ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΡΙΣΗ

Πάνε να με τρελάνουν. Ανήκομεν εις τη Δύσιν, όπως έλεγε ο μείζων Κ. Καραμανλής. Και αυτή η Δύση με κάθε μέσο μου έκανε πλύση εγκεφάλου. Η αριστερά είναι κακή, η δεξιά καλή. Αριστερά σημαίνει κρατικό επεμβατισμό στην οικονομία, δεξιά σημαίνει ελεύθερη αγορά. Και να ξαφνικά, που με την ενεργειακή κρίση, αποτέλεσμα του Ρωσοουκρανικού πολέμου πάει να αντιστρέψει τη λογική. Ακούω ξαφνικά για κρατικοποιήσεις μεγάλων επιχειρήσεων με εθνικό βεληνεκές στην Ευρώπη και εφαρμογή πλαφόν στις τιμές της ενέργειας. Μα αυτή είναι ωμή επέμβαση του κράτους στην οικονομία. Τι συμβαίνει; Είναι μήπως η αριστερή ιδεολογία η καλή, η αποτελεσματική, που μπορεί να μας βγάλει από την κρίση; Μήπως τώρα που η Ρωσία έγινε καπιταλιστική, έγινε η Δύση κομμουνιστική; Μήπως τόσα χρόνια, εξαπατηθήκαμε, που στον τόπο μας οι άνθρωποι χωρίστηκαν με αίμα; Ή μήπως, πρέπει να απαλλαγούμε από τους όρους δεξιά, αριστερά και να εξετάσουμε τα θέματα χωρίς συναισθηματικά φορτισμένες έννοιες;

Η οικονομία βασίζεται σε μια γενική εξίσωση: ΠΡΟΣΦΟΡΑ=ΖΗΤΗΣΗ και σημαίνει παραγωγή ίσον κατανάλωση. Όταν μεγαλώνει η ζήτηση, ακριβαίνουν τα προϊόντα αποτρέποντας μερικούς καταναλωτές από το να αγοράσουν και προτρέποντας παραγωγούς και εμπόρους να αυξήσουν την προσφορά. Έτσι η ισορροπία αποκαθίσταται και η οικονομία αυτορρυθμίζεται. Αντίστοιχα γίνεται όταν μειώνεται η ζήτηση ή αυξάνεται η προσφορά, οπότε πέφτουν οι τιμές. Η οικονομία λειτουργεί αυτόματα, ενώ κάθε κρατική παρέμβαση μπορεί να τη διαταράξει. Ζήτω η ελεύθερη οικονομία!

Ναι, αλλά η εξέλιξη γίνεται με ταλάντωση. Μια φάση παραγωγής εναλλάσσεται με μια φάση κατανάλωσης. Η περίσσεια παραγωγής αφήνει αχρησιμοποίητα τα αγαθά που μοιραία με το χρόνο φθείρονται και αχρηστεύονται, ενώ εξαντλεί τους πόρους της. Προφανώς δεν είναι δυνατή κατανάλωση μεγαλύτερη από την παραγωγή. Κανονικά υπάρχουν αποθέματα, που όμως, αν η κατανάλωση μένει υψηλή, μακροπρόθεσμα εξαντλούνται. Η κατάσταση, ευτυχώς, κατά κανόνα αυτορρυθμίζεται. Το είπαμε. Η αυξημένη παραγωγή σημαίνει μείωση των τιμών στα παραγόμενα αγαθά, αυτή αυξάνει την κατανάλωση και η ισορροπία αποκαθίσταται. Αντίθετα, η μειωμένη παραγωγή σημαίνει ακρίβεια, που αποθαρρύνει την κατανάλωση, ενθαρρύνοντας τους παραγωγούς και τους εμπόρους. Όμως η αυτορρύθμιση έχει όρια και μπορεί να καταλήξει σε κακοήθη φαύλο κύκλο που ονομάζεται κρίση. Οι φαύλοι κύκλοι χαρακτηρίζονται από το ότι συνεχίζουν, παρά τις δικές μας επεμβάσεις, διότι το αποτέλεσμα της λειτουργίας τους γίνεται η αιτία τους. Στην οικονομία υπάρχουν δύο ειδών κρίσεις: Με αφθονία και με ένδεια. Σε ακραία μεγάλη παραγωγή τα προϊόντα, όσο φτηνά κι αν γίνονται, δεν πουλιόνται. Οι παραγωγοί, για να αντεπεξέλθουν, αναγκάζονται να απολύσουν εργαζομένους. Οι εργαζόμενοι όμως είναι καταναλωτές και απολυόμενοι χάνουν την καταναλωτική δύναμή τους, η ζήτηση μειώνεται κι άλλο και η κατάσταση μεταπίπτει σε κακοήθη φαύλο κύκλο, οικονομική κρίση. Σε ακραία υπερβολικά αρνητική παραγωγή, γίνεται κάτι ανάλογο. Από πόλεμο, αποκλεισμό, άλλες αιτίες, η προσφορά μειώνεται πολύ κάτω από τη ζήτηση. Τα προϊόντα ακριβαίνουν. Η υπερβολική ακρίβεια, φοβίζει τον κόσμο. Όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα αγοράζουν και σωρεύουν αγαθά που έτσι ολοένα γίνονται πιο σπάνια στην αγορά, οι τιμές καλπάζουν ολοένα ψηλότερα, εγκαθίσταται "μαύρη αγορά", ενώ τα αποθηκευμένα προϊόντα φθείρονται και αχρηστεύονται με το χρόνο. Πάλι οικονομική κρίση. Υπάρχει όμως και παρακάτω ουδός (κατώφλι, κρίσιμη τιμή). Αν η κρίση δεν λήξει έγκαιρα, το κράτος εξασθενίζει πολύ. Προστίθενται τώρα και άλλοι φαύλοι κύκλοι, πολιτικοί. Ο κόσμος αγανακτεί, διαμαρτύρεται στους δρόμους δυσκολεύοντας κι άλλο τη λειτουργία της πολιτείας, το κράτος ανταποκρίνεται με βίαιη καταστολή για να αποκαταστήσει την τάξη, οι διαμαρτυρόμενοι αυξάνουν τη βία τους, αμυνόμενοι κατά της κρατικής βίας, η βία γεννά βία. Σ΄ αυτή τη φάση με τη μειωμένη δυνατότητα της πολιτείας μπορεί να βρουν την ευκαιρία εξωτερικοί παράγοντες να ενεργήσουν σε βάρος της είτε με πόλεμο είτε και με άλλα μέσα, π.χ. οικονομική υποδούλωση, προστατευτισμό κλπ.

Η πρόληψη και η αντιμετώπιση μιας κρίσης απαιτεί έντονο κρατικό, πολιτικό δηλαδή, παρεμβατισμό πάνω στην οικονομία. Η κρίση πριν από μια δεκαετία άρχισε στην Αμερική όταν το προσδοκώμενο κέρδος έκανε να χτίζονται πολλά σπίτια, που έμειναν απούλητα. Οι οικοδομικοί οργανισμοί πτώχευσαν, οι τράπεζες που τους είχαν δανείσει πτώχευσαν και η κρίση απλώθηκε σαν κύμα σε όλο τον κόσμο. Σε τέτοιες καταστάσεις υπερπαραγωγής, το κράτος μπορεί να παρέμβει με ποικίλους τρόπους. Δίνει επιδόματα στους καταναλωτές, για να αυξήσει την κατανάλωση. Τα επιδόματα τα παίρνει με δανεισμό, πληθωρισμό, ή με έμμεσους φόρους (από όλους, συμπεριλαμβάνοντας μη καταναλωτές) και θα αποπληρωθούν στο μέλλον. Επίσης, περιορίζει την παραγωγή. Το κράτος στην ελεύθερη οικονομία είναι ο μεγάλος καταναλωτής (π.χ. αγοράζει όπλα). Σε μια υπερπαραγωγή στρέφει την οικονομία σε άλλους τομείς. Δεν χρειάζονται άλλα σπίτια, παύει να επιδοτεί την οικοδομή, αλλά χρειάζεται ενέργεια και επιδοτεί την παραγωγή ενέργειας κλπ. Πιο δύσκολα είναι τα πράγματα με την κρίση από ένδεια, όπως γινόταν στην κατοχή και απειλείται σήμερα. Η παραγωγή δεν επαρκεί για την κατανάλωση. Οι τιμές αυξάνουν, μειώνουν τη ζήτηση, αλλά και πάλι η ισορροπία δεν αποκαθίσταται. Και πάλι το κράτος μπορεί να επέμβει δραστικά. Για παράδειγμα, με διπλωματικά μέσα εξασφαλίζει αγορά ενέργειας με πιο συμφέροντες όρους. Επίσης επιδοτεί την παραγωγή ηλεκτρισμού από ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, υδατοπτώσεις κλπ έτσι που να μη χρειάζεται να αγοράζει πανάκριβα από ξένους την αναγκαία ενέργεια, ποικίλα καύσιμα. Για μας ιδιαίτερα, τέτοια ανάπτυξη θα πρέπει να γίνει ιδιαίτερα στα ξερονήσια, που έτσι θα κατοικηθούν και θα γίνουν λειτουργικά μέλη της Ελληνικής επικράτειας και, κατοικημένα από Έλληνες που αναπτύσσουν εκεί την οικονομία τους, ας έλθει όποιος τολμά να αμφισβητήσει την Ελληνικότητά τους.

Η εποπτεία του κράτους στην οικονομία είναι απαραίτητη. Στην εποχή μας, με την παγκοσμιοποιημένη οικονομία, έχει γίνει το αντίθετο. Η οικονομία υπαγορεύει τις πολιτικές αποφάσεις. Αυτή, π.χ. το κυνήγι φυσικών πόρων, οδηγεί σε πολέμους σαν το σημερινό. Οι φαύλοι κύκλοι καραδοκούν και τους βλέπομε έντρομοι να πλησιάζουν. Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία οδηγεί σε ιλιγγιώδη ανισότητα που αποτελεί το κυριότερο κίνητρο πολιτικών ταραχών. Οι ταραχές θα έλθουν, είναι ήδη ante portas. Το θέμα είναι όμως να είμαστε προετοιμασμένοι να τις προσανατολίσουμε οι λαοί προς το σωστό πόλο. Διότι μια βίαιη ανατροπή μπορεί να καταλήξει σε μια πιο γνήσια δημοκρατία, που αποτελεί το φάρμακο για την ευημερία των πολιτών, αλλά μπορεί και σε έναν ολοκληρωτισμό, ακόμη και όταν φορά το μανδύα της "δημοκρατίας", π.χ. με εκλογή του μονάρχη, που κάνει ό,τι συμφέρει αυτόν και τις δυνάμεις με τις οποίες διασυνδέεται.