Ο αγώνας μέσα στη φορεσιά

Αντικείμενο της ανάμνησης αποτελεί η φετινή έκθεση του Ινστιτούτου Κυβέλη στη Σύρο, που άνοιξε τις πόρτες της στο κοινό και θα διαρκέσει μέχρι το τέλος του τρέχοντος επετειακού έτους.

Όπως υπογραμμίζει η κ. Βαλεντίνη Ποταμιάνου, τα πρόσωπα της έκθεσης κοιτούν μέσα από λαμπερές βιτρίνες. Το νόημα της ζωής τους εξάγεται μόνο από το θάνατό τους κι η δύναμη της φλόγας από την οποία αναλώθηκαν δίνει θέρμη και στο δικό μας πεπρωμένο.

Πρόσωπα από έναν κόσμο που φτάνει σ’ εμάς σκίζοντας το περίβλημά του. Αυτή είναι η δύναμή του. Ένα όνομα, μια μεταξωτή μαντήλα, ένα κουκούλι από μεταξωτή κλωστή παλιώνει σε μια εθνική φορεσιά ενός πια αστισμού που σιγά-σιγά μας καταβροχθίζει.

Στη θυσία του αίματος για ελευθερία ενάντια στη δουλεία, για την τιμή του ανθρώπου, ένας μείζων ελληνισμός κάθε τόπου και χρόνου στέκει απέναντί μας στην προθήκη.

Στέκουμε κι εμείς με ευγνωμοσύνη. Με όλη μας τη σάρκα κι όλα μας τα οστά σε προσοχή.

Η εθνική φορεσιά είναι ένα λουλούδι ή τραγούδι περήφανο χωρίς υπέρογκο εγωισμό και συμφέρον κι ο αφηγητής είναι η μορφή υπό την οποία ο δίκαιος συναντά τον εαυτό του.

Τον τίτλο της έκθεσης «έδωσε» ο Luigi Pirandello (1867-1936), που είπε πως η Ιστορία δεν έχει δομή, πως “πολιτισμός είναι η φορεσιά”. Σαν κρυμμένος μέσα στις βιτρίνες, συνομιλεί με τη Σκιά του, συνομιλεί με τον εαυτό του και γράφει, πάνω στην παλιά, (σκιά κι αυτή) γραφομηχανή του Γεωργίου Παπανδρέου. Γύρω του, κούκλες ντυμένες στο μετάξι δίχως πρόσωπα.

Χίλια οκτακόσια είκοσι ένα και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843) υπνωτίζει το βλέμμα μας. Έχει μάτι αητού, γρυπή μύτη, φοράει περικεφαλαία, χρυσό λιοντάρι στον ώμο. Ο ήρωας στέκει ατάραχος μέσα στο δωδεκάθεο δίπλα στη θεά Αθηνά.

Παρακολουθούν και οι δύο τον Τρωικό πόλεμο, όταν οι Χετταίοι έλεγαν τους Έλληνες “Αχεγιάβα” που θα πει: λαός από τη θάλασσα.

Πριν ξεκινήσει ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων μια άλλη είδηση ταράσσει την Ευρώπη: Στα 1820, μέσα από το λασπωμένο χώμα της Μήλου, γεννιέται η Αφροδίτη. Μαζί με τα πρώτα μηνύματα από τις μάχες των αλύτρωτων Ελλήνων, μέσα από τις τέχνες και την ποίηση φουντώνει στη ρομαντική Ευρώπη ο Φιλελληνισμός.

Σαν άλλη Αφροδίτη, η Λορ, ένα μοντέλο, ποζάρει μέσα στο ατελιέ του ζωγράφου Ευγενίου Ντελακρουά (1798-1863). Ημίγυμνη η κοπέλα, με λυγισμένο το γόνατο σ’ ένα μαξιλάρι, τουρτουρίζει στο παγωμένο Παρίσι. Ο ζωγράφος καίει τις καρέκλες του στο τζάκι, στο ατελιέ του. Στον πίνακά του ωστόσο, για την έξοδο του Μεσολογγίου, η Λορ ως Ελευθερία, Ελληνίδα μέσα στη φορεσιά της, λευκή και γαλάζια, πατάει με το γόνατο τα υπόλευκα μάρμαρα αυτού του μεγάλου υπόδουλου γένους.

Με τη στολισμένη φορεσιά του ο Τζορτζ Γκόρντον Νόελ, λόρδος Βύρων (1788 -1824), διάσημος ποιητής του δυτικού ρομαντισμού, νάρκισσος και διγενής, ως άλλος ροκ σταρ κοιτάει στη βιτρίνα την Κυβέλη που εκατό χρόνια μετά (1908), με ανδρικά θεατρικά κουστούμια, παίζει τη ζωή και τη θυσία του.

Από τη συλλογή του Ινστιτούτου, η έκθεση στολίστηκε με τις ακουαρέλες της Αθηνάς Ταρσούλη. Τοπικές φορεσιές απ’ όλη την Ελλάδα. Οι νησιώτικες φορεσιές λείπουν: μετά τον πόλεμο του 1940, η Αθηνά Ταρσούλη δεν ταξίδεψε για να τις συλλέξει.

Η Φρίντα Κάλο (1907-1954), στις ψηλές βιτρίνες, σφίγγει τους ιμάντες που κρατούν τη σπονδυλική της στήλη σε όρθια στάση. Τι περίεργο: “σπόνδυλοι ονομάζονται τα ταμπούρλα των αρχαίων κιόνων”.