“Η Ψυχή του νησιού: Από τα χτες ως τα σήμερα”

Την ευκαιρία να γίνουν μικροί ερευνητές και να ανακαλύψουν την παλιά Μύκονο είχαν οι μαθητές και οι μαθήτριες του Γυμνασίου Μυκόνου μέσω του πολιτιστικού προγράμματος «Η Ψυχή του νησιού: Από τα χτες ως τα σήμερα», που υλοποιήθηκε κατά το σχολικό έτος 2021-2022 με τη συνεργασία της καθηγήτριας του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Δώρας Μέντη και της Λέσχης Ανάγνωσης Βιβλιοτρόπια.

«Ραχοκοκαλιά» του προγράμματος αποτέλεσε το βιβλίο της Μυκονιάτισσας Μέλπως Αξιώτη «Το σπίτι μου», ένα σημαντικό λογοτεχνικό έργο που διασώζει αυθεντικά την παλαιότερη μορφή ζωής και τον λαϊκό πολιτισμό της Μυκόνου.

Η έμπνευση

Σημειώνεται ότι, φέτος συμπληρώθηκαν 56 χρόνια από την πρώτη κυκλοφορία του πεζογραφήματος, ενός έργου που απασχόλησε τη συγγραφέα περισσότερο από κάθε άλλο στη ζωή της και σημαδεύει την τελευταία φάση της πνευματικής δουλειάς της, καθώς ενσαρκώνει μια εναγώνια προσπάθεια επιστροφής και ανασύνδεσης με τη γενέθλια γη: τη Μύκονο.

Το κείμενο επιλέχθηκε ως ένα κομβικό παράδειγμα λογοτεχνικού έργου που θα μυούσε τους μαθητές στην τοπική ιστορία, θα τους βοηθούσε να την ερευνήσουν να ρωτήσουν και να μάθουν να αισθανθούν το βίωμα της εντοπιότητας και να συνδεθούν περισσότερο με τον τόπο που ζουν. Η ιδέα γεννήθηκε μέσα από μια ουσιαστική ανάγκη των παιδιών να γνωρίσουν το παρελθόν, προκειμένου να συνειδητοποιήσουν πού βρίσκονται σήμερα.

Στο πλαίσιο του προγράμματος, ανέλαβαν ρόλο ερευνητή: ανοίγοντας τα σεντούκια των παππούδων και των γιαγιάδων, μελετώντας σχετική βιβλιογραφία και πραγματοποιώντας συνεντεύξεις με ηλικιωμένους κατοίκους του νησιού.

Οι μαθητές ανακάλυψαν τον τόπο τότε και τον σύγκριναν με το σήμερα, γράφοντας μικρές εργασίες και δημιουργώντας ένα τοπόσημο. Με αφορμή ένα λογοτεχνικό απόσπασμα από την Μέλπω Αξιώτη, έψαξαν πληροφορίες και σύγκριναν φωτογραφίες του τότε και του τώρα. Γνώρισαν τους ανθρώπους (συνήθειες, παλαιά επαγγέλματα, ρόλο των γυναικών), βρήκαν και σχολίασαν παλιές εφημερίδες και περιοδικά.

«... Πρέπει ο Μυκονιάτης, ο κύριος αυτός συντελεστής της προόδου της Μυκόνου, να μείνη ο ίδιος του 1925, με την ωραίαν του φιλοξενίαν και ευπροσηγορίαν, την ίδια καθαριότητα στο σπίτι του, στα προϊόντα του, στα ρούχα του, στο σοκκάκι του, στο μαγαζί του, αλλά προ παντός στο χαρακτήρα και την συνείδησί του. Πόσην εντύπωσιν έκανε η ολοκάθαρη χωριατοπούλα στον ξένο, όταν στο πέρασμά της μαζύ με το καλημέρισμά της τον φίλεψε ένα κλωνί βασιλικό με ένα εγκάρδιο χαμόγελο!» (ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, 1934).

Έτσι, οραματίζονται την ανάπτυξη του νησιού οι κάτοικοι και η Αξιώτη που έζησε έναν πολυτάραχο βίο αναλαμβάνει να αναδείξει υστερόχρονα τις συνέπειες του τουρισμού, αλλά κυρίως να ζωντανέψει τη ψυχή του γενέθλιου τόπου που τόσο νοσταλγούσε στα ξένα. Ο μνημονικός λόγος της ζωντανεύει το τότε των παιδικών χρόνων και συγκρίνεται με το τώρα της ανάπτυξης. Με λόγο γοητευτικό και συχνά σαρκαστικό αποτυπώνει το πανόραμα των εποχών με κέντρο πάντα την τοπογεωγραφία και την ανθρωπογεωγραφία του νησιού: «Τα σπίτια στο μουράγιο με τ’ αραγμένα καΐκια αντίκρυ τους, αρμένιζαν σ΄εκεινο το φως που είχε εδώ άλλο μέτρο, λες κι ήταν ένα μαγικό φανάρι ν΄ ανοίγει τους ορίζοντες για να τρυπώσει πιο βαθιά του ανθρώπου το μάτι».

Επιπλέον, οι μαθητές γνώρισαν στοιχεία της νεωτερικής γραφής: η υπόθεση και η πλοκή υποτυπώδεις, αυτοαναφορικότητα, μνημονικός και συνειρμικός λόγος, παιχνίδι με τη γλώσσα, συνομιλία με αποδέκτη/αναγνώστη.

Σχολίασαν αποσπάσματα και έγραψαν δικά τους ποιήματα. Η «Κοινή Γνώμη» παρουσιάζει κάποια δείγματα.

«Επηρμένος μυκονιάτικος άνεμος και δύση επάνω στην ακατάδεκτη θάλασσα, κινδυνεύουν να γίνουν ειδυλλιακή καρτ ποστάλ» - Παναγιώτης.

«Και εκεί που η Μύκονος γιομίζει μάτια ξένα, υπάρχει πάντα στα στενά αυτή η γνωστή μάτια να σε κοιτάζει μελαγχολικά…» - Ίριδα.

Τέλος, έκαναν έναν λογοτεχνικό περίπατο και παρουσίασαν τη δουλειά τους στη δράση «Μικροί Ερευνητές – Μεγάλοι Δημιουργοί» της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κυκλάδων και της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Β’ Αθηνών.

Απολογισμός

Βασικός στόχος των μαθητών ήταν να γνωρίσουν οι ίδιοι αυτή τη σημαντική λογοτέχνισσα της Μυκόνου, αλλά και να την συστήσουν ως φορέα πολιτισμού σε πολλούς ντόπιους που δεν είχαν ακούσει για αυτήν. Μέσω του έργου, κατάφεραν να σχηματίσουν την εικόνα της παλιάς Μυκόνου για τη ζωή των ανθρώπων, την οικοδομική δραστηριότητα, τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις και να τα συγκρίνουν με το σήμερα. Ο καθένας από την ομάδα πήρε τον ρόλο ενός ερευνητή, βρίσκοντας και συγκρίνοντας φωτογραφίες και υλικά του τότε με το τώρα και συνομιλώντας με ηλικιωμένους Μυκονιάτες που σίγουρα γνωρίζουν περισσότερα από τους ίδιους.

Αν και «Το Σπίτι μου», το βιβλίο που διάβασαν ήταν αρκετά δύσκολο, τους βοήθησε να βελτιωθούν στην ερμηνεία ενός λογοτεχνικού κειμένου, γιατί απέκτησαν δεξιότητες κατανόησης και ανάλυσης. Τα παιδιά έζησαν μια ευχάριστη εμπειρία κατά την οποία επικρατούσε ομαδοσυνεργατικό κλίμα. Συνολικά, ήταν ένα πρόγραμμα γνωριμίας με τον τόπο μέσω του οποίου εκτίμησαν την παράδοση, τον τοπικό πολιτισμό, αλλά έγιναν και οι ίδιοι φορείς προφορικής ιστορίας παίρνοντας συνεντεύξεις, συλλέγοντας υλικά.

Υπεύθυνοι του προγράμματος ήταν οι καθηγητές Διονύσης Μαρούλης και Αγγελική Καλαφάτη.

Η ομάδα των παιδιών ευχαριστεί τους εκπαιδευτικούς και τα μέλη της Λέσχης Ανάγνωσης Βιβλιοτρόπια: Στέφανος Αντωνίνης, Χριστιάνα Αντωνίνη, Μιχαέλα Ασυμομύτη, Κατερίνα Δακτυλίδη, Ιωάννα Δακτυλίδη.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες απευθύνουν στον διευθυντή του σχολείου μας, κύριο Μπάλλα Δημήτρη, για τη συνεχή στήριξη κι ενθάρρυνση.

‘’Πατριώτη, μύλε…’’ γράφει χαρακτηριστικά η Αξιώτη στο «Το Σπίτι μου». Ίσως, δεν υπήρχε πιο κατάλληλο σημείο για να τοποθετηθεί η προτομή της στο νησί. Ρεμβάζει παρέα με τους αγαπημένους της μύλους…