώ τάλεγα!". Πολλοί σύγχρονοι μάντεις κακών έχουν αυτό το σύνδρομο της Κασσάνδρας και μάλιστα, αν είναι κακοήθεις, συμβάλλουν στην έλευσή της καταστροφής. Πού βρίσκεται λοιπόν η ελευθερία; Στην πρωτοβάθμια ή στη δευτεροβάθμια νόηση; Με την ανώτερη, δευτεροβάθμια γνώση ταυτίζομε τη συνείδηση (αυτογνωσία). Το σύμπλεγμα συναισθήματος και βούλησης, όμως μπορεί να λειτουργεί και αυτόνομα, σαν με ταλάντωση. Παρακάμπτεται τότε η συνείδηση και μπορούμε να σχετίσουμε τη δευτεροβάθμια αυτή λειτουργία που παρακάμπτει τη συνείδηση με το υποσυνείδητο της ψυχανάλυσης.

Το αποτέλεσμα είναι νοσηρό, ανελεύθερο. Η συνήθεια της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών κάνει να θέλει ο χρήστης πρωτοβάθμια να πάρει τη δόση του, μολονότι δευτεροβάθμια, συνειδητά, δεν θέλει. Αλλά και ο άλλος, με τις έμμονες ιδέες, κλείδωσε φεύγοντας την πόρτα του σπιτιού του; Επιστρέφει και δοκιμάζει. Ήταν κλειδωμένη. Όταν όμως δοκίμασε την κλειδαριά, μήπως την ξέχασε ξεκλείδωτη; Επιστρέφει και ξαναδοκιμάζει και ο φαύλος κύκλος δεν έχει τελειωμό. Προφανώς, όταν εγκατασταθούν τέτοιες παθολογικές ταλαντώσεις, το άτομο δεν είναι ελεύθερο. Το νοητό Εγώ του νοσεί.

Στο σχηματισμό τέτοιων ταλαντούμενων και αυτοενισχυόμενων ταλαντώσεων αποσκοπεί η πλύση εγκεφάλου που επιδιώκουν οι δημαγωγοί, με όλες τις σύγχρονες εκφάνσεις τους, τα μέσα ενημέρωσης που ανήκουν σε ένα ολοκληρωτικό κράτος ή σε κερδοσκόπους ιδιώτες. Πείθομαι ότι είναι απόλυτη ανάγκη να μη μυρίζουν οι μασχάλες μου, αλλιώς δεν θα βρίσκω δουλειά, Ή ότι κάποιοι ξένοι (Τούρκοι, Εβραίοι, Φράγκοι, Αμερικανοί, Άγγλοι, Ρώσοι, ΦΥΡΟΜάνοι κλπ) απειλούν την ακεραιότητα της χώρας μου. Πάντοτε υπάρχουν κάποια σχετικά στοιχεία, που κατάλληλα προβαλλόμενα, με έντεχνη απόκρυψη των αντίθετων απόψεων, μας πείθουν και από κει κι έπειτα, κάθε νέο στοιχείο που προκύπτει έχομε συνηθίσει να το εντάσσουμε στην αντίστοιχη, προκατειλημμένη θέση ενισχύοντάς την. Μήπως ο ηγέτης των Τούρκων δεν μας απειλεί ανοιχτά. Οι Εβραίοι δεν διευθύνουν τη διεθνή οικονομική ολιγαρχία που μας ελέγχει; Οι Φράγκοι δεν είχαν αλώσει την Πόλη; Οι Αμερικανοί δεν διατηρούν στρατό στη δική μας επικράτεια; Χωρίς τελειωμό. Αντίστοιχες απειλές υπάρχουν από όλους εναντίον των οποίων πειθόμαστε κατά καιρούς να παίρνουμε αρνητική θέση. Κανένας όμως δεν είναι ικανός να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα πολλαπλές απειλές. Και όταν έτσι έντεχνα στρέφεται η προσοχή μας εναντίον κάποιων, ολιγωρούμε εναντίον εκείνου που αποτελεί πραγματική απειλή.

Η κοπιώδης συνείδηση καθενός για το ενδεχόμενο να είμαστε έτσι προκατειλημμένοι είναι η μόνη άμυνα που διαθέτομε στην άλωση της ελευθερίας του νοητού Εγώ μας.