Το μυθιστόρημα ενός γεωγράφου

Οι εκδόσεις Αλεξάνδρεια και η Δημοτική Βιβλιοθήκη Σύρου Ερμούπολης σήμερα Δευτέρα και ώρα 19:30, στην αίθουσα της Παιδικής Βιβλιοθήκης του Δήμου Ερμούπολης Σύρου, παρουσιάζουν το βιβλίο του Δημήτρη Κωστόπουλου “Η Κιμωλία” . Για το βιβλίο θα μιλήσουν η εικαστικός - art therapist Έλενα Τονικίδη, ο τ. Καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Λειψίας και βιβλιοκριτικός Συμεών Σταμπουλού και ο ίδιος ο συγγραφέας. Τη συζήτηση θα συντονίσει ο σχολικός σύμβουλος Κώστας Ζέρβας.

Ο Δημήτρης Κωστόπουλος, λίγο πριν την παρουσίαση, μίλησε στην “Κοινή Γνώμη” για το βιβλίο, την τέχνη της γραφής, τον χώρο που παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στα έργα του και για όλα όσα χώρεσαν σε μία απολαυστική συζήτηση ενός μουντού πρωινού στην πλατεία Μιαούλη.

Το δύσκολο μελόδραμα της ζωής

“Ο τίτλος του βιβλίου “Η Κιμωλία”, ξεκαθαρίζει απ την αρχή ότι πρόκειται για μία προσομοίωση της ζωής. Όπως η κιμωλία που είναι γυαλιστερή κι ευθυτενής αφήνει τα ίχνη της στον μαυροπίνακα αλλά στο τέλος... όλα σκόνη! Είναι ένα μυθιστόρημα, παρόλο που στο εξώφυλλο υπάρχει ο τίτλος μελόδραμα. Το υπερασπίζομαι το μελόδραμα γιατί είναι ένα συκοφαντημένο είδος τέχνης και ίσως το πιο δύσκολο, διότι ισορροπεί πάνω σε ένα σκοινί από το οποίο λίγο αν ξεφύγεις, καταλήγεις στην ευκολία και τη φτήνια του μελό. Εγώ θέλω ίσως να συγκινήσω αλλά δεν επιθυμώ να καθοδηγήσω το συναίσθημα. Εδώ είναι και η δυσκολία γιατί υπάρχει η εύκολη συγκίνηση και η δύσκολη συγκίνηση, η διακριτική συγκίνηση. Εγώ, απεχθάνομαι την στρατευμένη λογοτεχνία την οποία θεωρώ προπαγάνδα, όσο καλή κι αν είναι. Δεν θέλω να περάσω κάποιο συγκεκριμένο μήνυμα. Επιθυμώ απλώς, να μπορέσει ο κόσμος να καταλάβει την ανθρώπινη κατάσταση που είναι βέβαια πάρα πολύ περίεργη. Η ανάγνωση άλλωστε πρέπει να είναι κυρίως απόλαυση. Το βασικό για εμένα είναι, όποιος διαβάζει ένα βιβλίο, να περνάει καλά και ίσως να μαθαίνει κάποια πράγματα, κάτι που θέλω να πιστεύω ότι συμβαίνει με αυτό το βιβλίο, διότι έχει πολλά πραγματολογικά στοιχεία και έχει προηγηθεί μεγάλη ιστορική έρευνα”.

Ο έρωτας και ο θάνατος

“Το βιβλίο ξεκινάει με έναν φόνο στην κεντρική πλατεία της Λέρου όπου ένας ψαράς μαχαιρώνει έναν αξιωματικό του ιταλικού στρατού. Τον λόγο για αυτόν τον φόνο που είναι καθοριστικός για την εξέλιξη της ζωής των ηρώων, δεν μπορεί κανείς να τον εξηγήσει και, σε όλη τη διάρκεια του βιβλίου, αιωρείται το γιατί. Ένα γιατί στο οποίο οι ήρωες του βιβλίου δεν θα πάρουν ποτέ απάντηση, παρά μόνο οι αναγνώστες. Ταυτόχρονα, εξελίσσεται μία άλλη ιστορία με μία άλλη θρυμματισμένη ζωή που αφορά έναν εξόριστο της χούντας στη Λέρο, ο οποίος όταν κλείνει το στρατόπεδο επιστρέφει στην Νέα Ιωνία του Βόλου από όπου κατάγεται και από εκεί -μετά από ένα σημαντικό γεγονός- στην Νέα Ιωνία της Αττικής. Οι δύο ιστορίες εξελίσσονται ταυτόχρονα και σε κάποιο σημείο, μέσα από μεγάλες διαδρομές, συγκλίνουν πάλι στη Λέρο μέσα από μια ερωτική ιστορία. Ο έρωτας άλλωστε όπως και ο θάνατος, είναι καθοριστικά στοιχεία της ζωής και δύο άξονες μέσα από τους οποίους εξελίσσεται η λογοτεχνία”.

Η Σύρος

“Η ιστορία του βιβλίου, αν βάλεις σε χρονολογική σειρά τα γεγονότα, ξεκινάει από τη Σύρο με τον ήρωα να φεύγει από την καταστροφή της Χίου και να καταλήγει εδώ. Φυσικά, διάβασα πολύ για την ιστορία της και ανακάλυψα υπέροχα πράγματα. Υπήρξε και αυτή η σύνδεση του μελοδράματος με την πρώτη όπερα στο θέατρο Απόλλων.

Η Σύρος είναι όμως από μόνη της ένας μυθιστορηματικός τόπος, έχει υλικό, γεννάει ιστορίες. Ακόμα και μέσα από το καράβι που την βλέπεις καθώς έρχεσαι, με τους δύο ιστορικούς λόφους, έρχεται μόνη της η έμπνευση”.

Η έμπνευση μέσα από την ίδια τη ζωή

“Αν δεν είσαι μέσα στη ζωή δεν μπορείς να την ξέρεις. Δεν είναι τυχαίο ότι οι καλοί συγγραφείς τουλάχιστον αυτοί που περιγράφουν όσα γνωρίζουν καλά, έχουν μία ζωή έντονη. Βεβαία, η ίδια η διαδικασία της γραφής σε κάνει ερημίτη. Είναι μοναχική διαδικασία, σε βγάζει έξω από την κοινωνία. Το περιεχόμενο της όμως πρέπει να είναι μέσα στη ζωή και στην κοινωνία.

Ο Τζακ Λόντον σε μία συνέντευξή του λέει ότι εμείς οι συγγραφείς πρέπει να γράφουμε μόνο για πράγματα που ξέρουμε καλά. Αυτό είναι και δικό μου πιστεύω κι έτσι ξεκίνησα να γράφω για την Λέρο που είναι ένας τόπος τον οποίο γνώριζα καλά. Μετά με πήγε βέβαια σε όλον τον κόσμο.

Στην πορεία, γεννήθηκε η ιδέα αυτό το βιβλίο να είναι το πρώτο μέρος μίας τριλογίας. Η “Κιμωλία” επομένως είναι ο κόσμος της θάλασσας, αν και κινείται στον χώρο παντού. Το δεύτερο βιβλίο που είναι εν εξελίξει, είναι ο κόσμος των βουνών και αναφέρεται στον τόπο καταγωγής μου, τον οποίο επίσης γνωρίζω καλά, τα βουνά της Αρκαδίας. Με την ίδια λογική που έχει η “Κιμωλία”, η ιστορία του δεύτερου βιβλίου ξεκινάει με κέντρο αυτόν τον τόπο και στη συνέχεια διακτινίζεται. Το τρίτο μέρος της τριλογίας θα είναι μία γειτονιά της Αθήνας, που είναι ο τόπος που γεννήθηκα και μεγάλωσα”.

Θάλασσα, βουνό και πόλη

“Εγώ έχω βουνίσια γονίδια. Είμαι των ανοιχτών εκτάσεων και μου αρέσει πολύ η βροχή, το στοιχείο του νερού δηλαδή, το οποίο το κουβαλάω μέσα μου. Είμαι όμως και παιδί της πόλης. Όλη η παγκόσμια ιστορία άλλωστε στις πόλεις γεννήθηκε και η Λέρος, όπως και η Σύρος, αν και νησιά, έχουν ένα αστικό αποτύπωμα στον χώρο.

Είμαι επομένως παιδί της πέτρας, του νερού και του τσιμέντου και προσπαθώ να αποτυπώσω τα τρία αυτά στοιχεία μέσα στα βιβλία μου, προσπαθώντας παράλληλα να αφήσω ένα αποτύπωμα στη λογοτεχνία.

Αν έπρεπε να βάλω έναν τίτλο σε αυτό που είμαι, είμαι γεωγράφος. Με ενδιαφέρει κυρίως η γεωγραφία με την έννοια του χώρου, της διεπιστημονικής προσέγγισής του. Η γεωγραφία δεν είναι ένα πράγμα, είναι τα πάντα. Είναι το υπόβαθρο, η γεωλογία του χώρου, πάνω στον οποίο γεννιούνται και αφήνουν το αποτύπωμά τους οι πολιτισμοί κι έπειτα κινούνται μέσα οι άνθρωποι. Ο χώρος δεν είναι μόνο ό,τι βλέπουμε. Είναι και πράγματα τα οποία ζούμε. Είναι ροές. Ροές ανθρώπων, πολιτισμών, γλωσσών, συνηθειών. Αυτό είναι ο χώρος και αυτό είναι το βιβλίο. Το μυθιστόρημα ενός γεωγράφου”

Οι καλοί συγγραφείς κλέβουν, οι κακοί μιμούνται

“Πάντοτε υπάρχει μία επιρροή την οποία πολλές φορές την ανακαλύπτεις εκ των υστέρων. Στον τρόπο γραφής έχω επηρεαστεί πολύ από τους συγγραφείς του γαλλικού νουάρ αν και ελπίζω να μην τους μιμούμαι. Το συγκεκριμένο βιβλίο ίσως έχει την τεχνική του νουάρ, που είναι κατεξοχήν η λογοτεχνία του χώρου, ο οποίος πρωταγωνιστεί στα βιβλία μου.

Γενικότερα διαβάζω πολύ. Δεν μπορεί να γράψει κανείς αν δεν διαβάσει. Πρέπει να μάθεις να διαβάζεις όπως είναι σημαντικό να μάθεις και να πετάς. Φυσικά, πρέπει να υπάρχει μέσα σου το υλικό, το κάρβουνο. Αν δε διαβάσεις όμως και δεν μάθεις, θα μείνεις κάρβουνο από εκείνα που καπνίζουν χωρίς να βγάζουν ποτέ φωτιά”.

Η Κιμωλία (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

“Στις 18 Απριλίου του 1938, Δευτέρα του Πάσχα για τους Ιταλούς, Μεγάλη Δευτέρα για τους Έλληνες, στην κεντρική πλατεία της Λέρου, ένας ψαράς ο Αποστόλης Νταλλαρής μαχαιρώνει χωρίς φανερό λόγο τον υπολοχαγό Σαλβατόρε Μπονάνο. Μοιάζει με αστυνομικό μυθιστόρημα, αλλά δεν είναι. Οι ερωτικές ιστορίες είναι συνήθως προφορικές, μόνον αυτές της λογοτεχνίας παραμένουν ανεξίτηλες - το μελάνι και το χαρτί, το άρωμα των λέξεων. Παλιές εφημερίδες και τυπωμένες φωτογραφίες με τα απολιθωμένα μυστικά τους είναι αυτές που στο τέλος βγάζουν νόημα.
Η Ιστορία είναι γενικά ευρύχωρη, απλώνεται πάνω από θάλασσες και κράτη, αλλά καμιά φορά μπορεί να στριμωχτεί και σε ένα μικρό νησί όπως η Λέρος. Όλα εκεί, μέσα στα ίδια κτίρια. Δύο πόλεμοι, ο ένας Παγκόσμιος, ένας Εμφύλιος, μια Δικτατορία, το Ψυχιατρείο, και τώρα οι πρόσφυγες. Η ιστορία ενός δύσκολου αιώνα.
Εκεί, στη Λέρο, καταλήγουν τελικά και οι διαδρομές του έρωτα και της ιστορίας, οι χαρές και οι λύπες των πρωταγωνιστών αυτής της αφήγησης. Από την Αλεξάνδρεια στο Ταϊγάνιο της θάλασσας του Αζόφ και από τη Σικελία στο Χαλέπι της Συρίας. Από τη Νέα Ιωνία του Βόλου στη Νέα Ιωνία της Αθήνας και από τα Εξάρχεια στη Ζάκυνθο. Δύσκολο μελόδραμα βλέπεις η ζωή”.

Σύντομο βιογραφικό

Ο Δημήτρης Κωστόπουλος γεννήθηκε στο Περιστέρι και εργάστηκε στη Μέση Εκπαίδευση ως καθηγητής ενώ υπήρξε συνεργάτης σε ιστορικές εφημερίδες (Πρώτη, Καθημερινή, Ελευθεροτυπία) και μεγάλα περιοδικά (Νέα οικολογία, Ιστορικά Θέματα, Books’ Journal). Άλλα βιβλία του είναι η ποιητική συλλογή Τα Δίπροκα (εκδ. Δίπτυχο, 1991), τα Βαλκάνια: Η Οικογεωγραφία της Οργής (εκδ. Στοχαστής, 1993), Ο Νταβέλης στο Σικάγο: Το Γουέστερν της Ανάπτυξης (εκδ. Ευώνυμος, 2007) και η συλλογή διηγημάτων Ο Φονέας και ο Φονιάς (εκδ. Κέδρος, 2015).