“Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά...”

Μέσα στη χειμωνιάτικη ατμόσφαιρα, που έχει κι αυτή την ξεχωριστή της γοητεία, οι άνθρωποι υποδέχονται και φέτος με την ελπίδα στην καρδιά τον καινούριο χρόνο. Είναι η πιο βαθειά αισιοδοξία που βοηθάει και ανανεώνει τις προσδοκίες του ανθρώπου και δίνει φτερά στη φαντασία του να πλάθει καινούρια όνειρα για την άλλη χρονιά, που θα φέρει ένα καλλίτερο μέλλον.

Σ' όλες τις πόλεις της χώρας μας και στα χωριά μας πλημμυρίζουν οι δρόμοι και τα σοκάκια από παιδιά που με τρίγωνα στο χέρι φέρνουν σ΄ όλους τους ανθρώπους το χαρμόσυνο άγγελμα:

“Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,

ψηλή μου δεντρολιβανιά,

κι αρχή καλός μας χρόνος...”

Κι έτσι απλώνεται ολόγυρα ο ερχομός και η ομορφιά του καινούργιου χρόνου, που προσφέρει στις ανθρώπινες καρδιές το ξεκίνημα των καινούργιων ελπίδων με κάθε καλό. Κι εμείς οι άνθρωποι αποχαιρετούμε τον παλιό χρόνο και καλοδεχόμαστε τον καινούργιο με αισθήματα αισιοδοξίας με περισσότερη εμπιστοσύνη στη ζωή, στη χαρά και στην υγεία που μας προσφέρει ο Θεός.

Η ιστορία του Ιανουαρίου, που σήμερα είναι ο πρώτος μήνας του χρόνου και έχει διάρκεια 31 μέρες, αρχίζει γύρω στο 700 π.Χ όταν ο δεύτερος βασιλιάς της Ρώμης ο Νουμάς Πομπίλιος (715 – 672π.Χ) πρόσθεσε τον Ιανουάριο ως ενδέκατο μήνα των Ρωμαίων, που έως τότε υπήρχαν μόνο δέκα μήνες και πρώτος μήνας του χρόνου ήταν ο Μάρτιος, ο μήνας της εαρινής ισημερίας.

Ο Ιανουάριος που τότε τοποθετήθηκε ο πρώτος μήνας του χρόνου, πήρε το όνομά του, από τον θεό των Ρωμαίων Ιανό (Janus) που τότε τον θεωρούσαν τον πρώτο “βασιλιά και θεό των θεών” και θεό της κάθε αρχής που βοηθούσε με κάθε τρόπο όλα τα μεγάλα έργα της Ρώμης...

Πολύ αργότερα τουλάχιστον από τον 10ο αιώνα μ.Χ καθιερώθηκε βαθμιαία στην Ευρώπη ως αρχή του πολιτικού έτους η 1η Ιανουαρίου. Στη Ρώμη από τότε κάθε δεύτερη ημέρα του Ιανουαρίου άρχιζαν οι μεγάλες εορτές και τα πανηγύρια προς τιμήν διαφόρων θεοτήτων. Ο Ελληνικός λαός αποδέχθηκε τον Ιανουάριο και όπως στη Ρώμη έτσι και στην Ελλάδα θεωρήθηκε ο... “Τρανός, ο Πρωτάρης, ο Μεγάλος Μήνας” ο πρώτος μήνας του χρόνου με 31 ημέρες.

Σε όλες τις ημέρες, ιδιαίτερα του μήνα Ιανουαρίου, τόσο οι Ρωμαίοι, όσο και οι Βυζαντινοί, έδωσαν διάφορες ονομασίες, τις οποίες συναντάμε έως σήμερα σε διάφορες εορταστικές εκδηλώσεις.

Οι “καλένδες” ήταν η πρώτη μέρα του ημερολογίου του μήνα Ιανουαρίου. Ονόμασαν οι Βυζαντινοί αλλά και οι Ρωμαίοι με αυτό το όνομα την πρώτη ημέρα του Ιανουαρίου τιμώντας τον άνθρωπο με το όνομα Κάλανδος*, που βοήθησε ιδιαίτερα τους αρρώστους του Βυζαντίου και της Ρώμης (με ειδικούς δικούς του ανθρώπους) από τον λιμό και άλλες ασθένειες.

Όταν λοιπόν άρχισαν οι εορτασμοί της πρωτοχρονιάς και ιδιαίτερα με μικρά παιδιά, ο Ιωάννης Χρυσόστομος φρόντισε και έγινε αποδεκτή η θέση του ώστε και τα παιδιά και οι μεγάλοι να ονομάσουν “Κάλανδα” όσα ποιήματα θα έψελναν ή θα τραγουδούσαν νέοι και παιδιά τιμώντας τον Ιανουάριο, τον πρώτο μήνα του νέου χρόνου. Όλος ο λαός θεώρησε σωστό να προσφέρουν νομίσματα που στην αρχή ήταν χρυσά και αργότερα έγιναν αργυρά. Είναι θαυμάσιο και εντυπωσιακό να δεχόμαστε τα μικρά παιδιά, στα δικά μας χρόνια, να ψάλουν και να εύχονται:

“Καλήν εσπέραν άρχοντες, κι αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ' αρχοντικό σας...”

Έτσι γεννήθηκαν τα “Κάλαντα” που φθάνουν μέχρι τις μέρες μας. Αφετηρία τους, βέβαια, υπήρξαν οι Καλένδες του Ιανουαρίου και αργότερα επεκτάθηκαν σε όλες τις εορταστικές μέρες του Δωδεκαημέρου.

Ιανουάριος – Γενάρης

Ο Ιανουάριος στη λαϊκή γλώσσα, έχουν αναφέρει μερικοί συγγραφείς λέγεται και Γενάρης, (από το ρήμα γεννώ), επειδή, λέει, είναι η εποχή που γεννούν τα γιδοπρόβατα. Και βέβαια είναι η καρδιά του χειμώνα, όπως ακριβώς δηλώνει κι η παλιά παροιμιακή φράση: “ ως τ' Αϊ – Γιαννιού, τρυγόνα, είναι η φούρια του χειμώνα” αλλά είναι και ο μήνας του λαμπρού φεγγαριού: “Του Γενάρη το φεγγάρι παρά ώρα μέρα μοιάζει...” Είναι ακόμη η πιο κατάλληλη εποχή για το κλάδεμα των δέντρων:

“Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις”

Μ' αυτά τα χαρακτηριστικά παρουσιάζεται ο Γενάρης στην παλαιότερη πεζογραφία μας και απεικονίζει μια ζωή με παρελθόν και παρόν, χωριά και πόλη, αγροτική και αστική ζωή, που τώρα στα χρόνια μας η ζωή έχει αλλάξει. Υπάρχουν τόσα πολλά άριστα κείμενα σπουδαίων Ελλήνων του περασμένου αιώνα που έχουν γράψει υπέροχα κείμενα με λογοτεχνικές σελίδες γραμμένες στο πνεύμα και τη διάθεση των εορτών του Γενάρη: Φώτης Κόντογλου, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Γεώργιος Βιζυηνός, Στράτος Θεοδοσίου, Μάνος Δανέζης κ.α

Η Βασιλόπιτα

Σε πόσες πόλεις, σε πόσα χωριά, το βράδυ της Πρωτοχρονιάς κόβουν οι άνθρωποι τη βασιλόπιτα αφού πρώτα τη “σταυρώνουν”. Πρώτα κόβουν το κομμάτι του Χριστού, μετά της Παναγίας, ύστερα του σπιτιού και στο τέλος ένα κομμάτι για κάθε μέλος της οικογένειας. Τελευταίο είναι το κομμάτι του φτωχού. Όποιος βρει το νόμισμα θα είναι ο τυχερός. Δεν ξεχνιέται και το κομμάτι του φτωχού.

Ο Μέγας Βασίλειος οδηγήθηκε από σοφία, ζύμωσε και μοίρασε δεκάδες μικρούς άρτους και μέσα τους είχε βάλει το χρυσάφι που του είχε προσφέρει λαός για τους φτωχούς.

Κάλαντα της Σμύρνης

“Εις αυτό το νέον έτος, εις την πρώτη του μηνός,

ήρθα να σας χαιρετήσω φίλος άσσος θαυμαστός.

Ο Βασίλειος ο Μέγας, ιεράρχης ταπεινός,

εις την οικογένειάν σας νάναι πάντα αρεστός...”

*Κάλανδος: Σχετικός με την Υγεία και τους γιατρούς.

Υ.Γ. Αγαπητοί φίλοι αναγνώστες της εφημερίδας, σας εύχομαι, από καρδιάς, η Νέα Χρονιά 2020 να είναι χαρούμενη, ευτυχισμένη και να προσφέρει κάθε καλό στις οικογένειές σας.

Καλή Χρονιά! Με υγεία!

Μαρία Ρώτα