Το όραμα των μικρών νησιών για την επόμενη εικοσαετία

Ολοκληρώθηκε η διαδικασία διαβούλευσης, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σχετικά με το όραμα των νησιωτικών κρατών – μελών της Ευρώπης, για τα μικρά νησιά, με το βλέμμα στραμμένο στο 2040, στην οποία για πρώτη φορά, συμμετείχε ελληνικός φορέας και συγκεκριμένα, το Ελληνικό Δίκτυο Μικρών Νησιών, στο οποίο συμμετέχουν αρκετά νησιά των Κυκλάδων.

Στο πλαίσιο της διαμόρφωσης της πολιτικής των επόμενων ετών, η Ευρώπη ζήτησε να «ακούσει» τις μικρονησιωτικές κοινωνίες, προκειμένου να λάβει υπόψιν τις παρεμβάσεις και τις προτάσεις τους, με απώτερο στόχο τη βιώσιμη ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξή τους, επί ίσοις όροις με τις ηπειρωτικές περιοχές, διατηρώντας τον μοναδικό χαρακτήρα του κάθε ενός εξ αυτών.

Στη διαβούλευση συμμετείχε το Ελληνικό Δίκτυο Μικρών Νησιών, στο πλαίσιο της οποίας κατατέθηκαν οι παρεμβάσεις και προτάσεις, όπως αυτές διαμορφώθηκαν μέσα από τη μακρόχρονη εμπειρία των μελών του Δικτύου, αλλά και βάσει των προβλημάτων που αντιμετωπίζονται και των στόχων που τίθενται για το μέλλον των νησιών.

Σχετικά με τις προτάσεις του ΕΔΜΝ, οι οποίες παρατίθενται αναλυτικά παρακάτω, κλήθηκαν να σχολιάσουν Δήμαρχοι των Κυκλάδων, που είτε αποτελούν μέλη του δικτύου (Δήμος Κύθνου, Δήμος Σερίφου, Δήμος Κιμώλου), είτε ανήκουν στην ομάδα των μικρονησιωτικών περιοχών (Δήμος Κέας).

Όπως γίνεται αντιληπτό, τόσο από τη διαμόρφωση των προτάσεων του ΕΔΜΝ, όσο και από τις τοποθετήσεις των εκπροσώπων των μικρών νησιών, πολλά – αν όχι στο σύνολό τους – τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μικρονησιωτικοί Δήμοι και περιοχές είναι κοινά, γεγονός, που όπως αναφέρει το Ελληνικό Δίκτυο Μικρών Νησιών, παρατηρήθηκε ακόμη και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο(!), δημιουργώντας έτσι ένα ιδιαίτερα σαφές πλαίσιο, αναφορικά με τις ανάγκες, στις οποίες θα κληθεί να «απαντήσει» η Ευρώπη, μέσα στα επόμενα χρόνια και δεκαετίες, ώστε τα μικρά νησιά να καταστούν πρότυπα για την αειφόρο ανάπτυξη και το ανθρωποκεντρικό ευ ζην.

Όπως προκύπτει συμπερασματικά από τις τοποθετήσεις των Δημάρχων, αλλά και από τις προτάσεις του Δικτύου, το όραμα για τα μικρά νησιά των επόμενων δεκαετιών, είναι μικρά νησιά με νεαρότερο και δραστήριο – οικονομικά και κοινωνικά – πληθυσμό, με υπηρεσίες και δημόσιες δομές στελεχωμένες που αποπνέουν ασφάλεια για τους κατοίκους, επαρκώς διασυνδεδεμένα, διοικητικά, τεχνικά και οικονομικά αυτάρκη για την υλοποίηση έργων πνοής, αλλά και στο επίκεντρο του ακαδημαϊκού κλάδου, για την αλληλοστήριξη της επιστήμης και της μικρονησιωτικότητας, με επίκεντρο τη βιωσιμότητα.

Απαραίτητα τα κίνητρα για μόνιμη εγκατάσταση σε μικρά νησιά – Αναγκαία η ανανέωση του πληθυσμού

Σχετικά με τη συμμετοχή του στη διαβούλευση με τίτλο «Το όραμα για τα μικρά νησιά το 2040» (“Imagining small islands – 2040”), το ΕΔΜΝ τονίζει, πως είναι η πρώτη φορά, που ελληνικός φορέας που εκπροσωπεί μικρονησιωτικές κοινωνίες «συμμετείχε σε μία τόσο υψηλή συμμετοχική διαδικασία, που σκοπός της είναι η δημιουργία νέων πολιτικών εργαλείων, αυξάνοντας έτσι τη βιωσιμότητα στα μικρά νησιά».

Μάλιστα στην ανακοίνωση του Δικτύου σημειώνεται, πως ανάμεσα στις 11 ευρωπαϊκές χώρες που διαθέτουν μικρά νησιά και συμμετείχαν στη διαδικασία, διαπιστώθηκε πως «όχι μόνο τα προβλήματα είναι κοινά, αλλά είναι και της ίδιας αξίας η κρισιμότητά τους».

Ένα από τα κύρια προβλήματα που καταγράφηκε, αναφορικά με τα μικρά νησιά, αφορά αφενός στην ολοένα αυξανόμενη γήρανση του πληθυσμού τους και αφετέρου, στο μείζον πρόβλημα της έλλειψης στέγης.

Πιο συγκεκριμένα, τόσο σε Ελληνικό όσο και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο καταγράφηκε ως ένα από τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζονται στα μικρά νησιά η έλλειψη κατοικιών για εργαζόμενους ή για νέες οικογένειάς, οι οποίες επιθυμούν να μετεγκατασταθούν μόνιμα σε κάποιο μικρό νησί. Επιπλέον, ανάμεσα στα κύρια προβλήματα τα οποία αναδείχτηκαν από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, αφορούν στον πληθυσμό των μικρών νησιών. Ειδικότερα, υπολογίζεται ότι το 45% των κατοίκων των μικρών νησιών είναι μέσου όρου ηλικίας 60+ ετών. Όσο δε μικρότερο είναι το νησί, τόσο το ποσοστό των άνω των 60 μεγαλώνει, ενώ ταυτόχρονα, ο αριθμός των μαθητών δημοτικού σχολείου μειώνεται σταθερά.

Στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής διαβούλευσης, παρατηρήθηκε επίσης, πως λείπουν οι ευκαιρίες απασχόλησης και παράλληλα αυξάνεται η διαρροή ανθρώπινου δυναμικού από τα μικρά νησιά, σε αναζήτηση εργασίας προς μεγάλες πόλεις και κέντρα νομών.

Τα παραπάνω ισχύουν, την ίδια ώρα που κοινά παραδεκτό είναι το γεγονός, ότι τα μικρά νησιά διατηρούν καλύτερες και πιο ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης, καλύτερες και περισσότερο «πράσινες» συνθήκες ζωής, όπως επίσης καλύτερες και περισσότερο «έξυπνες» δυνατότητες εργασίας σε αυτά.

Οι Δήμαρχοι των μικρών νησιών της Σερίφου, της Κέας, της Κιμώλου και της Κύθνου, συμφωνούν πως το φαινόμενο αυτό παρατηρείται έντονα στις μικρονησιωτικές κοινωνίες.

Μάλιστα, ο Δήμαρχος Κιμώλου, κ. Κώστας Βεντούρης, παρατηρεί μία ακόμη πτυχή του προβλήματος, που έχει να κάνει με τη γενικότερη μείωση του πληθυσμού, και αυτή αφορά στους «ερωτικούς μετανάστες», όπως τους χαρακτηρίζει, νέους και νέες, δηλαδή, που επιλέγουν να φύγουν από το νησί, προκειμένου να βρουν σύντροφο, ή να κατοικήσουν μαζί με κάποιο σύντροφο που βρίσκεται σε άλλο μέρος της χώρας, καθώς οι επιλογές τους σε ένα μικρό νησί είναι περιορισμένες.

Στον αντίποδα, ο Δήμαρχος Κύθνου, κ. Σταμάτης Γαρδέρης, βλέπει με αισιοδοξία το ζήτημα. Όπως επισημαίνει, με την ιδιαίτερα αυξημένη τουριστική άνθιση που βιώνει το νησί τα τελευταία χρόνια, έχει παρατηρηθεί αύξηση του μόνιμου πληθυσμού, καθώς δεν είναι λίγοι εκείνοι που επιλέγουν να ζήσουν στην Κύθνο όλο το χρόνο, προκειμένου να δραστηριοποιηθούν και να επενδύσουν εκεί. Ο ίδιος υποστηρίζει, πως η βιώσιμη και ήπια τουριστική ανάπτυξη στα νησιά, δίνει κίνητρο σε νέους και νέες, καθώς και σε επιχειρηματίες να προτιμήσουν τη ζωή σε ένα μικρό νησί, εφόσον, όμως, πληρείται ένα σύνολο προϋποθέσεων, που καθιστά ασφαλή και ευκολότερη την καθημερινότητα.

«Σύγχρονη μάστιγα» χαρακτήρισε ο Δήμαρχος Σερίφου, κ. Κωνσταντίνος Ρεβίνθης, το πρόβλημα της έλλειψης στέγης στα μικρά νησιά, μία άποψη στην οποία συμφώνησαν όλοι οι συνάδελφοί του που μίλησαν στην εφημερίδα. Ο Δήμαρχος Κύθνου, ανέφερε δε, ότι όταν προ κάποιων ετών παρατηρούνταν έντονα το φαινόμενο αυτό στα νησιά – ναυαρχίδες του τουρισμού, όπως η Μύκονος και η Σαντορίνη, ουδέποτε πίστευε πως ένα νησί όπως η Κύθνος θα αντιμετώπιζε τέτοιο ζήτημα, ωστόσο τα τελευταία χρόνια, το πρόβλημα γίνεται ολοένα και εντονότερο.

Όσο αυξάνεται η επιχειρηματική δραστηριότητα στα μικρά νησιά, τόσο αυξάνεται και η ανάγκη εποχικής διαμονής (είτε από εργαζόμενους στις επιχειρήσεις, είτε από επισκέπτες), με αποτέλεσμα η διαθεσιμότητα για μίσθωση κατοικιών για όλο το χρόνο, να μετατρέπεται σε «σαφάρι», με ελάχιστη διαθεσιμότητα και αυξημένο κόστος, λειτουργώντας ως αντικίνητρο για όσους επιθυμούν να εργαστούν ή να εγκατασταθούν μόνιμα. Όπως είναι φυσικό και όπως παρατηρούν όλοι οι επικεφαλής των Δήμων, το φαινόμενο αυτό αποτρέπει επίσης και την επαρκή και σε μόνιμη βάση στελέχωση των δημόσιων δομών της αυτοδιοίκησης, της εκπαίδευσης, της υγείας, των σωμάτων ασφαλείας κλπ.

Όπως τονίζουν οι επικεφαλής των Δήμων, το φαινόμενο της έλλειψης στέγης και η παροχή κινήτρων για τη μόνιμη εγκατάσταση στα μικρά νησιά, απαιτεί οργανωμένη, στοχευμένη και εξειδικευμένη παρέμβαση, σε κεντρικό επίπεδο. Από την πλευρά τους οι μικροί νησιωτικοί Δήμοι, έχουν αναλάβει την παροχή οικονομικών κινήτρων ή την παροχή καταλυμάτων για εργαζόμενους σε δημόσιες δομές, όπως προβλέπει η νομοθεσία, ωστόσο όπως συμφωνούν άπαντες, τα περιορισμένα οικονομικά της αυτοδιοίκησης στην παρούσα συγκυρία και δη των πολύ μικρών Δήμων, επιτρέπει τη θέσπιση πολύ βασικών κινήτρων, που ορισμένες φορές δεν επαρκούν για την προσέλκυση εργαζομένων.

Έτσι, καθολικό αίτημα των κυκλαδικών μικρών νησιών, αποτελεί η κεντρική παρέμβαση, οργανωμένη και λαμβάνοντας υπόψιν τις ιδιαίτερες συνθήκες της νησιωτικότητας, όσον αφορά στην παροχή κινήτρων οικονομικού χαρακτήρα, τόσο προς την κάλυψη των αναγκών στέγασης του προσωπικού των δημόσιων δομών και υπηρεσιών, πέραν των κινήτρων που παρέχουν οι Δήμοι, αλλά και προς τους ιδιοκτήτες κατοικιών, προκειμένου να προτιμούν τη μακροχρόνια μίσθωση των ιδιοκτησιών τους, αντί της βραχυχρόνιας. Η Δήμαρχος Κέας, κ. Ειρήνη Βελισσαροπούλου, τόνισε επίσης, πως θα μπορούσαν να δοθούν επιδοτήσεις σε ιδιοκτήτες παλαιών ή ερειπωμένων κατοικιών, καθώς υπάρχουν αρκετά σχετικά ακίνητα, για την επισκευή ή ανακαίνισή τους, με προϋπόθεση τη διάθεσή τους για μακροχρόνια μίσθωση.

Το Ελληνικό Δίκτυο Μικρών Νησιών, στο πλαίσιο των προτάσεών του στην ευρωπαϊκή διαβούλευση υπογράμμισε, μεταξύ άλλων, πως θα πρέπει, μέσω στοχευμένων παρεμβάσεων «να εξασφαλιστεί η διαθεσιμότητα κατοικιών και η διευκόλυνση χρήσης και νέας δημιουργίας όπου είναι δυνατόν», ενώ θα πρέπει να υπάρχει και «αξιόπιστη, φθηνή, ποιοτική ψηφιακή σύνδεση και σύγκληση με το κέντρο της πρωτεύουσας του νομού και της χώρας». Επιπλέον, προτάθηκε η θέσπιση ειδικών μέτρων ενίσχυσης για όσους νέους εγκατασταθούν στα μικρά νησιά μόνιμα, που να είναι δελεαστικά σε σχέση με μεγάλες πόλεις, όπως ευνοϊκές συνθήκες στέγασης, οικονομική ενίσχυση για έξοδα πρώτης εγκατάστασης στο νησί, φοροαπαλλαγές ειδικά για τα πρώτα χρόνια δραστηριότητας και ενίσχυση της καλής συγκοινωνιακής σύνδεσης των νησιών με τα κέντρα.

Απόλυτα κρίσιμη για την ανάπτυξη των μικρών νησιών η στελέχωση των Δήμων

Ένα ακόμη ζήτημα, στο οποίο στάθηκε ιδιαίτερα το Ελληνικό Δίκτυο Μικρών Νησιών, αφορά στην διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια των μικρονησιωτικών ΟΤΑ, αλλά και στην διαμόρφωση των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων, με ειδική πρόβλεψη για τις ανάγκες και τις δυνατότητες των μικρών νησιών.

Το ΕΔΜΝ τονίζει, ότι θα πρέπει «τα πολύ μικρά νησιά και τα παραμεθόρια να αποκτήσουν διοικητική και οικονομική αυτοδυναμία, δημιουργώντας θέσεις εργασίας σε όσα σήμερα δε διαθέτουν και στα υπόλοιπα να καλυφθεί κατά προτεραιότητα το σύνολο των θέσεων που προβλέπεται σε κάθε νησί, με έμφαση στην εξασφάλιση του ελάχιστου ανθρώπινου δυναμικού», ώστε να υπάρχει διαχειριστική και τεχνική επάρκεια για τη μελέτη και υλοποίηση έργων, με ίδια μέσα.

Επιπρόσθετα, το Δίκτυο επισημαίνει, ότι στο νέο νομοθετικό πλαίσιο που δημιουργείται πρέπει να αναδειχθούν οι προτεραιότητες σε σχέση με τη βιωσιμότητα των μικρών νησιών, με τη δημιουργία ειδικής δράσης/προγράμματος μικρονησιωτικής βιωσιμότητας και ανάπτυξης. Ενδεικτικά, προτείνεται:

• Κλείδωμα πόρων και ξεχωριστή δομή τεχνικής βοήθειας από τη σύνταξη έως την ολοκλήρωση του έργου για μικρά νησιά
• Άνοιγμα των προσκλήσεων των τομεακών και περιφερειακών προγραμμάτων ανάλογα με την ωρίμανση των προτάσεων των φορέων υλοποίησης σε ομάδες νησιών ενδοπεριφερειακά
• Απλοποίηση διαδικασιών για χρηματοδοτήσεις έργων κάτω των 50.000 ευρώ (όπως ισχύει σήμερα στις Γενικές διευθύνσεις της ΕΕ) αντιλαμβανόμενοι την κρισιμότητα και τις δυνατότητες του κάθε νησιού.
• Ένταξη στους φορείς χρηματοδότησης μικρών έργων/δράσεων και των φορέων της κοινωνίας κατά τα πρότυπα του Πράσινου Ταμείου.

Το ζήτημα της τεχνικής επάρκειας, αποτελεί ένα ζήτημα που «πονά» τα περισσότερα, αν όχι όλα, τα μικρά νησιά των Κυκλάδων. Όπως αναφέρουν όλοι οι Δήμαρχοι που τοποθετήθηκαν επί του θέματος, τα έργα που εκπονούνται μέσω χρηματοδοτήσεων, υλοποιούνται πάντοτε με την συνδρομή κάποιων εξωτερικών συνεργατών, όπως αναπτυξιακοί οργανισμοί, άλλοι Δήμοι με στελεχωμένη τεχνική υπηρεσία, ενώ τα προηγούμενα χρόνια με τη συνδρομή της τεχνικής υπηρεσίας της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου, καθώς ελάχιστοι μικροί νησιωτικοί Δήμοι των Κυκλάδων διαθέτουν επαρκώς στελεχωμένη τεχνική υπηρεσία. Η διαδικασία, ωστόσο, αυτή αποτελεί, βάσει του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου ιδιαίτερα χρονοβόρα διαδικασία, με αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις, παρ’ όλο που υπάρχει η βούληση να απορροφηθούν διαθέσιμοι πόροι, να μην καθίσταται δυνατόν, λόγω και των πολύ συγκεκριμένων χρονικών περιθωρίων των προσκλήσεων. Παράλληλα, επισημάνθηκε, πως η αδυναμία αυτή των μικρών νησιωτικών Δήμων, δημιουργεί και έναν άτυπο «αθέμιτο ανταγωνισμό», με Δήμους μεγαλύτερους, που έχουν τη δυνατότητα να λειτουργούν ταχύτερα και αποτελεσματικότερα, διασφαλίζοντας ικανοποιητικά κομμάτια της «πίτας» από τις διαθέσιμες χρηματοδοτήσεις.

Στο πλαίσιο αυτό, οι Δήμαρχοι των μικρών νησιών των Κυκλάδων τονίζουν, πως η πρόβλεψη αυτή θα πρέπει να είναι το «άλφα και το ωμέγα», όσον αφορά στη μέριμνα για την ανάπτυξη των μικρών νησιών, μία άποψη στην οποία συγκλίνουν και όλοι οι υπόλοιποι συνάδελφοί του από την Κέα, την Σέριφο και την Κίμωλο, εκφράζοντας την ελπίδα, πως με τα νέα εργαλεία που δίνει η νομοθεσία, όπως η σύσταση διαδημοτικών Αναπτυξιακών Οργανισμών, θα δοθούν περαιτέρω δυνατότητες για τους μικρούς Δήμους, χωρίς αυτό φυσικά να υποκαθιστά την αναγκαιότητα στελέχωσης τόσο των τεχνικών, όσο και των οικονομικών και διοικητικών υπηρεσιών των Δήμων.

Η στελέχωση δομών παιδείας και υγείας «σφραγίδα» ασφάλειας για το μόνιμο πληθυσμό

Το ανωτέρω σκέλος των προτάσεων και παρατηρήσεων, εκ μέρους των εκπροσώπων των μικρών νησιών, συνδέεται άμεσα και με το σκέλος που αφορά στην έλλειψη στέγης και της παροχής κινήτρων για τις ομάδες εργαζομένων στις δημόσιες δομές.

Παράλληλα, τόσο το ΕΔΜΝ στις προτάσεις του προς την Ευρώπη, όσο και οι Δήμαρχοι μικρών νησιών των Κυκλάδων, τονίζουν, πως προκειμένου να αναζωογονηθεί ο πληθυσμός των μικρών νησιών, θα πρέπει οπωσδήποτε να υπάρξει αναβάθμιση στο επίπεδο παροχής υπηρεσιών στην υγεία και την εκπαίδευση, ώστε να παρέχεται αίσθημα ασφάλειας στους νέους ανθρώπους που επιλέγουν να μείνουν μόνιμα και ενδεχομένως να κάνουν οικογένεια σε ένα μικρό νησί.

Απαραίτητη προϋπόθεση, πέραν από την αναβάθμιση των κτηριακών υποδομών, που αφορά στο σκέλος της δυνατότητας δημιουργίας νέας πνοής για τα μικρά νησιά, είναι και η ενίσχυση της στελέχωσης των δομών αυτών, καθώς επί σειρά ετών, προκύπτουν αρκετά ζητήματα αναφορικά με την ελλιπή στελέχωση και την έλλειψη βασικότατων ιατρικών ειδικοτήτων.

Τα μικρά νησιά πόλοι έλξης για τον ακαδημαϊκό κλάδο

Εν κατακλείδι, το Ελληνικό Δίκτυο Μικρών Νησιών, στο πλαίσιο των άλλων προτάσεών του προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπογραμμίζει την ανάγκη τα μικρά νησιά να γίνουν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη δράσεων πανεπιστημιακών και ερευνητικών κέντρων, εγχώριων και διεθνών. Προτείνει μάλιστα, τη δέσμευση υποχρεωτικών πόρων από τα διάφορα ταμεία, για δράσεις και έργα της ακαδημαϊκής κοινότητας, πάνω στα νησιά αυτά.

Την πρόταση αυτή υποδέχτηκαν με μεγάλη θέρμη οι Δήμαρχοι των μικρών νησιών των Κυκλάδων, οι οποίοι τόνισαν, ότι ήδη βούληση των δημοτικών αρχών είναι η προσέλκυση των ακαδημαϊκών δράσεων.

Ο Δήμαρχος Κιμώλου, κ. Βεντούρης, υπενθύμισε την πρόσφατη επίσκεψη στην Κίμωλο μεταπτυχιακών φοιτητών από δύο μεγάλα πανεπιστήμια της χώρας, που επί έξι μήνες ασχολήθηκαν με τις βέλτιστες πολιτικές αναφορικά με την βιώσιμη και ήπια τουριστική ανάπτυξη του νησιού. Ακόμη, ο ίδιος σημείωσε και την εξαιρετικής σπανιότητας γεωλογία του νησιού, η οποία επίσης θα μπορούσε να λειτουργήσει ως πόλος έλξης νέων ακαδημαϊκών για τη μελέτη και την αποτύπωσή της, με τελικό στόχο την ανάδειξή της σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Από την πλευρά του, ο κ. Γαρδέρης, Δήμαρχος Κύθνου, τόνισε πως η Κύθνος, στο πλαίσιο του μεγάλου έργου, το οποίο υλοποιείται σταδιακά με την υποστήριξη του Δικτύου «Δάφνη» και τη χρηματοδότηση περίπου 7 εκ. ευρώ από πολυεθνική εταιρεία – κολοσσό, και αφορά στην ανάδειξη της Κύθνου, ως ενός ενεργειακά αυτόνομου smart island (έξυπνου νησιού), θα μπορούσε να αποτελέσει ιδιαίτερα ενδιαφέρον πεδίο μελέτης για νέους ερευνητές, ενώ παράλληλα και το μοναδικό φυσικό πλούτο του νησιού, που διαθέτει μεταξύ άλλων και ιαματικές πηγές, με τον ίδιο το Δήμαρχο να βρίσκεται επικεφαλής του Συνδέσμου Δήμων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας.

Η Δήμαρχος Κέας, κ. Βελισσαροπούλου, υπογράμμισε ότι έχουν πολλές φορές έρθει σε επαφή με ενδιαφερόμενους ακαδημαϊκούς φορείς για την υλοποίηση προγραμμάτων στο νησί, ωστόσο πολλές φορές τα πεπερασμένα οικονομικά του Δήμου δεν επέτρεπαν να αναλάβει την υποστήριξή τους. Ως εκ τούτου, η δέσμευση σχετικών πόρων σε ευρωπαϊκό ή εθνικό επίπεδο, αποτελεί μία ιδιαίτερα σημαντική ενίσχυση των προσπαθειών των Δήμων σε αυτή την κατεύθυνση, όπως επεσήμανε.

Ο Δήμαρχος Σερίφου ανέφερε, πως ο μοναδικός πλούτος του κάθε μικρού νησιού, που σε πολλές περιπτώσεις παραμένει και «παρθένος» από την υπερδόμηση, μπορεί να αποτελέσει σημαντικό στοιχείο μελέτης από ακαδημαϊκούς φορείς, η οποία μάλιστα θα μείνει ως «παρακαταθήκη» στους Δήμους, που στοχεύουν στην αειφόρο και βιώσιμη ανάπτυξη των τόπων τους.