Ο Κυκλαδικός πολιτισμός αναζητά το "σπίτι" του

Εγκαινιάστηκε την Τετάρτη 2 Νοεμβρίου, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, η έκθεση 15 κυκλαδικών αρχαιοτήτων από τις 161 της συλλογής Στερν, υπό τον τίτλο «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής». Την έκθεση, η οποία ανοίγει τις πύλες της για το κοινό την Πέμπτη 3 Νοεμβρίου και θα διαρκέσει έως το τέλος Οκτωβρίου του 2023, εγκαινίασε ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, σε μία κλειστή εκδήλωση “για λίγους και εκλεκτούς”.

Η δυναμική κινητοποίηση των ανθρώπων του Πολιτισμού 

Έξω από τους χώρους του Μουσείου και κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, συγκεντρώθηκαν αρχαιολόγοι, εργαζόμενοι και φορείς του χώρου του Πολιτισμού οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε η ανακοίνωση του ΣΕΑ “η συγκεκριμένη έκθεση είναι η δεύτερη πράξη της μεμπτής και κατακριτέας διαδικασίας που ξεκίνησε με την υπογραφή της συμφωνίας νομιμοποίησης της αρχαιοκαπηλίας από την Υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και την κύρωσή της με τις ψήφους της κυβερνητικής πλειοψηφίας στη Βουλή. Οι 15 αρχαιότητες της 3ης χιλιετίας, κλεμμένες από τις Κυκλάδες, παρουσιάζονται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σαν να είναι διακοσμητικά αντικείμενα, χωρίς αρχαιολογικά συμφραζόμενα. Την ίδια στιγμή 145 κυκλαδικές αρχαιότητες βρίσκονται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Ν. Υόρκης και 1 ειδώλιο βρίσκεται ακόμη στην οικία του Λ. Στερν! Σε ένα χρόνο από τώρα τα 15 αντικείμενα θα γυρίσουν στην Ν. Υόρκη για να εκτεθούν εκεί για 25+25 χρόνια, αποδεικνύοντας πόσο στρεβλή είναι η χρήση του όρου «επαναπατρισμός» από την ελληνική κυβέρνηση”. Στην ανακοίνωση δεν άφησαν ασχολίαστο και το γεγονός πως στην αφίσα της έκθεσης παρουσιάζεται ένα ειδώλιο που προέρχεται από λαθρανασκαφή στην Κέρο ενώ κατηγόρησαν την κυβέρνηση, την Υπουργό Πολιτισμού αλλά και το Μουσείο κυκλαδικής Τέχνης- ίδρυμα Γουλανδρή πως είναι υπόλογοι για τη νομιμοποίηση της αρχαιοκαπηλίας που επιφέρουν με την εν λόγω συμφωνία.

Τη συγκέντρωση που βασικό της σύνθημα είχε τη φράση “Κλεμμένα είναι” την οποία είχαν αναγράψει σε πανό, προσπάθησαν να εμποδίσουν αστυνομικές δυνάμεις απωθώντας τους διαδηλωτές και δημιουργώντας εντάσεις. Στο σημείο βρισκόταν και ο αναπληρωτής τομεάρχης Πολιτισμού της ΚΟ ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, Πάνος Σκουρολιάκος, για να διαμαρτυρηθεί μαζί με τον κόσμο για τους χειρισμούς της κυβέρνησης στο ζήτημα των 161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων.

“Τα ΜΑΤ, για να μη χαλάσει η φιέστα και αμαυρωθεί η εικόνα του κ. Μητσοτάκη, απώθησαν τους διαμαρτυρόμενους, μεταξύ των οποίων βρέθηκα και εγώ ως αναπληρωτής τομεάρχης Πολιτισμού της ΚΟ ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Οι διαμαρτυρόμενοι βρέθηκαν εκεί για να φωνάξουν: "Κλεμμένα είναι" και "Όχι στη νομιμοποίηση της αρχαιοκαπηλίας". Είναι τέτοια η ασυδοσία τους πλέον που δεν θεωρούν πρόβλημα την απώθηση με τις ασπίδες τους μέλους της Βουλής των Ελλήνων. Η υποχώρηση της δημοκρατίας και των θεσμών στη χώρα μας με ευθύνη του κ. Μητσοτάκη και της κυβέρνησής του είναι ραγδαία. Οι προοδευτικές δυνάμεις του τόπου - πολιτικά κόμματα και πολίτες - θα σταθούμε εμπόδιο στο ζόφο που έσπειρε στην πολιτική ζωή του τόπου ο κ. Μητσοτάκης και θα αποκαταστήσουμε τη Δημοκρατία», δήλωσε αργότερα ο κ. Σκουρολιάκος.

Η ομιλία του Πρωθυπουργού στα εγκαίνια της έκθεσης

Ο Πρωθυπουργός εγκαινιάζοντας την έκθεση, μίλησε για μία ξεχωριστή ημέρα για την πολιτική ζωή της χώρας που υποδέχεται τα πρώτα 15 από τα 161 συνολικά μοναδικά δείγματα κυκλαδικής τέχνης, τα οποία επιστρέφουν στο σπίτι τους χωρίς καμία επιβάρυνση του δημοσίου και χωρίς πια αντιδικίες και νομικά εμπόδια. “Χαράσσουμε, έτσι, ένα βατό μονοπάτι επαναπατρισμού και άλλων πολύτιμων τμημάτων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, στέλνοντας ένα μήνυμα σε κράτη, σε μουσεία, σε οργανισμούς, σε συλλέκτες, ότι αυτός ο γυρισμός, που είναι και το όνομα της έκθεσης που θα έχουμε την ευκαιρία σε λίγο να εγκαινιάσουμε, δεν είναι απλά ηθικά επιβεβλημένος, αλλά είναι και τεχνικά, νομικά εφικτός. Δεν ισχυρίζομαι, προφανώς, ότι δεν υπάρχουν δυσκολίες. Το αντίθετο, όπως αποδείχθηκε και με τη συλλογή αυτή, απαιτούνται διαπραγματεύσεις πολύπλοκες και σκληρές. Με τους σωστούς χειρισμούς, όμως, αυτές μπορούν να οδηγούν σε συγκλίσεις και τελικά σε επωφελείς συμπράξεις” είπε στην αρχή της ομιλίας του.

Αναφερόμενος στην αίθουσα όπου θα εκτίθενται τα ευρήματα αυτής της συλλογής στο Metrpolitan Museum, είπε ότι θα δηλώνεται ευκρινώς ότι τα αρχαία αποτελούν ιδιοκτησία του ελληνικού κράτους και πως τα εκατομμύρια μάτια που θα τα αντικρίζουν θα γίνονται τελικά οι καλύτεροι πρεσβευτές του πολιτισμού και της ιστορίας μας. “Φαντάζομαι ότι όσο περισσότερο εξοικειώνονται με τη μοναδικότητα του κυκλαδικού πολιτισμού, τόσο θα θέλουν να επισκεφτούν και το λίκνο του κυκλαδικού πολιτισμού, που δεν είναι άλλο από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αλλά και τα νησιά του Αιγαίου όπου αναπτύχθηκε αυτός ο μοναδικός πολιτισμός, ξεκινώντας πριν από 5.000 χρόνια” συμπλήρωσε.

Σχολιάζοντας την παρουσία των διαδηλωτών έξω από το Μουσείο, ο Πρωθυπουργός, κατηγορώντας τους ότι μεμψιμοιρούν, είπε ότι χάνουν πραγματικά την ουσία αναζητώντας μικροκομματικά συνθήματα σε μία διαδικασία η οποία είναι αναμφισβήτητα είναι προς όφελος της Ελλάδας η οποία γίνεται πλέον ο μοναδικός κύριος της μεγαλύτερης συλλογής αρχαιοτήτων που θα επιστρέψει ποτέ στην πατρίδα μας. “Και αυτό είναι ένα γεγονός αναμφισβήτητο και σε αντίθεση με όσα διαδίδονται, φαιδρά θα έλεγα, από κάποιους οι οποίοι φαίνεται να μη γνωρίζουν ούτε τα βασικά της αρχαιολογικής νομοθεσίας, το ελληνικό δημόσιο όχι μόνο δεν παραιτείται από δικαιώματα και αξιώσεις του, αλλά αντίθετα, διεκδικεί αυτά που του ανήκουν, με ευθύνη και με ρεαλισμό, γι’ αυτό και όταν χρειάζεται, τα δανείζει για να μπορεί τελικά να τα κερδίζει”.

“Εξωστρεφής μουσειακή πολιτική”

Η Λίνα Μενδώνη, στην ομιλία της στα εγκαίνια της έκθεσης, μεταξύ άλλων, είπε πως στην περίπτωση της συλλογής Stern η τακτική του της εξωδικαστικής διεκδίκησης, ήταν μονόδρομος λόγω έλλειψης αποδεικτικού υλικού διότι, σύμφωνα με την αρμόδια Διεύθυνση του Υπουργείου Πολιτισμού, καμία από τις 161 αρχαιότητες δεν ήταν καταχωρημένη ως προϊόν κλοπής από ελληνικό έδαφος στα αρχεία του Υπουργείου, επομένως δεν διέθετε κανένα στοιχείο για την εξαγωγή τους από την Ελλάδα, ούτε για το πότε και το πώς, ούτε για την διακίνησή τους μέχρι να καταλήξουν στη Νέα Υόρκη. Παρόλα αυτά, η Υπουργός είπε πως με τη συγκεκριμένη συμφωνία επιτεύχθηκε η σταδιακή επιστροφή στην Ελλάδα, των 161 σπάνιων κυκλαδικών αρχαιοτήτων, με την πανηγυρική αναγνώριση ότι αποτελούν και ανέκαθεν αποτελούσαν ιδιοκτησία της Ελλάδας, χωρίς την αβεβαιότητα δικαστικής εμπλοκής, χωρίς καμία δαπάνη του Ελληνικού Δημοσίου και χωρίς παραίτησή του από κανένα δικαίωμά του, υφιστάμενο ή μελλοντικό.

“Βεβαίως, οι 161 αρχαιότητες δεν επιστρέφουν αύριο. Επιστρέφουν σταδιακά, σε μία 25ετία, όμως θα επιστρέψουν σίγουρα και θα επιστρέψουν και οι 161” συμπλήρωσε η Λίνα Μενδώνη. “Η συλλογή ήδη ανήκει στην κυριότητα και νομή του Ελληνικού κράτους και θα επιστρέψει ολόκληρη. Όχι μόνο κάποια αντικείμενα, για τα οποία ενδεχομένως να κατορθώναμε να συλλέξουμε στοιχεία διεκδίκησης ικανά να σταθούν στην δικαστική βάσανο” είπε στη συνέχεια, χαρακτηρίζοντας τη διαδικασία πρωτοπόρα, η οποία θα ενθαρρύνει και άλλους συλλέκτες ελληνικών αρχαιοτήτων να προβούν σε αντίστοιχες κινήσεις που θα οδηγήσουν σε επαναπατρισμούς αρχαιοτήτων χωρίς τα μειονεκτήματα της δικαστικής εμπλοκής.

Οι αντιδράσεις του πολιτικού κόσμου

Η τομεάρχης Πολιτισμού της ΚΟ ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, Σία Αναγνωστοπούλου στην χθεσινή ομιλία της στην Ολομέλεια της Βουλής, σχολίασε αρνητικά τη δήλωση του Κ. Μητσοτάκη ο οποίος παραδέχθηκε πως όταν είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί προσωπικά την οικία του συλλέκτη και να διαπιστώσει περί τίνος επρόκειτο αλλά και τη φράση του περί “νομικής ευρηματικότητας” την οποία θα εξαντλούσε η κυβέρνηση ώστε να μπορέσει να εξασφαλίσει ότι η συλλογή αυτήθα επιστρέψει στην πατρίδα της, είπε από το βήμα: “Οι αρχαιότητες δεν χρησιμοποιούνται ούτε για την ευρηματικότητα ούτε για την αποτελεσματικότητα μιας κυβέρνησης. Είναι ζωντανός πολιτισμός και αποκτούν αξία όταν συνομιλούν οι καθημερινοί άνθρωποι με αυτό τον πολιτισμό, ο σύγχρονος πολιτισμός με τον αρχαίο. Δεν είναι για καμιά δόξα κανενός κυρίου Μητσοτάκη, καμίας κυρίας Μενδώνη, κανενός απολύτως. Ξεχάστε οποιαδήποτε προσπάθεια δανεισμού, ανταλλαγών κάτω από το τραπέζι κλπ για άλλες αρχαιότητες, όπως τα γλυπτά του Παρθενώνα, ξεχάστε οποιαδήποτε τέτοια συναλλαγή”. Υπερασπιζόμενη τους διαδηλωτές, είπε πως οι αρχαιολόγοι, οι συντηρητές και ο επιστημονικός κόσμος αυτής της χώρας που έγραψαν επανειλημμένως άρθρα και επαναστάτησαν κατηγορούνται ότι μεμψιμοιρούν. “Κατηγορούνται ότι μεμψιμοιρούν οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν κληθεί να προστατεύουν και να υπερασπίζονται αυτό που τους έχει ανατεθεί από το Σύνταγμα”.

Το ΜΕΡΑ25 με επίσημη ανακοίνωσή του, πήρε θέση ενάντια στη συμφωνία του ΥΠΠΟΑ που, όπως λέει, νομιμοποιεί την αρχαιοκαπηλία και σχολίασε αρνητικά την “εν κρυπτώ πρώτη παγκόσμια προβολή της συλλογής” χωρίς να κληθούν οι άνθρωποι του Πολιτισμού και χωρίς να έχει υπάρξει επίσημη ανακοίνωση. “Είναι γνωστό πλέον στο πανελλήνιο ότι η Λίνα Μενδώνη αγνόησε τον αρχαιολογικό νόμο, τους Έλληνες αρχαιολόγους και τον έλεγχο των βουλευτών του Κοινοβουλίου σε σχέση με τα άγνωστης προέλευσης και αξίας κυκλαδικά αντικείμενα της συλλογής Στερν. Στις 2 Νοεμβρίου ετοίμασε κιόλας -για πρώτη φορά στα ελληνικά χρονικά- ινκόγκνιτο εγκαίνια μουσειακής έκθεσης! Αδικαιολόγητα σκληρή και επιθετική, η Αστυνομία έστησε σειρά από γυναίκες και άντρες αστυνομικούς μπροστά στο πανό των αρχαιολόγων σε μία προσπάθεια να το κρύψει από τους διερχόμενους” ανέφεραν στην ανακοίνωσή τους ενώ δήλωσαν πως δεν θα πάψουν να απαιτούν την επιστροφή των αρχαιοτήτων Στερν στο μοναδικό ιδιοκτήτη τους που είναι ο ελληνικός λαός.

Ο πρώην Βουλευτής Κυκλάδων Νίκος Λεβογιάννης, αντέδρασε κι εκείνος για τα “εν κρυπτώ” εγκαίνια της έκθεσης ενώ εξέφρασε τη απογοήτευσή του για την απουσία από τη μαχητική διαμαρτυρία έξω από το Μουσείο, των κυκλαδίτικων φορέω της Αυτοδιοίκησης και του Πολιτισμού, όπως ο Δήμος Νάξου, η Περιφέρεια Ν. Αιγαίου, οι Ομοσπονδίες: Ναξιακών Συλλόγων, Παριανών Συλλόγων, Μικρών Κυκλάδων, οι 20 ναξιώτικοι Εθνικοτοπικοί Σύλλογοι της Αθήνας. Τόνισε επίσης, πως λίκνο του κυκλαδικού πολιτισμού είναι το δημόσιο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης της Νάξου και όχι το ιδιωτικό Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Γουλανδρή, όπως αναφέρθηκε από τον Κυριάκο Μητσοτάκη.

Η πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, Δέσποινα Κουτσούμπα, δήλωσε τέλος πως ένας απλός πτυχιούχος νομικής -σε συνεργασία με τους αρχαιολόγους- θα μπορούσε να πετύχει καλύτερη συμφωνία για την Συλλογή Στερν και πως έως τώρα κανένας επιστήμονας δεν έχει βγει να υποστηρίξει την συγκεκριμένη συμφωνία, ενώ σχολιάζοντας τη φράση του Πρωθυπουργού "το ελληνικό δημόσιο όχι μόνο δεν παραιτείται από δικαιώματα και αξιώσεις του, αλλά αντίθετα, διεκδικεί αυτά που του ανήκουν, με ευθύνη και με ρεαλισμό, γι’ αυτό και όταν χρειάζεται τα δανείζει για να μπορεί τελικά να τα κερδίζει" αναρωτήθηκε αν αυτό μπορεί να συμβεί και σε άλλα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας.