ΕΠΑΨΥ: Η μνήμη στα παιδιά και τρόποι ενίσχυσής της

Ακούω πολύ συχνά από γονείς και εκπαιδευτικούς τις φράσεις : «Του εξηγούσα μία ώρα το μάθημα της Ιστορίας και δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τίποτα», «Πριν λίγη ώρα το είπα και τώρα δεν το θυμάται», «Δεν μπορεί να μάθει τη προπαίδεια με τίποτα!». Η μνήμη αποτελεί μία βασική ικανότητα του εγκεφάλου μας που μας βοηθάει μέσω εμπειριών να αποθηκεύουμε και να ανασύρουμε πληροφορίες συνειδητά στη διάρκεια του χρόνου. Συγκεκριμένα για τα παιδιά, η μνήμη επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη σχολική τους επίδοση και άρα την επιτυχία ή την αποτυχία. Τα παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) , με Δυσλεξία και Μαθησιακές Δυσκολίες συχνά αντιμετωπίζουν ελλείμματα στην απομνημόνευση και ανάκληση πληροφοριών.

Η μεγαλύτερη δυσκολία αφορά συνήθως την εργαζόμενη μνήμη ή τη βραχύχρονη μνήμη όπου γίνεται μία πρώτη αποθήκευση δεδομένων και επεξεργασία τους περίπου για 30 δευτερόλεπτα πριν χαθούν ή περάσουν στη μακρόχρονη μνήμη με τη διαδικασία της επανάληψης. Η πρώτη είναι παρούσα σε μεγάλο μέρος της καθημερινής μας ζωής καθώς συμβάλλει στην εκτέλεση πολύπλοκων έργων, στην αλληλεπίδραση με το περιβάλλον και συγκεκριμένα στη σχολική ζωή επηρεάζει το τρόπο που τα παιδιά μαθαίνουν και συνδιαλέγονται. Για παράδειγμα, για να μπορέσει ένα παιδί να απαντήσει σε μία ερώτηση του δασκάλου είναι αναγκαίο να έχει συγκρατήσει στη βραχύχρονη μνήμη του όλες τις λέξεις από τη πρώτη έως τη τελευταία που μόλις έχει ακούσει. Εξίσου χρήσιμη είναι η εργαζόμενη μνήμη για να καταφέρει να διαβάσει ένα μαθητής, να γράψει, να κάνει νοερές πράξεις στην αριθμητική, να αντιγράψει κάτι από το πίνακα ή να οργανώσει τις ιδέες του σε μία έκθεση ιδεών. Καταλήγουμε στο ότι κάθε καινούρια μαθησιακή ικανότητα  μέχρι να φτάσει στο σημείο να αυτοματοποιηθεί, ελέγχεται εξ ολοκλήρου από την  εργαζόμενη μνήμη η οποία συντονίζει τις επιμέρους δεξιότητες που προαπαιτούνται.

Γίνεται όμως άραγε να ενισχύσουμε τη μνήμη των παιδιών; Μα φυσικά με συστηματική εξάσκηση όπως ακριβώς κάνει και ένα αθλητής! Ως εκπαιδευτικοί έχετε καθοριστικό ρόλο στην ενδυνάμωση της μνήμης των μαθητών σας. Μάθετε στα παιδιά κανόνες με τη βοήθεια του ρυθμού και της ομοιοκαταληξίας. Όταν δίνετε οδηγίες φροντίστε να είναι απλές και κατανοητές με όσο το δυνατόν λιγότερες λέξεις. Βάλτε τη φαντασία σας στο μάθημα και βγείτε από τα καθιερωμένα, πλησιάστε τα παιδιά μεταφορικά και κυριολεκτικά, φορέστε περίεργα καπέλα που κεντρίζουν τη προσοχή, κάντε μάθημα με τη βοήθεια καθημερινών υλικών. Γίνετε μαζί με τους μαθητές σας επιστήμονες που κάνουν πειράματα, μάγειρες που εκτελούν συνταγές ή καλλιτέχνες που δημιουργούν σπουδαία έργα. Μάθετε τη πρόσθεση και την αφαίρεση με όσπρια, βγείτε στη φύση και φτιάξτε γράμματα ή προτάσεις με τη βοήθεια φύλλων ή μικρών ξύλων. Παροτρύνετε τα παιδιά να φτιάξουν αριθμούς με τα μέρη του σώματος τους σε συνεργασία με τους συμμαθητές τους. Η πολυαισθητηριακή προσέγγιση αμβλύνει ελλείμματα της βραχύχρονης μνήμης. Αξιοποιήστε τη τεχνολογία προς όφελος των μαθητών καθώς τα ψηφιακά περιβάλλοντα χάρη στο συνδυασμό ήχου, εικόνας και απτικών μέσων εγείρουν το ενδιαφέρον και ενισχύουν τις οπτικές και μνημονικές δεξιότητες. Δώστε βάση στα ενδιαφέροντα των παιδιών ανάλογα με την ηλικία τους και διδάξτε το γνωστικό υλικό με βάση αυτά. Να είστε σίγουροι ότι οτιδήποτε συνδέεται με μία ιστορία θα αποθηκευτεί πιο εύκολα στο μυαλό τους. Στις μεγαλύτερες τάξεις πριν τη διδασκαλία φτιάξτε ένα απλό σχεδιάγραμμα που θα περιέχει όλες τις βασικές έννοιες του μαθήματος συγκεντρωμένες και έτσι οι μαθητές θα έχουν μία πρώτη και βασική εικόνα για το τι πρόκειται να ακολουθήσει. Παρακινείστε τα παιδιά να χρησιμοποιούν διαφορετικά χρώματα στυλό ή μαρκαδόρων για τις σημαντικές πληροφορίες και να γράφουν μικρούς πλαγιότιτλους σε κάθε παράγραφο.

Σπουδαίος είναι και ο ρόλος των γονέων στην ενίσχυση της μνημονικής οργάνωσης. Συμφωνείστε μεταξύ σας παιχνίδια που θα παίζετε κατά τη διάρκεια της ημέρας και που βοηθούν στη μνήμη όπως το να προσπαθήσουν τα παιδιά να θυμούνται κάποια πράγματα που πρέπει να αγοράσετε από το σούπερ μάρκετ. Εάν τα παιδιά σας ξεχνάνε συχνά πράγματα ή υποχρεώσεις οργανώστε τα με τη δημιουργία μίας λίστας κάθε μέρα όπου θα σβήνουν τις ολοκληρωμένες. Συζητήστε στο βραδινό τραπέζι για το τι έκαναν στο σχολείο, τι έφαγαν ή τι παιχνίδια έπαιξαν κατά τη διάρκεια της μέρας . Μάθετε στα παιδιά τα βασικά βήματα απλών καθημερινών διαδικασιών που τους εξάπτουν το ενδιαφέρον όπως μαγειρικές συνταγές ή πως βάζω ένα πλυντήριο. Παίξτε αυτοσχέδια παιχνίδια μνήμης όπως για παράδειγμα σε μία βόλτα στο πάρκο κλείστε τα μάτια και μαντέψτε τι είναι οι ήχοι που ακούτε ή πείτε ένα ζώο και αναφέρεται ο καθένας με τη σειρά του ένα χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου ζώου με τη προϋπόθεση ότι θα πρέπει πρώτα να αναφέρετε τα χαρακτηριστικά που έχουν ειπωθεί από όλους τους συμμετέχοντες για να προσθέσετε ένα ακόμη. Δείξτε τους εικόνες και ζητείστε τους να αναγνωρίσουν τα πρόσωπα. Όταν τα ρωτάτε για το πως πέρασαν σε μία εκδρομή ή σε ένα πάρτυ ζητείστε περισσότερες λεπτομέρειες όπως τα ονόματα των παρευρισκόμενων ή να σας περιγράψουν τι τους έκανε εντύπωση.

Τα παιδιά με ελλείμματα στην εργαζόμενη μνήμη συχνά παρεξηγούνται και χαρακτηρίζονται ως τεμπέλικα με αποτέλεσμα να εγκαταλείπουν τη προσπάθεια τους. Η μνήμη αποτελεί πρόκληση για όλους μας και οι παραπάνω τεχνικές συμβάλλουν στη προσπάθεια των παιδιών να ανταπεξέλθουν σε δύσκολες περιστάσεις. Η ενίσχυση της θετικής συναισθηματικής κατάστασης του παιδιού είναι ο πρωταρχικός μας στόχος. Ας τα ενθαρρύνουμε λοιπόν και ας ενισχύσουμε το αίσθημα αυτοεκτίμησης τους. 

Πηγές:

- Jeffries, S., & Everatt, J. (2004). Working memory: Its role in dyslexia and other learning difficulties. Dyslexia , 10, 196-214.

- Πολυχρόνη, Φ. (2011). Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

- Πόρποδας, Κ. (2003). Η Μάθηση και οι Δυσκολίες της (Γνωστική Προσέγγιση). Πάτρα: Έκδοση του συγγραφέα.                                                                                                      

Βαρβεράκη Μαρία Ιοκάστη,

Ειδική παιδαγωγός, Κινητή Μονάδα Ψυχική Υγείας ΕΠΑΨΥ