Η Μήδεια του Μποστ από τον Νίκο Κυπουργό

Η Εθνική Λυρική Σκηνή συμμετέχει στο Summer Nostos Festival του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) με μια φιλόδοξη παραγωγή στις 27 και 28 Ιουνίου στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος. Μετά από ανάθεση της ΕΛΣ ο διακεκριμένος συνθέτης Νίκος Κυπουργός παρουσιάζει ένα νέο έργο οπερέτας, τη Μήδεια, το λιμπρέτο της οποίας βασίζεται στη Μήδεια του Μποστ.

Στο πλαίσιο του κύκλου Operetta restart, η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσιάζει μια σειρά από νέα έργα οπερέτας, μετά από παραγγελία σε διακεκριμένους Έλληνες συνθέτες, με στόχο να δοθεί ώθηση για τη δημιουργική επανεκκίνηση του είδους. Η αρχή του φιλόδοξου αυτού εγχειρήματος γίνεται με τη σατιρική Μήδεια του Μποστ, την οποία μελοποιεί ως οπερέτα ο Νίκος Κυπουργός, με στόχο να της προσδώσει μια νέα διάσταση, αναδεικνύοντας τον ρηξικέλευθο χαρακτήρα του έργου.

Ο κύκλος Operetta restart της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στοχεύει στο να φέρει ξανά το μουσικό είδος της οπερέτας στο προσκήνιο. Παρακολουθώντας κανείς την ιστορία του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού διαπιστώνει ότι η οπερέτα υπήρξε ιδιαίτερα κατά την περίοδο του μεσοπολέμου η ναυαρχίδα του ελαφρού μουσικού θεάτρου και αναπτύχθηκε παράλληλα με την όπερα.

Το κείμενο της Μήδειας, σε δεκαπεντασύλλαβο, έχει ως αφετηρία την ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, την οποία ο Μποστ ανατρέπει με την καυστική και καίρια ματιά του, και μιλά για μια γυναίκα η οποία θέλει να σκοτώσει τα παιδιά της όχι τόσο για να εκδικηθεί τον Ιάσονα, που την απατά, όσο επειδή τα παιδιά είναι τεμπέλικα, ακόλαστα και «δεν παίρνουνε τα γράμματα». O Μποστ κατάφερε να δημιουργήσει ένα εντελώς προσωπικό και αναγνωρίσιμο σατιρικό ύφος, ως σκιτσογράφος, κειμενογράφος, θεατρικός συγγραφέας, αλλά και ζωγράφος. Η ανορθόδοξη χρήση της γλώσσας και τα σκοπίμως ανορθόγραφα κείμενά του είχαν στόχο να αποδομήσουν την καθαρεύουσα και να καθιερώσουν τη δημοτική γλώσσα. Η σάτιρα του Μποστ έβαζε στο στόχαστρό της τον μικροαστό Έλληνα των μεταπολεμικών δεκαετιών, τον καθωσπρεπισμό, την ημιμάθεια, τον νεοπλουτισμό, την ξενομανία, τις έντονες ταξικές αντιθέσεις της μεταπολεμικής Ελλάδας, καθώς και την ελληνική πολιτική ζωή.

Ο Νίκος Κυπουργός, αναλαμβάνοντας την πρόκληση της δημιουργίας ενός νέου έργου πάνω στη Μήδεια του Μποστ, έθεσε ως προτεραιότητα την ανάδειξη του καυστικού και πικρού χιούμορ του Μποστ μέσα από τη μουσική. Ο συνθέτης σημειώνει: «Ο όρος οπερέτα είναι σχετικός, τα όρια ανάμεσα στα είδη του μουσικού θεάτρου είναι –ευτυχώς– ανοιχτά και δυσδιάκριτα. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τη Μήδεια και ως μια μουσική κωμωδία, σαφώς πάντως είναι μπολιασμένη και με πολλά άλλα είδη μουσικού θεάτρου. Και διατηρεί βασικά χαρακτηριστικά της οπερέτας, όπως οι διάλογοι σε πρόζα που παρεμβάλλονται εδώ κι εκεί ανάμεσα στα αδόμενα μέρη, έστω και σε περιορισμένο βαθμό. Η χορωδία έχει τον ρόλο του χορού της αρχαίας τραγωδίας, όπως και στον Μποστ. Η δική μου επιδίωξη είναι η χορωδία να παίξει αυτόν τον ρόλο σε ακραίο βαθμό, καθώς η μουσική καμώνεται πως μελοποιεί χορικά του Ευριπίδη.

Ως προς το λιμπρέτο, η Λένα Κιτσοπούλου ξαναδούλεψε και προσάρμοσε τις σκηνές του Καλόγερου και του Ευριπίδη με τη Μήδεια καθώς και το φινάλε, ενώ εγώ έχω την ευθύνη για τις περικοπές, μεταθέσεις και προσθήκες που χρειάστηκε να γίνουν για λόγους μουσικής δραματουργίας. Σε κάποια σημεία επίσης, επιχειρήσαμε κάποιες παρεμβάσεις με λέξεις, εκφράσεις και επιφωνήματα. Θέλω να πιστεύω ότι οι αλλαγές αυτές, αναγκαίες για τη μετατροπή ενός θεατρικού έργου σε μουσικό, δεν αλλοιώνουν (δεν επηρεάζουν το γράμμα και κυρίως) το πνεύμα του Μποστ. Τέλος, ο δεκαπεντασύλλαβος, παρά τον δεσμευτικό του χαρακτήρα –ή ακριβώς εξαιτίας του– προκαλεί τον συνθέτη να αναζητήσει διαφορετικούς τρόπους προσέγγισής του, ώστε να μετατρέψει τη φαινομενική μονοτονία σε ποικιλία. Για μένα πάντως, το μεγάλο στοίχημα ήταν κατ’ αρχάς η συνομιλία με τον ίδιο τον Μποστ. Αυτή την τόσο ιδιοφυή προσωπικότητα με το καυστικό και πικρό χιούμορ. Όλη μου η έγνοια ήταν πώς αυτό το χαρακτηριστικό “μποστικό” χιούμορ θα μεταφερθεί και στη μουσική. Ακόμη κι αν δεν συναντηθήκαμε στη ζωή, είχα την ευκαιρία για μια συνάντηση μαζί του μέσω της τέχνης. Αυτά είναι τα ωραία δώρα της δουλειάς μας».

Ο Νίκος Κυπουργός, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες, πολυβραβευμένος στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ξεκίνησε από τη θρυλική Λιλιπούπολη και έχει συνθέσει δεκάδες έργα για το θέατρο και τον κινηματογράφο, φωνητική μουσική, ορχηστρική μουσική, μουσική δωματίου, μουσική για χορό, καθώς και τραγούδια. Έργα του για το μουσικό θέατρο: Σιωπή ο βασιλιάς ακούει (μιούζικαλ / παραγγελία ΟΜΜΑ 1995), Προσοχή! Ο πρίγκιπας λερώνει (όπερα και για παιδιά / παραγγελία ΕΛΣ 2013), Ειρήνη του Αριστοφάνη (μουσική κωμωδία / παραγγελία Εθνικού Θεάτρου 2017).

Η σκηνοθεσία του νέου έργου ανατέθηκε στον ιδιοσυγκρασιακό σκηνοθέτη του θεάτρου, με την ιδιαίτερη εικαστική ματιά, Γιάννη Σκουρλέτη και την ομάδα του bijoux de kant. Η Μήδεια δίνει στον Σκουρλέτη την αφορμή να αφηγηθεί την ιστορία της Ελλάδας της κρίσης και του χάους μέσα από το μνημείο του άγνωστου στρατιώτη. Ο ίδιος σημειώνει σχετικά με τη σκηνοθετική του προσέγγιση: «Η bijοux de kant επιχειρεί μια βόλτα στη γνωστή άγνωστη πλατεία Συντάγματος. Εκεί που ανθρώπινοι τύποι της καθημερινότητας συγχρωτίζονται με θεούς, ημίθεους και ήρωες σε μια τέλεια σύγχυση της σπουδαιότητας και της φαυλότητάς τους. Η bijoux de kant χάνεται στα ίχνη της ελληνικής μυθολογίας ανασυνθέτοντας τα ερείπια του μύθου της Μήδειας. Μέσα από τη Βουλή, το νέο της παλάτι, η Μήδεια επανέρχεται για να τραγουδήσει ξανά τον έρωτα που διασχίζει αιώνες, κοινωνικά σχήματα και ιστορικές συμβάσεις. Με όχημα την κωμωδία, η αρχαιότητα και η σύγχρονη εποχή ενοποιούνται σε μια αλλόκοτη πλατεία γεμάτη νέους ήχους και παλιά ενδύματα. Η παρωδία λειτουργεί ως μια μορφή ζωτικής ανακύκλωσης του μύθου, τον οποίο υπερβαίνοντας ενδυναμώνει και παραβιάζοντας κατοχυρώνει. Ο δεκαπεντασύλλαβος κλαυσίγελος της Μήδειας του Μποστ μόνον ως οπερέτα θα έβρισκε την αβάσταχτη ελαφρότητα του ήθους της. Σε αυτή την οπερέτα παίζουμε εδώ και αιώνες, σφαγείς και σφαγιασμένοι, βάρβαροι και ντόπιοι, χαμένοι και κερδισμένοι. Η οπερέτα Μήδεια είναι ένα μεγάλο γέλιο που θα μας σκεπάσει όλους».

Ο Γιάννης Σκουρλέτης, με σπουδές στο θέατρο και τη ζωγραφική, έχοντας στο ενεργητικό του πληθώρα συμμετοχών σε εικαστικές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό, ίδρυσε το 2010 την καλλιτεχνική ομάδα bijoux de kant και την ίδια χρονιά τιμήθηκε με το βραβείο σκηνοθεσίας «Κάρολος Κουν». Η πορεία του στο θέατρο χαρακτηρίζεται από πολυάριθμες και επιτυχημένες συνεργασίες με πολιτιστικά ιδρύματα και φορείς. Παρότι το θέατρο αποτέλεσε το εφαλτήριο για τη δημιουργία της ομάδας, η bijoux de kant επιδιώκει να ξεπεράσει τους περιορισμούς που ορίζει η έννοια της θεατρικής ομάδας και να διαμορφώσει μια ερευνητική πλατφόρμα που φέρνει σε επαφή διαφορετικά πεδία, εντός και εκτός της σφαίρας της δημιουργικής έκφρασης.

Την παραγωγή, στην οποία συμμετέχουν η Ορχήστρα, η Χορωδία και η Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ. Διευθύνει ο διακεκριμένος αρχιμουσικός της ΕΛΣ Ηλίας Βουδούρης.

Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους συναντούμε καταξιωμένους πρωταγωνιστές της ΕΛΣ, όπως την υψίφωνο Τζούλια Σουγλάκου στον ομώνυμο ρόλο, τον τενόρο Δημήτρη Πακσόγλου στον ρόλο του Καλόγερου, τη μεσόφωνο Μαρισία Παπαλεξίου στον ρόλο της Καλόγριας και τον βαρύτονο Χάρη Ανδριανό στον ρόλο του Ιάσονα. Μαζί τους νεότεροι και καταξιωμένοι μονωδοί όπως οι Λυδία Αγγελοπούλου, Πέτρος Σαλάτας, Γιάννης Κάβουρας κ.ά.