Να δίνεις χωρίς να θυμάσαι

«Να δίνεις χωρίς να θυμάσαι και να παίρνεις χωρίς να ξεχνάς». Το είδα γραμμένο στο Facebook από τη Γιώτα και θυμήθηκα διάφορα περιστατικά. Ασκούσα την Ιατρική σε ένα νοσοκομείο στη Βόρειο Αγγλία, όταν ήλθε στα ιατρεία ένας Έλληνας ναυτικός. Τον περιποιήθηκα ιατρικά όπως μπορούσα κι ύστερα τον προσκάλεσα στο σπίτι μου για έναν καφέ. Ο νέος δέχθηκε την αδόκητη πρόσκλησή μου στην ξενιτιά που βρισκόταν και κάποια στιγμή με ρώτησε: «Πώς θα μπορέσω να σας το ανταποδώσω;» Εκείνες τις μέρες είχα δει ένα έργο στην τηλεόραση όπου ένας λευκός ζητούσε στην Αμερική βοήθεια από ένα μαύρο. Κι εκείνος του είπε: «Πες μου ένα μόνο λόγο, γιατί να σε βοηθήσω». Θυμήθηκα ακόμη μια ιστορία του παππού μου, νέου τότε στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη. Κάποιος νέος τον πλησίασε στο δρόμο και του ζήτησε βοήθεια, γιατί ήταν άνεργος. Ο παππούς μου έψαξε στις τσέπες του και το μόνο νόμισμα που βρήκε ήταν μια λίρα. Την έδωσε. Πέρασε καιρός, αρρώστησε, ήταν χωρίς δουλειά και χωρίς λεφτά, ο αρραβώνας του στην πατρίδα του είχε διαλυθεί, καθώς τον διέβαλαν κάποιοι στο μέλλοντα πεθερό για άσωτη ζωή και αγνάντευε τη θάλασσα, χωρίς γιατρό και φάρμακα. Μακριά, πέρα και από τον ορίζοντα βρισκόταν το νησί του και αυτός ήταν πολύ άρρωστος, άνεργος, ανέστιος και πένης. Ένοιωσε ένα χέρι να τον χτυπάει στον ώμο. Γύρισε κι είδε έναν άγνωστο. Τον πήρε, τον πήγε σε γιατρό, του αγόρασε φάρμακα, του έδωσε να φάει. Ήταν ο νέος που του είχε δώσει τη λίρα. Αυτές οι ιστορίες μου ήλθαν στο νου αυτόματα όταν ο ναυτικός με ρώτησε πώς να μου το ανταποδώσει. Του είπα πως θα μου το χρωστάει, αλλά, καθώς δεν θα με ξανασυναντήσει ποτέ, όταν θα έλθει σε επαφή με κάποιον που χρειάζεται βοήθεια, να του τη δώσει. Εκείνη τη στιγμή θα ανταποδίδει σε μένα, ό,τι νομίζει πως μου οφείλει. Αυτός που θα πάρει τη βοήθεια θα την ανταποδώσει σε άλλους, αγνώστους, και η ευγνωμοσύνη ολοένα θα απλώνεται σε όλο τον κόσμο. Δεν ξέρω τι έκανε ο ναυτικός. Δεν ξανάκουσα γι΄ αυτόν ούτε θυμάμαι τ΄ όνομά του. Όμως στη ζωή μου συνάντησα δύσκολες στιγμές και αρκετές φορές βρέθηκε αναπάντεχη βοήθεια από κει που δεν την περίμενα. Μερικές φορές έμοιαζε σαν ευχή της μάνας μου. Άλλες σα το ευχαριστώ του Έλληνα ναύτη εκεί στο New Castle upon Tyne.

Η βοήθεια που χρειάζεται πραγματικά καθένας έχει συνήθως ασήμαντο κόστος. Συχνά είναι ένα απλό χαμόγελο, μια καλημέρα ή έστω ένα ευρώ. Αρκεί να ξεχάσεις πως την έδωσες. Κι αυτός θα θυμάται πως την πήρε. Διότι αυτή η βοήθεια θα απλωθεί σε πολύ κόσμο, θα γιγαντωθεί σε έκταση. και θάρθει πίσω σε σένα κάποια στιγμή. Και μια τέτοια βοήθεια, ασήμαντη για το δότη, μπορεί να δώσει θάρρος, να ενεργοποιήσει το λήπτη, να τον κάνει να συνεχίσει να αγωνίζεται για το καλό του και το καλό των άλλων. Κι αναρωτιέται κανένας. Αφού είναι τόσο ανέξοδη μια τέτοια βοήθεια, γιατί δεν τη δίνομε πάντοτε αφειδώς; Το ερώτημά μου στο έργο που είδα με το λευκό και το μαύρο όφειλε να είναι: «Πες μου ένα λόγο για να μη βοηθήσω». Ο Σωκράτης έλεγε πως «κακὸς ἑκὼν οὐδείς». Είχα γνωρίσει νέος ένα κορίτσι κι ήμουν ψιλοερωτευμένος. Κουβεντιάζοντας μου είπε: «Ο κόσμος είναι κακός». Εκείνη τη στιγμή φρόντισα να τη διαγράψω από τη σκέψη κι από την καρδιά μου. Όμως, πίσω από αυτή την επιφυλακτικότητα κρύβεται μια κυνική πραγματικότητα. Εγώ θέλω. Θέλω διάφορα πράγματα που πηγάζουν αρχικά από την ταλάντωση της βούλησής μου. Με ταλαντούμενη περιοδικότητα θέλω να φάω, να πιω, να αφοδεύσω, να κάνω έρωτα κλπ. Θέλω επίσης να απαλλαγώ από τα επώδυνα ερεθίσματα που η τυχαία πραγματικότητα μου επιβάλλει. Στην επιδίωξη αυτών που θέλω βρίσκω αντίσταση στα θέλω των λοιπών έλλογων όντων που με περιβάλλουν, της κοινωνίας. Έτσι σχηματίζω την εντύπωση πως «ο κόσμος είναι κακός», αφού αντιστέκεται στη βούλησή μου. Βασικά αντιστέκεται στην κτητικότητά μου με αποκλειστικότητα. Όμως αυτό δεν είναι φυσικό. Όταν ένα λιοντάρι σκοτώσει μια αντιλόπη και την τρώει, δεν εμποδίζει άλλο να φάει κι αυτό από το ίδιο γεύμα. Η ιδιοκτησία μπορεί να έχει ιδιοκτήτη το Εγώ, αλλά και το Εμείς. Η οικογένειά ΜΟΥ είναι δική μου, αλλά και δική τους όλων των μελών της. Και η πατρίδα ΜΟΥ είναι δική μου πατρίδα, αλλά και πατρίδα όλων των συμπατριωτών μου. Και η Γη ολόκληρη είναι η μάνα όλων των ανθρώπων, όχι μόνο δική μου.

Υπάρχει κι άλλο ένα στοιχείο, Η βοήθεια που προσφέρω είναι φορτισμένη με κάποιο δικό μου μόχθο. Ακόμη και για να χαμογελάσω χρειάζεται κάποια, οσοδήποτε ασήμαντη, προσπάθεια. Οι άνθρωποι ζούμε σε κοινωνίες, όπου ο καθένας κάνει κάτι διαφορετικό από τους άλλους, αλλά όλοι μαζί πασχίζομε για κοινό σκοπό. Ένα τέτοιο σχήμα οργάνωσης απαιτεί επικοινωνία των ανθρώπων, που περιλαμβάνει αφενός μια ανταλλαγή και αφετέρου κοινό συναίσθημα. Όταν δίνω λοιπόν κάτι, προσδοκώ μια αντίδοση. Κι εδώ έρχεται ένας άλλος φυσικός και ψυχολογικός νόμος. Η ισχύς ενός ερεθίσματος, η ικανότητά του να διεγείρει τη συναισθηματική μου στάση, είναι ανάλογη με τη χρονική αμεσότητά του. Αν δίνω προσδοκώντας άμεση ανταπόδοση, δίνω 50 λεπτά και παίρνω ένα ψωμί, όλα καλά. Αν όμως η ανταμοιβή είναι πιο απόμακρη, π.χ. πληρώνω τώρα, αλλά θα πάρω το ψωμί σε μια βδομάδα, το κίνητρο της πράξης μειώνεται σημαντικά. Κι όταν βοηθώ κάποιον τώρα και περιμένω εξ αυτού να πάρω απρόσμενη βοήθεια, αν την πάρω, όταν ο μη γένοιτο, τη χρειασθώ, το κίνητρο να βοηθήσω τείνει προς το μηδενισμό. Τι μένει;

Μένει η παιδεία μου που με κάνει να νιώθω ολοκληρωμένος άνθρωπος. Κάτι σαν ήλιος που χαρίζει σε όλους τη ζεστασιά του, την ενέργειά του, χωρίς να προσδοκά από κανέναν τίποτα. Μένει η αυτοπεποίθησή μου πως είμαι πλήρης Η προσωπικότητά μας εξαρτάται βέβαια από τη φτιαξιά μας, δηλαδή το DNA μας, εξαρτάται και από τις τυχαίες ή εστιασμένες πάνω μας κοινωνικές επιδράσεις, αλλά προπάντων, υπεύθυνα, από μας τους ίδιους. Εντάξει, αν βρεθούν αδόκητες τυχαίες επιθέσεις, θα υποκύψω. Όμως στην καθημερινή ζωή μου είμαι επαρκής. Και τότε έχω περίσσευμα. Και το ακτινοβολώ. Σ΄ όλους τους γύρω μου. «Τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς καὶ βρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους (Ματθαίος).