Αρχαιολογικός περίπατος στα Κυκλαδονήσια

Ας γνωρίσουμε, όσο γίνεται πιο απλά, τα πιο κύρια, τα πιο σπουδαία και σημαντικά στοιχεία του μοναδικού και παγκόσμια γνωστού πολιτισμού που αναπτύχθηκε στις Κυκλάδες, και στη Σύρο ειδικότερα, γύρω στο 4.000 π.Χ. περίπου. Είναι η εποχή που αναπτύσσεται ένας από τους πέντε μεγαλύτερους πολιτισμούς του κόσμου και που ονομάστηκε “Κυκλαδικός Πολιτισμός”. Τα νησιά των Κυκλάδων θα είχαν οπωσδήποτε κατοικηθεί από την 7η χιλιετία π.Χ. Φυσικά, αυτό μας είναι γνωστό γιατί είναι πολλές οι ανακαλύψεις ευρημάτων και ιδιαίτερα με τις σύγχρονες μεθόδους χρονολόγησης αυτών των ευρημάτων. Έτσι γνωρίσαμε ότι υπήρξαν πολιτισμοί που διαδέχθηκαν ο ένας τον άλλον σε αρκετά από τα νησιά μας.

Οι αρχαιολόγοι και οι ερευνητές όλου του κόσμου που μελέτησαν τον Κυκλαδικό πολιτισμό, τον χώρισαν σε εποχές διαφορετικές και αυτές τις εποχές τις χαρακτήρισαν με κάποια ονόματα, που επεκράτησαν και είναι γνωστές σε όλους τους ειδικούς, αλλά και σε όσους έχουν ασχοληθεί ακόμη και ερασιτεχνικά με την προϊστορία. Ο αρχαιότερος πολιτισμός της περιοχής των Κυκλάδων που πρέπει να υπήρχε γύρω στο 4.000 π.Χ. μέχρι το 3.000 π.Χ. περίπου, ονομάστηκε GROTTA. Αυτή η λέξη σημαίνει σπήλαιο, σπηλιά. Δηλαδή πολλοί άνθρωποι εκείνης της εποχής ζούσαν σε σπήλαια. (Μας είναι γνωστό ότι και στη Σύρο, ο Φερεκύδης, ως γνωστό, ζούσε σε σπήλαιο, έστω και αν δεν ήταν η ίδια εποχή). Ευρήματα αυτής της παλαιάς εποχής, και από τα μικρά νησιά, είναι πολλά, όπως από την Κέα, την Αντίπαρο, την Κέρο κ.α. Είναι πολλά αυτά τα θαυμάσια ευρήματα που κοσμούν, όχι μόνο τα ελληνικά Μουσεία, αλλά και Ευρωπαϊκά κ.α.

“ΚΕΡΟΣ – ΣΥΡΟΣ”

Ο αρχαίος Κυκλαδίτης είχε αρχίσει να ελέγχει, να διαμορφώνει και να εκμεταλλεύεται το περιβάλλον του. Κατάλαβε, τι μπορούσε να του προσφέρει αυτό που τόσες χιλιάδες χρόνια είχε τόσο κοντά του. Το χώμα και το νερό! Το τυχαίο αποτύπωμα της πατημασιάς του στη λάσπη έδωσε την έμπνευση πως μ' αυτό το υλικό μπορούσε εύκολα να δώσει κι αυτός με τα χέρια του σχήματα και μορφές. Αυτός ο άνθρωπος, ο Κυκλαδίτης, είναι ο εμπνευστής και επινοητής της χρήσης του πηλού, που μ' αυτόν κατασκεύασε πολλά είδη αγγείων και σκευών. Αυτή η τεχνική, ως φαίνεται δεν άλλαξε μέχρι σήμερα.

Για τις ανάγκες της καλλιέργειας, ο αρχαίος Κυκλαδίτης κατασκευάζει: αξίνες, πελέκεις, σμίλες, δρεπάνια, γουδιά από σκληρή πέτρα και από τον ΟΨΙΑΝΟ (τη μαύρη σκληρή πέτρα της Μήλου) κάνει το πρώτο του ξυράφι.

Οι Κυκλαδίτες είναι κατ' εξοχήν ναυτικοί. Στα περισσότερα Κυκλαδονήσια έχουν δημιουργηθεί αξιόλογοι οικισμοί και ακροπόλεις.

Την 3η χιλιετία π.Χ αναπτύσσεται στον Κυκλαδικό χώρο ο μεγάλος και άριστος πολιτισμός του κόσμου, ο περίφημος Κυκλαδικός πολιτισμός, που διεθνώς έχει ονομαστεί από ειδικούς: “Πολιτισμός Κέρου – Σύρου”. Η Κέρος είναι ένα ακατοίκητο μικρό νησί και ανήκει στο σύμπλεγμα των μικρών Κυκλάδων, τα γνωστά μας Κουφονήσια που βρίσκονται ανάμεσα Νάξο και Αμοργό. Αυτά τα μικρά νησιά είναι: Ηρακλειά, Κέρος, Κάτω Κουφονήσι, Άνω Κουφονήσι... Οι ανασκαφές στην Κέρο έδειξαν ότι εκεί, την 2η χιλιετία π.Χ. είχε αναπτυχθεί πολιτισμός αξιόλογος. Η μορφολογία του νησιού βοήθησε σ' αυτό γιατί έτσι κοφτό και απότομο που είναι, ίσως ήταν από μόνο του φρούριο. Το πιθανότερο, βέβαια είναι, ότι ίσως το νησί της Κέρου, όπως και τα άλλα νησιά των Κυκλαδων, θα ήταν μεγαλύτερα και πιο επίπεδα. Μετά όμως την έκρηξη του Ηφαιστείου της Σαντορίνης τα νησιά των Κυκλάδων έχασαν την επίπεδη επιφάνειά τους, όπου υπήρχε. Ακόμη και τώρα τα μεγαλύτερα μέρη τους είναι βραχώδη, άγονα και άνυδρα. Υπάρχουν όμως και τμήματα με ομαλό και εύφορο έδαφος. Αυτά τα εύφορα εδάφη χρησιμοποίησαν και χρησιμοποιούν οι κάτοικοι των νησιών για να καλλιεργήσουν, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, τα χωράφια τους με αμπέλια, ελιές, συκιές και τόσα άλλα φαγώσιμα είδη...

Πασίγνωστα σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο έχουν γίνει αυτά τα δύο νησιά μας. Τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, εδώ και πολλά χρόνια πριν, έχουν κυκλοφορήσει βιβλία και απλά και επιστημονικά. Είναι θαυμάσιες εκδόσεις, μερικές και αρκετά πολυτελείς, με τίτλο “KEROS – SYROS”

Στην Κέρο ανακαλύφθηκε από τους αρχαιολόγους ο περίφημος αρπιστής, που έχει φωτογραφηθεί χιλιάδες φορές. Έγιναν, επίσης, εκατοντάδες αφίσες έξω από Μουσεία του εξωτερικού. Έτσι διαφημίστηκε η χώρα μας και ιδιαίτερα τα Κυκλαδονήσια. Ο αρπιστής είναι ένα μαρμάρινο μικρό ειδώλιο και θυμίζει λίγο μοντέρνα τέχνη. Παριστάνει έναν άνδρα καθιστό, σε κομψό σκαμνί να παίζει άρπα. Είναι στ' αλήθεια συγκινητικό, αυτό που είχε γίνει κάποια χρόνια πριν, να περπατάς σε κάποιο δρόμο της Φιλανδίας ή της Γαλλίας ή να μπαίνεις στους αστραφτερούς διαδρόμους κάποιου πανεπιστημίου στο Μίτσιγκαν, στο Σικάγο ή στον Καναδά και να βλέπεις μια πανέμορφη αφίσα φωτισμένη καλαίσθητα με τον αρπιστή της Κέρου. Η αφίσα στο κάτω μέρος δεν αναφέρει τίποτα, δεν ερμηνεύει ποιος είναι ο μουσικός, γράφει μόνο GREECE. Έχει αποδειχθεί ότι πολλοί ξένοι επισκέπτες της χώρας μας γνωρίζουν το ειδώλιο του αρπιστή, αλλά και την αρχαία εποχή που φιλοτεχνήθηκε. Αρκετοί ξένοι επισκέπτες γνωρίζουν και την Κέρο, φυσικά από τον χάρτη των Κυκλάδων ή από μια απλή επίσκεψη στο άδειο βραχονήσι.

Αυτός ο θαυμάσιος καθιστός αρπιστής φιλοξενείται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, στην περίφημη αίθουσα που γράφει στην είσοδό της “KEROS – SYROS”.

Η δεύτερη σπουδαία Κυκλαδική πόλη μετά την Κέρο, είναι όπως όλοι γνωρίζουμε, η Χαλανδριανή, την οποία πολλοί Συριανοί και ξένοι έχουν επισκεφθεί. Πριν όμως από την Χαλανδριανή, ίσως υπήρχε μια άλλη μικρή πόλη, ένας μικρός οικισμός στα Χοντρά της Βάρης. Και είναι πιθανόν γιατί τα ευρήματα, τυχαία, ήταν πολλά, όπως πολλοί οψιδιανοί (αυτή η μαύρη πέτρα της Μήλου που ήταν το πρώτο εργαλείο και το πρώτο ξυράφι του Κυκλαδίτη).

Βρέθηκαν ακόμη κομμάτια από κεραμικά με σκούρο βερνίκι κ.α. Θα μπορούσαν να γίνουν ανασκαφές σ' αυτήν την απομακρυσμένη μικρή χερσόνησο στα Χοντρά:

Η διαφορά ανάμεσα στην Α' και Β' περίοδο του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού (4.000 – 2.800 π.Χ), είναι ότι εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν ακόμη επιδρομές πειρατών.

Από το 2.800 π.Χ. και μετά οι οικισμοί άρχισαν να κατασκευάζονται σε απόσταση από τη θάλασσα, σε υψώματα και σε πλαγιές λόφων για να εξασφαλίζονται από τις επιδρομές των πειρατών.

Μαρία Ρώτα