Αναγνώριση της «Καπετανίας» ως διαχρονικό πολιτιστικό αγαθό της Σερίφου

Στην υποβολή αιτήματος για την ένταξη του εθίμου της Καπετανίας, στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, από κοινού με φορείς του νησιού, προχωρά ο Δήμος Σερίφου.

Με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, ο Δήμος Σερίφου ξεκινά τη διαδικασία, ώστε να συνυποβάλει αίτημα για την ένταξη της «Καπετανίας» στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομίας της Ελλάδας του Υπουργείο Πολιτισμού του, από κοινού με το Σύλλογο Γυναικών Σερίφου «Η Ανδρομέδα» και τον Σύνδεσμο Σεριφίων εν Αθήναις.

Σύμφωνα δε με τη σχετική εισήγηση, η ένταξη του λαϊκού υπαίθριου δρώμενου της «Καπετανίας» στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομίας της Ελλάδας του Υπουργείο Πολιτισμού, κρίνεται αναγκαία καθώς το εν λόγω έθιμο του αποτελεί ένα διαχρονικό πολιτιστικό αγαθό της νήσου Σερίφου και πρέπει να καταχωρηθεί στην πολιτιστική ταυτότητα του νησιού και να διασωθεί για τις επόμενες γενιές.

Ακολουθεί η ανάλυση του εθίμου της «Καπετανίας» όπως αυτή αποτυπώνεται στην επίσημη ιστοσελίδα του Δήμου Σερίφου.

Καπετανία

Με τον όρο «Καπετανία», αναφερόμαστε σε ένα λαϊκό υπαίθριο θέατρο, του οποίου οι ρίζες χάνονται στα βάθη των αιώνων, καθώς υπάρχουν γι’ αυτό αναφορές, ήδη από το 16ο αιώνα μ.Χ. Τα παλαιότερα χρόνια μάλιστα ονομαζόταν «Λωλοπανήγυρο» και λάμβανε χώρα πάντα το τελευταίο Σάββατο της Αποκριάς. Στο δρώμενο συμμετείχε σύσσωμος ο λαός, αλλά και η εκκλησία. Την ημέρα αυτή, λοιπόν, οι κάτοικοι μεταμφιέζονταν σε «αφέντες», όπως ακριβώς γινόταν και σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα και σατίριζαν την εξουσία, υπό τις  επευφημίες του κοινού, και μάλιστα χωρίς καμία απολύτως παρεξήγηση!

Μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 μ.Χ και τον απελευθερωτικό αγώνα του Έθνους μας, το έθιμο πήρε εθνικό χαρακτήρα και μετονομάστηκε σε  «Καπετανία». Η «Καπετανία» παιζόταν έτσι μέχρι το 1930. Στη συνέχεια, το έθιμο που βασιζόταν σε πανάρχαια παγανιστικά στοιχεία ειδωλολατρικού χαρακτήρα, «παντρεύτηκε» με τα Χριστά ήθη και απέκτησε άλλη χάρη. Καταλυτική ήταν η συμβολή της Ιεράς Μονής των Ταξιαρχών της Σερίφου, καθώς οι κάτοικοι, αφού πρώτα έσκαβαν τα αμπέλια της Μονής, στη συνέχεια γλεντούσαν και δια βοής εξέλεγαν τον αρχηγό τους, που ονομαζόταν «Καπετάνιος» και στην ουσία ήταν ο συντονιστής της «Καπετανίας».

Η Καπετανία και η Γύρα

Στην ουσία υπήρχαν δύο «Καπετανίες», μία στα χωριά, η οποία ξεκινούσε από την Ιερά Μονή των Ταξιαρχών για να καταλήξει στη Χώρα και μια δεύτερη στη Χώρα. Η «Καπετανία» των χωριών έφτανε στον Άη Μιχέλη, όπου χόρευε και στη συνέχεια συναντιόταν με την άλλη «Καπετανία» στη θέση Γαδαρόλακκοι, λίγο πάνω από τους ανεμόμυλους και έπαιζαν «ψευτοπόλεμο» από εκεί ως τον Πετριά. Νικήτρια ήταν εκείνη η Καπετανία που κατόρθωνε να πάρει τη σημαία της άλλης!

Στη συνέχεια, όλοι μαζί, με τη συνοδεία σουραυλότουμπων, τα παλαιότερα χρόνια και βιολιών, τα νεώτερα χρόνια, παίζοντας την «Γαμήλια Πατινάδα», έκαναν τη «Γύρα» της Χώρας. Σε κάθε πλατεία έπαιζαν και από ένα σατιρικό σκετς ή απάγγελλαν στίχους και χόρευαν μόνο με αμασκάρευτες παντρεμένες γυναίκες! Στο τέλος, η «Καπετανία» των χωριών έπαιρνε το δρόμο της επιστροφής για τα χωριά της κι εκεί ξεφάντωνε στα τοπικά καφενεία με τα όργανα. Τότε, σειρά στο χορό έπαιρναν οι ελεύθερες κοπέλες! Ομοίως, γινόταν και με την «Καπετανία» της Χώρας, που γλεντούσε στα καφενεία τόσο της Πάνω, όσο και της Κάτω Χώρας. Μετά το 1930, οι «Καπετανίες» ατόνησαν και περιορίστηκαν στα βόρεια χωριά του νησιού μας, ενώ στη Χώρα παίχθηκαν κάποιες «Καπετανίες» μεταξύ Πάνω και Κάτω Χώρας, ως την περίοδο της κατοχής. Από εκεί και πέρα, στη Χώρα διατηρήθηκε μόνο η «Γύρα».

Η αναβίωση της  μεγάλης «Καπετανίας»

Το 1983 ξεπετάχτηκε μια χούφτα νέων απ’ όλην τη Σέριφο και αναβίωσε την πρώτη μεταπολεμική «Καπετανία», με ένα επίκαιρο θέμα, το «Πόλεμος – Ειρήνη». Το 1984 πραγματοποιήθηκε η τελευταία μεγάλη «Καπετανία», με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων. Το θέμα της, «Η αιματηρή απεργία των μεταλλωρύχων εργατών της Σερίφου το 1916», απ’ όπου προήλθε και το πρώτο οκτάωρο στην Ελλάδα, ήταν εμπνευσμένο από τη σύγχρονη ιστορία του νησιού! (Τα σενάρια και στις δύο «Καπετανίες» είχε γράψει ο Νίκος  Γ. Λιβάνιος).

Η «Καπετανία» αυτή, κινηματογραφήθηκε από την Βελγική τηλεόραση, σε συμπαραγωγή με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και την Κοινότητα Σερίφου.  Παρ’ όλο που η συγκεκριμένη πρωτοβουλία είχε πολύ μεγάλη επιτυχία, καθώς μεταδόθηκε από πολλά τηλεοπτικά κανάλια του εξωτερικού, δυστυχώς, οι «Καπετανίες» χάθηκαν και πάλι από τον τόπο τους. Ωστόσο, διατηρήθηκε το έθιμο της «Γύρας», το οποίο μάλιστα διευρύνθηκε και προς τα βόρεια χωριά του νησιού, χάρη στους δρόμους που κατασκευάστηκαν, αλλά και στην πληθώρα αυτοκινήτων. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια, λόγω έλλειψης αυθορμητισμού το έθιμο κινδύνευσε να εκλείψει. Μπροστά στον κίνδυνο να σβήσει εντελώς το έθιμο, με επικεφαλής το Σύλλογο Γυναικών Σερίφου «Η Ανδρομέδα» και με τη συνεργασία του Δήμου Σερίφου, αλλά και άλλων τοπικών φορέων του νησιού, γίνεται προσπάθεια διατήρησης του εθίμου. Οι συμμετέχοντες γυρίζουν τη Χώρα, το Λιβάδι και τα χωριά διασκεδάζοντας με σουραυλότουμπα και βιολιά.