Το Αιγαίο Πέλαγος με το βλέμμα των περιηγητών

Ποια νησιά επισκέπτονταν οι δυτικοευρωπαίοι περιηγητές και γιατί; Τι παρατηρούσαν και τι κατέγραφαν; Τι διασώζεται μέχρι σήμερα; Πώς αναδύεται ο νησιωτικός πολιτισμός;

Μετά την επιτυχία των διαδικτυακών ξεναγήσεων στη Μικρά Ασία, το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη διοργανώνει έναν νέο κύκλο συναντήσεων με θέμα το Αιγαίο Πέλαγος. Με αφορμή τον διαδικτυακό τόπο Travelogues – Με το Βλέμμα των Περιηγητών, η δράση αυτή έχει στόχο να ταξιδέψει το κοινό στη νησιωτική παράδοση του Αιγαίου από τον 16ο αιώνα μέχρι σήμερα.

Τα νησιά, που πολλοί τα επισκεπτόμαστε κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, χωρίς να προλάβουμε να μάθουμε για την ιστορία και την κουλτούρα τους, «κρύβουν» στο παρελθόν και την παράδοσή τους μοναδικά στοιχεία, που θα τα ανακαλύψουμε βήμα-βήμα σε οκτώ διαδικτυακές συναντήσεις.

Μέσα από σπάνιο και πλούσιο εικονογραφικό υλικό, η ιστορικός και ξεναγός Ιόλη Βιγγοπούλου θα μας συνοδεύει σε ένα οδοιπορικό, για να ανακαλύψουμε τις αρχαιότητες, τη μυθολογία, τις παραδόσεις και άλλα πολλά «μυστικά» των νησιών του Αιγαίου.

Πρόγραμμα διαδικτυακών συναντήσεων

11 Ιανουαρίου 2023 : Βόρειες Κυκλάδες

25 Ιανουαρίου 2023 : Κεντρικές Κυκλάδες

8 Φεβρουαρίου 2023 : Νότιες Κυκλάδες

22 Φεβρουαρίου 2023 : Δυτικές Κυκλάδες

8 Μαρτίου 2023 : Κρήτη

22 Μαρτίου 2023 : Δωδεκάνησα

5 Απριλίου 2023 : Βορειοανατολικό Αιγαίο

26 Απριλίου 2023 : Βόρειο Αιγαίο

Η συμμετοχή και παρακολούθηση των περιηγήσεων είναι δωρεάν και θα γίνεται μέσα από την πλατφόρμα zoom.

Oι περιηγητές

Περιηγητικά έργα θεωρούμε τα κείμενα και τις εικόνες, τα οποία μας κληροδότησε κάθε Δυτικοευρωπαίος ταξιδιώτης, ο οποίος κατέθεσε σε έντυπο ή σε χειρόγραφο την εμπειρία ή τη γνώση ή το όραμά του ταξιδεύοντας ή περιγράφοντας τον χώρο της Μεσογείου και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης από τον 15ο έως τον 20ό αιώνα. Περιηγητές θεωρούνται: οι ταξιδιώτες αλλά και οι λόγιοι ταξιδιώτες, όπως γεωγράφοι, χαρτογράφοι, νησολόγοι, ουμανιστές αλλά και διπλωμάτες, προσκυνητές, κατάσκοποι, φυσιοδίφες, στρατιωτικοί, ναυτικοί, ιατροί, ιερείς, θεωρητικοί και εμπειρογνώμονες, ζωγράφοι, τοπιογράφοι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί, αρχαιολόγοι, ρομαντικοί συγγραφείς, έμποροι και ιεραπόστολοι, μοναχοί, επιστήμονες, πειρατές, αιχμάλωτοι, λογοτέχνες και τυχοδιώκτες, οι οποίοι μας κληροδότησαν κείμενα αλλά και εικόνες από τα ταξίδια τους. Aνάμεσα στην ευρωπαϊκή Δύση και στους Ελληνορθόδοξους αλλά και τις άλλες εθνοθρησκευτικές ομάδες που συνυπήρχαν καθώς και στις κυρίαρχες σε αυτούς δυνάμεις -κατά χρονική και γεωγραφική περίπτωση- μεσολαβεί ένα επικοινωνιακό στοιχείο: ο ταξιδιώτης και το προϊόν του ταξιδιού του. H πρόσληψη λοιπόν του χώρου και των ανθρώπων στους τόπους αυτούς ακολούθησε πιστά το παλιρροϊκό κύμα όλων των πνευματικών, πολιτικών και πολιτιστικών ρευμάτων που στη διάρκεια του 15ου έως τον 20ό αιώνα παρέσυραν τους Eυρωπαίους στο μεγάλο παιχνίδι της Iστορίας. Τα περιηγητικά έργα προβάλλουν συνεπώς με τα κείμενα και τις εικόνες τους, το “πώς η Ευρώπη έβλεπε” σε κάθε ιστορική συγκυρία τους τόπους, τους ανθρώπους και τα μνημεία που συναντούσαν κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους οι περιηγητές.

Η αξιοποίηση του εικονογραφικού υλικού

H εικόνα είναι εργαλείο μνήμης για κάθε εποχή, είναι ένα μέσο επικοινωνίας και αποκάλυψης· είναι μέρος του εξωτερικού χώρου του αποτυπωμένου, αλλά και του εσωτερικού κόσμου του καλλιτέχνη, είναι ένα ακόμα εργαλείο μελέτης της εξέλιξης των πολιτισμών. Tο εικονογραφικό υλικό που συνοδεύει τις περιηγητικές εκδόσεις αποτελεί ένα πλούσιο και ποικιλόμορφο υλικό (χαρακτικά, σχέδια, φωτογραφίες κ.ά.) και πολύτιμη πηγή πληροφοριών για την ιστορία του χώρου και των λαών. Η θέση της εικόνας και η λειτουργία της στις περιηγητικές εκδόσεις ποικίλλει ανάλογα με τα πνευματικά και πολιτιστικά ρεύματα στην Ευρώπη, ανάλογα με τις απαιτήσεις και την ανταπόκριση του κοινού, τις εκδοτικές σκοπιμότητες και τον συρμό της εποχής. Βέβαια παρεμβαίνει πάντα η προσωπική ευαισθησία και επιστημονική ή καλλιτεχνική εξειδίκευση του περιηγητή για την αντικειμενικότητα του σχεδίου του. Στα ταξίδια των περιηγητών, ο ελλαδικός χώρος και ο κόσμος των Ελληνορθόδοξων, το «ελληνικό ταξίδι» δηλαδή, στάθηκε από την αρχή ένα μακρύ ταξίδι της μνήμης για τον Δυτικοευρωπαίο ταξιδιώτη, πραγματικό ή της φαντασίας. Mνήμη που στάθμευε κάθε φορά ανάλογα με τις συγκυρίες, τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντα. Θεωρώντας εαυτούς κληρονόμους και συμμέτοχους του ελληνικού πνεύματος, προσεγγίζουν τον χώρο με προσωπική τους αποσκευή, τη δική τους κάθε φορά “Eλλάδα”, κατεξοχήν βυθισμένη στην ιστορική μνήμη. Τους πρώτους αιώνες του περιηγητικού ρεύματος (16ος-17ος αι.) η “εικόνα” είναι αποσπασματική και ελλιπής. Βαθμιαία διαμορφώνεται το ενδιαφέρον για τα ερείπια της αρχαιότητας, το οποίο εμπλουτίζει τον εικονογραφικό θησαυρό με σημαντικές απόψεις και σχέδια από την ιστορία των μνημείων (17ος-18ος αι.). Ο καθημερινός βίος και οι ανθρώπινοι τύποι κατέχουν μια παράλληλη ισότονη θέση στα ενδιαφέροντά τους ήδη από τον 16ο αιώνα, ενώ τέλος, τον 19ο αιώνα, το τοπίο όπου εντάσσονται κυρίως τα μνημεία αναδύεται στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων τους. Το εικονογραφικό αυτό υλικό είναι επιμέρους γνωστό αλλά ως επί το πλείστον άγνωστο. Μερικά θέματα, παρότι έχουν μελετηθεί επισταμένα, δεν έχουν έως τώρα ταξινομηθεί και σχολιαστεί, έτσι ώστε η “εικόνα” να λάβει τη θέση της ως ιστορικό τεκμήριο .

Η ιστοσελίδα του Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη προβάλλει, για πρώτη φορά, εμπεριστατωμένα και τεκμηριωμένα το σύνολο σχεδόν του εικονογραφικού υλικού που προέρχεται από περιηγητικές εκδόσεις. Το πολύτιμο αυτό υλικό, κατηγοριοποιημένο και ταξινομημένο, παραδίδεται αφενός στην επιστημονική και ερευνητική, ελληνική και διεθνή, κοινότητα και αφετέρου καθίσταται προσιτό στο ευρύ κοινό για να αξιοποιηθεί κυρίως σαν εκπαιδευτικό εποπτικό υλικό. H ιστοσελίδα αυτή αποτελεί πανόραμα της περιηγητικής εικονογραφίας για τον ευρύτερο χώρο, όπου έδρασαν και οι Έλληνες, στη διάρκεια των πέντε τελευταίων αιώνων. Στην ιστοσελίδα Travelogues, η επιστημονική ομάδα που ανέλαβε την κατάρτισή της παρουσιάζει, μετά από έρευνα στα περιηγητικά έργα, σημαντικό αριθμό εκδόσεων με εικονογράφηση από τον 15ο έως τις αρχές του 19ου αιώνα, και ενδεικτικά εκδόσεις από τον 19ο και έως τις αρχές του 20ού αιώνα.