Μια ανατρεπτική όψη της Ελληνικής Επανάστασης

Τι δεσμούς μπορεί να έχουν δύο μικρά κράτη, που τα χωρίζουν θάλασσες και ωκεανοί; Πώς οι αγώνες των Ελλήνων για ανεξαρτησία συνδέονται με αυτούς των Αϊτινών για απελευθέρωση από τους αποικιοκράτες;

Με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, ήρθε ξανά στο φως μια παλιά ιστορία, που δεν μάθαμε ποτέ στο σχολείο: η Αϊτή ήταν η πρώτη χώρα, η οποία αναγνώρισε το ελληνικό κράτος, που δημιουργήθηκε από τον αγώνα για την απελευθέρωση από τους Τούρκους, και μάλιστα είχε σκοπό να βοηθήσει εμπράκτως στον αγώνα αυτόν.

Στην απαντητική επιστολή που στέλνει ο πρώτος πρόεδρος της Αϊτής, ο μιγάς Ζαν Πιερ Μπουαγέ, στην έκκληση του Αδαμάντιου Κοραή για βοήθεια, μαθαίνουμε πως 100 Αϊτινοί επρόκειτο να σαλπάρουν για να βοηθήσουν τους Έλληνες, μεταφέροντας και 45 τόνους καφέ, ώστε να πουληθούν και, με τα χρήματα, να αγοραστούν όπλα και πολεμοφόδια. Κανείς από τους εθελοντές και μάλλον ούτε κόκκος από το πολύτιμο φορτίο δεν έφτασε στην Ελλάδα.

Αυτή η σχεδόν άγνωστη ιστορία αναδεικνύεται μέσα από την έκθεση «Αϊτή-Ελλάδα 1821-2021, ταξίδι προς την Ελευθερία, respect», μια πρωτοβουλία της εικαστικού και καλλιτεχνικής υπευθύνου του Εκκλησιαστικού Μουσείου Σπετσών, Λήδας Παπακωνσταντίνου, που φωτίζει μια εναλλακτική, ανατρεπτική όψη σε σχέση με τα καθιερωμένα πατριωτικά αφηγήματα της Ελληνικής Επανάστασης. Στη δημιουργία της έκθεσης RESPECT, η οποία έχει τεθεί υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου, συμμετείχαν πρωτοετείς φοιτητές του Τμήματος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων (ΤΜΣΠΣ) του Πανεπιστημίου Αιγαίου, υπό την εποπτεία της αναπληρώτριας καθηγήτριας Φλωρεντίας Οικονομίδου, καθώς και το Τμήμα Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών (ΤΠΨΤ) του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, υπό την εποπτεία της αναπληρώτριας καθηγήτριας Μαρίνας Κοτζαμάνη.

Η έκθεση ξεκινά από μια επανεγγραφή της Ιστορίας, επιδιώκοντας ταυτόχρονα να απεικονίσει την πνευματική κατάσταση της καθημερινότητάς μας, μέσα από μια ποικιλία έργων. Κάθε έργο εκφράζει κι έναν διαφορετικό συνδυασμό νοημάτων. Επιπλέον, μέσω της δημιουργικής διαδικασίας κατά τη διάρκεια της φετινής ακαδημαϊκής χρονιάς και της ζωντανής έκθεσης στη συνέχεια, υλοποιείται το όραμα της Αϊτινής συμπαράστασης στην Ελλάδα, αφού το καράβι θα καταφέρει να ολοκληρώσει το ταξίδι του και να φτάσει αισίως στον προορισμό του, στις Σπέτσες, το Ναύπλιο, τη Σύρο… Και, σε πείσμα των καιρών της απομόνωσης, μέσα από τις εργασίες των φοιτητών, θα φέρει μαζί του και το δροσερό αεράκι της Ελευθερίας.

Ένα ψηφιακό ταξίδι προς την ελευθερία, στα χρόνια της πανδημίας

Οι φοιτητές του Τμήματος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου ξεκίνησαν να δημιουργούν τα έργα τους κατά το Α’ εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους 2020-21, στο πλαίσιο του μαθήματος «Σχέδιο – Χρώμα». Αξίζει να σημειωθεί πως λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών τα μαθήματα σε όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια πραγματοποιήθηκαν εξ’ αποστάσεως, μέσω του διαδικτύου, γεγονός που καθιστούσε πιο δύσκολο το εν λόγω εγχείρημα.

«Αν μου ζητούσαν στο παρελθόν να εφαρμόσω αυτή την πρακτική στη διδασκαλία μου, θα αρνιόμουν κατηγορηματικά. Πώς να μάθεις σε κάποιον να σχεδιάζει, αν δεν κάτσεις στη θέση του, αν δεν παρατηρήσετε μαζί το θέμα από την ίδια οπτική γωνία; Πώς θα τον συμβουλέψεις να διαχειρίζεται την ύλη σε ένα άυλο περιβάλλον; Και πώς θα δουλέψεις ψηφιακά έργα χωρίς ψηφιακό εξοπλισμό;», υπογραμμίζει η εικαστικός και καθηγήτρια του Τμήματος, Φλωρεντία Οικονομίδου.

Με τους νέους φοιτητές, η ίδια δεν είχε γνωριστεί ποτέ από κοντά. Οι περισσότεροι δεν είχαν καν επισκεφτεί τους χώρους του Τμήματος στη Σύρο και αυτή την ακαδημαϊκή χρονιά δεν θα είχαν την ευκαιρία να δουλέψουν στο εργαστήριο, αξιοποιώντας τον εξοπλισμό του.

«Δεν γνώριζα αν θα καταφέρναμε να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίζαμε, τόσο στο σχεδιαστικό όσο και στο τεχνικό επίπεδο. Ξεκινήσαμε και οι φοιτητές, ο καθένας από τον προσωπικό του χώρο αλλά και σε διαδικτυακές συναντήσεις, δούλεψαν με τη μέθοδο του «project» εργασίες μικρής χρονικής διάρκειας, για να αναπτύξουν τις σχεδιαστικές και τις συνθετικές τους δυνατότητες».

Οι νέοι φοιτητές, εξοικειωμένοι σε μεγάλο βαθμό με τη χρήση ηλεκτρονικού εξοπλισμού, κινήθηκαν ευέλικτα στα πολλαπλά επίπεδα των τεχνολογικών εφαρμογών, όπως λόγου χάριν στις εγκαταστάσεις προγραμμάτων ή στη δημιουργική χρήση του κινητού τηλεφώνου και του διαδικτύου. Οι φωτογραφίσεις σχεδίων και τα ανεβάσματα με τη χρήση κινητών στην πλατφόρμα του Τμήματος, τα άμεσα σχόλια και οι διορθώσεις από τους διδάσκοντες με τη χρήση ηλεκτρονικής γραφίδας, η εκμάθηση σχεδιαστικών ψηφιακών προγραμμάτων βοήθησαν στην εξέλιξη τόσο των παραδοσιακών όσο και των ψηφιακών τεχνικών και στον συνδυασμό αυτών σε δισδιάστατες και τρισδιάστατες συνθέσεις.

Όταν πια άρχισαν να δουλεύουν το project «ΑΪΤΉ 1821» η ομάδα είχε ήδη συντονιστεί σε έναν ιδιόρρυθμο αλλά και δημιουργικό ρυθμό εργασίας, πλούσιο σε αναλυτικές παρουσιάσεις και διερευνήσεις. «Λιγάκι, θυμίζαμε κι εμείς τους επαναστάτες, που, χωρίς να έχουν πολλά εφόδια, οργανώνονται και μέσα σε λίγες μέρες καταφέρνουν να συντονιστούν, επειδή έχουν ένα κοινό όραμα, έναν σκοπό», εξηγεί η κ. Οικονομίδου.

Από το ΤΜΣΠΣ του Πανεπιστημίου Αιγαίου συμμετείχαν επίσης η Επίκουρη Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης, Ειρήνη Λεοντακιανάκου η οποία ανέλαβε τη θεωρητική τεκμηρίωση των έργων, η υποψήφια διδάκτωρ Χρύσα Μπεζιργιαννίδου (εκτύπωση στο εργαστήριο), η φοιτήτρια Ανδρονίκη Παυλίδου (σχεδιασμός του website), καθώς και ο τελειόφοιτος φοιτητής Νίκος Χριστάκης (σχεδιασμός καταλόγου).

Έρευνα και δημιουργία

Το ταξίδι του Τμήματος προς την Αϊτή ξεκίνησε με τη διερεύνηση της ιστορίας της, που για τον Δυτικό κόσμο αρχίζει το 1493, όταν ο Κολόμβος ανακαλύπτει το νησί και έρχονται οι πρώτοι Ισπανοί έποικοι. Ακολουθεί η  γενοκτονία του ντόπιου πληθυσμού και η μαζική μεταφορά σκλάβων από την Αφρική. Με την εγκατάσταση Γάλλων πειρατών στο νησί τον 17ο αιώνα, το δυτικό τμήμα του νησιού θα παραχωρηθεί από τους Ισπανούς στους Γάλλους. Μετά τη Γαλλική Επανάσταση, οι Μαύροι ξεκίνησαν να διεκδικούν κι αυτοί τα δικαιώματά τους. Το 1822, ο ηγέτης τους Ζαν Πιερ Μπουαγιέ, σε αλληλογραφία του με τον Αδαμάντιο Κοραή, αναγνωρίζει το δίκαιο της ελληνικής απελευθερωτικής επανάστασης και την Ελλάδα ως έθνος. Μετά τον Σεπτέμβριο του 1915 και τη στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ, σειρά δικτατοριών διακυβέρνησε το νησί και σήμερα στην Αϊτή οι κάτοικοί της συνεχίζουν να αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους.

Η ιστορική έρευνα προσέφερε για αξιοποίηση πλούσιο αρχειακό υλικό, όπως για παράδειγμα την επιστολή του προέδρου Μπουαγιέ, γραμμένη σε παλιά γραφομηχανή, μια σειρά ζωγραφικών και χαρακτικών έργων του 19ου αιώνα, που απεικονίζουν τις εξεγέρσεις και τις μεθόδους βασανισμού των σκλάβων, πορτραίτα, γραμματόσημα, στάμπες, βουλοκέρια, απεικονίσεις ιστιοφόρων εκείνης της ιστορικής περιόδου, χάρτες ναυσιπλοΐας, την τυπωμένη επικήρυξη ενός πειρατή, κ.ά.

Παράλληλα με την ιστορική έρευνα, οι φοιτητές ασχολήθηκαν με την εκφραστική διαδικασία, με τον τρόπο δηλαδή που αντιμετωπίζουν ή αντιμετώπισαν αντίστοιχα θέματα καλλιτέχνες και σχεδιαστές, και μελέτησαν μορφές έκφρασης της σύγχρονης τέχνης, της μοντέρνας τέχνης, του ρομαντισμού, αλλά και της βυζαντινής αγιογραφίας. Έτσι προέκυψαν τα έργα που παρουσιάζονται και τα οποία είναι κυρίως ψηφιακές συνθέσεις, τυπώματα και animation, αφού και το δεύτερο εξάμηνο η διδασκαλία συνεχίστηκε διαδικτυακά. Σε αντίθεση με την ιστορική προσέγγιση, η οποία δίνει έμφαση στη ρεαλιστική περιγραφή του παρελθόντος, η συγκεκριμένη εικαστική προσέγγιση χρησιμοποίησε τη φαντασία για την ερμηνεία γεγονότων από το παρελθόν. Αυτή η διαδικασία σχημάτισε μια γέφυρα μεταξύ χρόνου και τοποθεσίας.

Η έκθεση «Αϊτή-Ελλάδα 1821-2021, ταξίδι προς την Ελευθερία, respect» θα παρουσιαστεί από 7 Αυγούστου έως 18 Σεπτεμβρίου στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Σπετσών. Στη συνέχεια, τα έργα θα παρουσιαστούν  στις 14 Οκτωβρίου σε πάνελ που διοργανώνεται από το Μετσόβιο Πολυτεχνείο στο κτίριο της  παλαιάς Βουλής Ναυπλίου και θα ακολουθήσει έκθεση από 15 Οκτωβρίου έως 16 Νοεμβρίου. Οι δράσεις προγραμματίζεται να συνεχιστούν στην Αθήνα και στη Σύρο.