Ρύπανση: Κάποια στιγμή να δοθούν απαντήσεις

Η ρύπανση του λιμανιού της Ερμούπολης από βαρέα μέταλλα (χρώμιο, μόλυβδος, χαλκός κ.ά,), εύλογα προκάλεσε ανησυχία. Δυστυχώς, παρόμοια ζητήματα στην πόλη μας δεν συζητιούνται ουσιαστικά αλλά στο πλαίσιο μιας ατελέσφορης πολεμικής. Αυτό πρέπει να αλλάξει.

Γιατί είναι ανησυχητικό

Τα βαρέα μέταλλα σε ικανές συγκεντρώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές βλάβες όπως αποβολές, γενετικές ανωμαλίες, αναπηρία ή και θάνατο. Ότι βρέθηκαν στον πυθμένα, σημαίνει ότι έχουν ήδη περάσει σε θαλάσσιους οργανισμούς αλλά και σ’ αυτούς που τους καταναλώνουν (πουλιά, ζώα κοντά στις ακτές, άνθρωπος). Στο πιο γνωστό επεισόδιο, ο οικισμός Μινιμάτα της Ιαπωνίας εξαρθρώθηκε εξαιτίας του υδραργύρου που απέρριπτε βιομηχανία σε παρακείμενο κόλπο και πέρασε στους κατοίκους μέσω της κατανάλωσης ψαριών. Είναι βέβαια σαφές ότι η Μινιμάτα ήταν ακραία περίπτωση, που δεν σχετίζεται με τα δεδομένα της Ερμούπολης.

Το κλειδί της τοξικότητας βρίσκεται στην ιδιότητα των μετάλλων να μην αποικοδομούνται. Το αντίθετο, συσσωρεύονται. Κάθε νέα ποσότητα που διαχέεται στη φύση ή εισέρχεται σε ένα οργανισμό προστίθεται στην προηγούμενη. Για αυτό η επιστημονική κοινότητα παρακολουθεί διαρκώς την παρουσία τους στο έδαφος, στο νερό, σε ψάρια και μύδια, στα ιζήματα κόλπων, λιμνών και ποταμών. Πρόσφατες εργασίες στον Αξιό, στο Θερμαϊκό, στο Ανατολικό Αιγαίο και αλλού αναδεικνύουν παρόμοιες ή και μεγαλύτερες συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων.

Οι ύποπτοι

Με τη δημοσιοποίηση της είδησης τα μάτια, όπως διαπίστωσα στα κοινωνικά δίκτυα, στράφηκαν στο Νεώριο. Πράγματι, στη διεθνή βιβλιογραφία η συγκεκριμένη δραστηριότητα συνδέεται με ρύπανση από βαρέα μέταλλα. Αν το ναυπηγείο έχει συμβάλει, δεν μιλάμε για κάποιο ρυπαντικό επεισόδιο που συνέβη χτες προχτές αλλά για μια διαδικασία σε εξέλιξη εδώ και δεκαετίες. Ο χώρος του λιμανιού είναι κλειστός και όσα βαρέα μέταλλα έχουν απορριφθεί από τις ναυπηγοεπισκευαστικές μονάδες μετά τον πόλεμο βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό ακόμα εκεί.

Είναι το ναυπηγείο ο μόνος ύποπτος; Όχι. Άλλες βιομηχανίες που έχουν λειτουργήσει το 19ο και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα πλάι στο λιμάνι πρέπει να έχουν συμβάλει επίσης. Για παράδειγμα, η βυρσοδεψία είναι δραστηριότητα που με τις τεχνικές και τα υλικά των προηγούμενων εποχών έχει κληροδοτήσει στο περιβάλλον μεγάλες ποσότητες από χρώμιο.

Πιστεύω ότι συμβολή στη ρύπανση έχει επίσης το γεγονός ότι ως το 2000 η Ερμούπολη αποχετευόταν στο λιμάνι. Πολύ μεγάλη πόλη για τόσο περιορισμένο χώρο. Η κατάσταση που επικρατούσε πριν κατασκευαστεί το νέο αποχετευτικό και ο βιολογικός καθαρισμός, ήταν κάκιστη. Βέβαια, τα περισσότερα λύματα ήταν οργανικά, όμως στο δίκτυο ήταν επίσης συνδεδεμένες βιοτεχνίες, μηχανουργεία, οδοντιατρεία, ιατρικά και άλλα εργαστήρια.

Πηγές μπορεί να υπάρχουν πολλές ακόμα. Στο σημείο που πάρθηκαν τα δείγματα τον περασμένο Αύγουστο, η οργάνωση Aegean Rebreath είχε ανασύρει ένα αριθμό από μπαταρίες, που ως γνωστό περιέχουν βαρέα μέταλλα. Ποσοτικά δεν μπορεί να ήταν αυτή η κύρια πηγή, ωστόσο κάθε ποσότητα προστίθεται.

Με βάση μια μέτρηση πέντε μετάλλων, άπαξ, είναι αδύνατο να τεκμηριωθεί ποιος ύποπτος έχει ποιο μερίδιο, ώστε να ληφθούν μέτρα κατά προτεραιότητα. Για να αποφανθεί κανείς χρειάζεται μελέτη σε βάθος.

Αιωρούμενα σωματίδια

Πριν «εμφανιστούν» τα βαρέα μέταλλα, η κυριότερη ανησυχία του κοινού αφορούσε τις επιπτώσεις από την αμμοβολή. Το πιθανολογούμενο πρόβλημα είναι η διάχυση στην ατμόσφαιρα πολύ μικρών (αόρατων) αιωρούμενων σωματιδίων. Όταν το μέγεθός τους είναι αρκετά κάτω από 10 μm, τότε μπορούν να καταλήξουν στα πιο λεπτά βρογχιόλια του πνεύμονα, προκαλώντας αποφράξεις και μεταλλάξεις.

Δεν αρκεί ότι βλέπουμε στις δεξαμενές το γνωστό «σύννεφο αμμοβολής»· αυτά τα σωματίδια είναι άλλης φύσης, πολύ μεγάλα. Ούτε όμως αρκούν αναλύσεις στη χρησιμοποιημένη αμμοβολή για να την αθωώσουν. Αν παράγονται πολύ μικρά σωματίδια, αυτό συμβαίνει τη στιγμή της χρήσης. Για να συλλεχθούν, χρειάζεται εξειδικευμένη διάταξη.

Το 1989-1991 είχα εργαστεί ως χημικός σε παρόμοια έρευνα στον ατμοσφαιρικό αέρα της Αθήνας. Καθημερινά, για 365 μέρες και 24 ώρες, συλλέγαμε τα σωματίδια με κατάλληλη αντλία και φίλτρα ενεργού άνθρακα. Κατόπιν, τα εκχυλίζαμε (δηλ. τα αποσπούσαμε από το φίλτρο) και μελετούσαμε αν προκαλούσαν μεταλλάξεις σε ζωντανά υποστρώματα (ναι, προκαλούσαν). Ξέρω από πρώτο χέρι ότι ήταν μια δύσκολη έρευνα που απαιτούσε περίπλοκο χειρισμό στη δειγματοληψία, εξοπλισμένο εργαστήριο, συνέργεια πολλών ειδικοτήτων, χρόνο...

Ο Δήμος μπροστά

Ξεκίνησα γράφοντας ότι η «πολεμική» προσέγγιση και το «είσαι φίλος ή εχθρός» πρέπει να σταματήσει.

Το κοινό έχει απεριόριστο δικαίωμα να γνωρίζει αν απειλείται η υγεία του. Δεν είναι κακόβουλος και... πράκτορας όποιος το απαιτεί. Υπηρεσίες και επιστημονικοί φορείς έχουν καθήκον να ανταποκριθούν, παρέχοντας απαντήσεις. Το γεγονός ότι εν έτει 2020 δεν έχουν δοθεί με τρόπο αδιαμφισβήτητο, αποτελεί συλλογική αποτυχία του συστήματος.

Έχω υποστηρίξει τη λειτουργία του ναυπηγείου επειδή πιστεύω ότι είναι δυνατό να γίνει φιλική στο περιβάλλον, με τρόπο πραγματικό, ουσιαστικό. Ποτέ -επίσης- δεν πίστεψα ότι αποτελεί εμπόδιο στην ανάπτυξη του τουρισμού. Η χώρα χρειάζεται και βιομηχανία και οι εργαζόμενοι δουλειές. Αρκεί βέβαια να τηρούνται οι βασικοί όροι, ένας των οποίων είναι η προστασία της υγείας.

Το θέμα είναι ότι δεν αρκεί να το λες, όπως έγινε κατά κόρον την προεκλογική περίοδο. Χωρίς στοιχεία, η φράση στερείται περιεχομένου.

Στην Ελλάδα υπάρχουν πανεπιστημιακοί και ερευνητικοί φορείς που διαθέτουν εμπειρία και εξοπλισμό. Η πρότασή μου στο δήμο είναι να καλέσει ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα με ιστορικό και εξειδίκευση στη ρύπανση από βαρέα μέταλλα και αιωρούμενα σωματίδια, και μέσα από μια προγραμματική σύμβαση να του αναθέσει την έρευνα. Μέσα σε 12-18 μήνες θα υπάρχουν οι πρώτες τεκμηριωμένες απαντήσεις και θα ξέρουμε αν μπορούμε να κοιμόμαστε ήσυχοι. Αλλιώς, ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν και ποιες πρόσθετες επενδύσεις να γίνουν.

Μέχρι τότε, πρέπει να εξεταστούν προσωρινά μέτρα, με τη γνώμη ειδικών. Τίποτα δεν θα έχουμε χάσει αν εφαρμοστούν και σε ένα χρόνο αποδειχθεί ότι ήταν υπερβολικά. Για παράδειγμα, με βάση τα ευρήματα για τα βαρέα μέταλλα, πρέπει ίσως να απαγορευτεί ακόμα και το ερασιτεχνικό ψάρεμα στο λιμάνι. Ομοίως: οι εργαζόμενοι του Νεωρίου (στο σύνολό τους) πρέπει ίσως να φορούν μάσκα τις ημέρες που γίνεται καθαρισμός με πρόσκρουση. Εφόσον αποδειχθεί ότι παράγονται τα εν λόγω σωματίδια, τότε λόγω εγγύτητας αυτοί είναι που κινδυνεύουν περισσότερο από όλους μας. Αν αυτό δεν εφαρμόζεται για να μη δίνεται παραέξω «κακή εικόνα», είναι ασυγχώρητο.

Εν κατακλείδι: Η περίοδος των διακηρύξεων παρήλθε. Απαιτείται δράση. Η πρωτοβουλία ανήκει στο δήμο, πέρα από τις τυπικές αρμοδιότητες. Αυτός είναι οι δημότες. Έχω εμπιστοσύνη ότι θα ανταποκριθεί.