Τι χρωστάμε στον Ρούντολφ Ος

Όποτε διαβάζω κάτι καινούργιο για το Ολοκαύτωμα, το μυαλό μου επιστρέφει στο αυτοβιογραφικό σημείωμα του Ρούντολφ Ος (Rudolf Höss), διοικητή του Άουσβιτς. Αν κάθε νέο άρθρο ή βιβλίο προσθέτει κάτι χρήσιμο, το κείμενο του Ος παραμένει η «βίβλος» του Ολοκαυτώματος: το πληρέστερο κείμενο από την πλευρά των εκτελεστών.

Ο Ος είχε τοποθετηθεί διοικητής στο Άουσβιτς το 1940. «Το καλοκαίρι του 1941», γράφει, «με φώναξε ο Χίμλερ στο Βερολίνο. Μου αποκάλυψε ότι ο Φύρερ διέταξε να λυθεί οριστικώς το πρόβλημα των Εβραίων». Πλην όμως αναζητούνταν η κατάλληλη μέθοδος. Δεν γίνεται να συγκεντρώσεις 5-6 εκ. ανθρώπους, να τους εκτελέσεις έναν έναν και μετά να τους θάψεις. Εκτός από χρονοβόρο, θα προκαλούσε αναταραχή και εξεγέρσεις. Τον μπροστινό σου σκοτώνουν, ο πυροβολισμός ακούγεται, δεν έχεις τίποτα να χάσεις, αντιδράς, το λιγότερο καθυστερείς τη διαδικασία. Όπως το θέτει ο Ος, «θα ήταν τελείως ακατόρθωτο να εξοντωθούν οι αναμενόμενες μάζες με τυφεκισμό. Άλλωστε, αν λογαριάζαμε και τα γυναικόπαιδα, τα SS θα είχαν υπερβολικόν φόρτον εργασίας».

Οι θάλαμοι αερίων δεν «εφευρέθηκαν» από την πρώτη μέρα. Ο Ος είχε ενημερωθεί από τον Άιχμαν ότι στο ανατολικό μέτωπο εξόντωναν αιχμαλώτους κλείνοντάς τους σε φορτηγά και γυρίζοντας την εξάτμιση στο εσωτερικό. Αλλά κάτι τέτοιο δεν ήταν πρακτικό για πάνω από δέκα - είκοσι αιχμαλώτους τη φορά. «Εξάλλου ήτο αμφίβολον εάν θα μπορούσαμε να προμηθευόμαστε το αέριο αυτό (μονοξείδιο του άνθρακα) σε ποσότητα ικανοποιητική», γράφει. Μοιράστηκε τον προβληματισμό με τους υφισταμένους του στο Άουσβιτς και ένας από αυτούς, ο λοχαγός Φριτς, επέδειξε πρωτοβουλία. Κατέβασε σ’ ένα υπόγειο σοβιετικούς αιχμαλώτους φορώντας ο ίδιος αντιασφυξιογόνο μάσκα και άνοιξε κουτιά με zyklon-b, ένα απολυμαντικό που χρησιμοποιούσαν ήδη στο στρατόπεδο και απελευθέρωνε υδροκυάνιο. Η δοκιμή είχε επιτυχία. Οι αιχμάλωτοι πέθαναν ακαριαία.

Η εφαρμογή της μεθόδου ξεκίνησε τέλη 1941 σε θαλάμους 100 ατόμων και γρήγορα χτίστηκαν εγκαταστάσεις που μπορούσαν να υποδεχθούν 3.000 τη μέρα. Αλλά δεν είχαν λυθεί όλες οι δυσκολίες, όπως εξηγεί ο Ος. Για μήνες πετούσαν τα πτώματα σε μεγάλες τάφρους, στα όρια του στρατοπέδου. Κάτι διόλου πρακτικό. Στα 107.000 πτώματα περίπου, οι τάφροι ξεχείλισαν. Τότε χτίστηκαν οι θάλαμοι αποτέφρωσης. Αρχιτεκτονικά, τους τοποθέτησαν πάνω από τους υπόγειους θαλάμους αερίων, όπως απαιτεί μια αποτελεσματική αλυσίδα παραγωγής. Ανέβαζαν τα πτώματα με αναβατόριο, τα αποτέφρωναν, άλεθαν σε μύλο τα κόκαλα που αντιστέκονταν στη φωτιά και διασκόρπιζαν τις στάχτες στο γειτονικό δάσος.

Ούτε η αποτέφρωση όμως ήταν εύκολη υπόθεση, γιατί το ανθρώπινο σώμα δεν είναι εύφλεκτο. Απαιτούνταν συνεπώς μεγάλη ποσότητα από βενζίνη, ξύλα ή μεθυλική αλκοόλη. Όλα δυσεύρετα, ιδιαιτέρως όσο προχωρούσε ο πόλεμος. Ένας αξιωματικός, ο Μπλόμπελ, δοκίμασε και την έκρηξη, αλλά το αποτέλεσμα δεν ήταν ικανοποιητικό γιατί (φυσικά) τα κομμάτια μετά δεν συλλέγονταν εύκολα. Επιπλέον ο κρότος δεν ήταν ό,τι καλύτερο, αν οι επόμενοι κρατούμενοι έπρεπε να περιμένουν τη σειρά τους χωρίς ανησυχία.

Με δυο λόγια, για να φτάσουν οι ναζί στη αποτελεσματικότητα που γνωρίζουμε, χρειάστηκε κόπος, ευρηματικότητα και αφοσίωση στο σκοπό.

Στον Ος, με την εξωπραγματική ψυχρότητα της περιγραφής του, χρωστάμε κάτι ανυπολόγιστο. Διαβάζοντας την αυτοβιογραφία του (την έγραψε κρατούμενος το 1946), δεν μαθαίνουμε ότι υπάρχουν τέρατα -αυτό είναι το επιφανειακό και αυτονόητο... Μαθαίνουμε ότι με τις κατάλληλες συνθήκες, πολλοί, πάρα πολλοί άνθρωποι μπορούν να μεταβληθούν σε τέρατα. Όταν ο κοινωνικός περίγυρος ισχυρίζεται κάτι, και το ισχυρίζεται για καιρό και με έμφαση, τότε πολλοί μπορεί να πεισθούν και ν’ ακολουθήσουν. Ο Ος, ο Φριτς, ο Μπλόμπελ (που δοκίμασε τη «μέθοδο της έκρηξης αιχμαλώτων»), σε άλλες συνθήκες θα ήταν μάλλον φυσιολογικοί άνθρωποι. Οι γονείς του Ος ήταν πιστοί χριστιανοί και τον μεγάλωσαν με όνειρο να γίνει ιερέας. Χωρίς τους ναζί, δεν αποκλείεται να ‘χε γίνει και να οργάνωνε συσσίτια για τους φτωχούς.

Για αυτό αποτελεί σταθερή αξία και είναι αλάνθαστος οδηγός η πίστη στην ανθρώπινη ζωή. Ακόμα και στη ζωή του μεγαλύτερου εγκληματία. Για αυτό επίσης είχε μεγάλη σημασία ο ξεσηκωμός της κοινωνίας ενάντια στα κατακάθια της Χρυσής Αυγής. Δεν χρειάζεται να μάθουν τα παιδιά μας σε τι μπορεί να μεταμορφωθεί ο τυχαίος συμπολίτης, ο γείτονας, αν υπάρχουν τριγύρω οι νεοναζί και οι ιδέες τους.

Ο Ος οδηγήθηκε στην κρεμάλα στις 16 Απριλίου 1947. Το αφήγημά του για τη θητεία στο Άουσβιτς και τον τρόπο που οργάνωσε την εξόντωση τριών εκ. Εβραίων, κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 1986 με τίτλο Το Άουσβιτς με τα μάτια των SS (εκδ. Γνώση, μετάφραση Νίκης Καλαμαρά Φιλιππουπολίτη, σελ. 421). Περιείχε επίσης την κατάθεση του Πέρι Μπρόαντ, υπαλλήλου της πολιτικής αστυνομίας και το εξίσου συγκλονιστικό ημερολόγιο του γιατρού του Άουσβιτς, Γιόχαν Πάουλ Κρέμερ. Φοβάμαι ότι το βιβλίο είναι εξαντλημένο. Η αυτοβιογραφία του Ος μόνη της κυκλοφόρησε και στις εκδόσεις Νεφέλη (1995, μετ. Λευτέρη Μαυροειδή).