Η επιστημονική ημερίδα «Ακολουθώντας τις ράγες» στη Σέριφο

Μία εξαιρετικής σημασίας επιστημονική ημερίδα πραγματοποιήθηκε, πριν λίγες ημέρες (4 Ιουνίου 2023) στη Σέριφο. Συγκεκριμένα, η ημερίδα του Συλλόγου Μεγάλου Λιβαδίου Σερίφου είχε τίτλο «Ακολουθώντας τις ράγες», πραγματοποιήθηκε στη Χώρα και είχε μεγάλη επιτυχία, καθώς την παρακολούθησαν πλήθος καλεσμένων, αλλά και κατοίκων.

Στην ημερίδα συμμετείχαν με εισηγήσεις τους ο Αρχαιολόγος, Επιμελητής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Δρ. Γιώργος Γαβαλάς,, ο Ιστορικός, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου της Louvain-la-Neuve, Δρ. Γιώργος Δερμάτης, ο καθηγητής της Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων & Μεταλλουργών ΕΜΠ, Δημήτρης Καλιαμπάκος, ο Καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, Νίκος Μπελαβίλας, και η MSc Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ, Ερευνήτρια ΕΜΠ, Βασιλική Πουγκακιώτη. Οι ομιλητές ξεδίπλωσαν όλη την ιστορία και το βάρος του τόπου με εκτενείς εισηγήσεις για την ιστορία, την αρχαιολογία, την τέχνη, την αρχιτεκτονική και την τεχνική των μεταλλείων της Σερίφου και ειδικότερα του Μεγάλου Λιβαδιού.

Οι θεματικές ενότητες που αναπτύχθηκαν

Ένα μεγάλο φάσμα, των θεμάτων που αναπτύχθηκαν, καλύφθηκαν από τις συζητήσεις που έγιναν στην ημερίδα, η οποία διήρκησε 4 ώρες. Συγκεκριμένα συζητήθηκαν θεματικές ενότητες, όπως, το αποτύπωμα της κουλτούρας των μεταλλωρύχων στη σύγχρονη τέχνη από τον μεταλλειολόγο-μεταλλουργό Δημήτρη Καλιαμπάκο, και η μακρά εκμετάλλευση του υπεδάφους, από τα νεολιθικά καμίνια του Αβεσσαλού, τις προσπάθειες εξόρυξης των Βενετσιάνων ως τις εγκαταστάσεις της εποχής των Γκρώμμαν από τον αρχαιολόγο, Γιώργο Γαβαλά.

Παράλληλα, αναλύθηκαν, οι σχέσεις της Σερίφου με το Λαύριο, οι οποίες κατέστησαν τη Γαλλική Εταιρεία «Σέριφος-Σπηλιαζέζα» ναυαρχίδα των νησιωτικών ορυχείων στο αιγαιοπελαγίτικο «Ελντοράντο» του 19ου αιώνα. Το συγκεκριμένο θέμα εισηγήθηκε ο ιστορικός Γιώργος Δερμάτης. Στη συνέχεια ο αρχιτέκτονας-πολεοδόμος, Νίκος Μπελαβίλας, ανέπτυξε τα κρίσιμα άμεσα μέτρα και τις στρατηγικές κινήσεις για τη διάσωση-ανάδειξη των μνημείων και τη δημιουργία του δικτύου αρχαιολογικού τουρισμού.

Τέλος, η πολιτικός μηχανικός και μελετήτρια της σκάλας φόρτωσης του Μεγάλου Λιβαδιού, Βασιλική Πουγκακιώτη, πραγματοποίησε δομοστατική ανάλυση της μνημειακής σκάλας, ενώ μίλησε για τις επικίνδυνες πληγές στα θεμέλια από τη θάλασσα με υποβρύχιες λήψεις, τη κλίση του πυλώνα της που είναι ορατή πλέον με γυμνό μάτι και την επικείμενη κατάρρευση της, αν δεν ληφθούν μέτρα. Από τη δική του πλευρά, ο δήμαρχος Σερίφου Κώστας Ρεβίνθης στην παρέμβαση του δήλωσε την αποφασιστική στάση του Δήμου στο θέμα της προστασίας τόσο των μνημειακών εγκαταστάσεων στους μεταλλευτικούς τόπους όσο και της δημόσια γης της Σερίφου.

Στόχος της ημερίδας και των εμπλεκόμενων

Κοινός στόχος όλων των εμπλεκομένων είναι η διάσωση της Σκάλας Φόρτωσης, η ολοκλήρωση της αποκατάστασης του Διοικητηρίου στο Μέγα Λιβάδι και εντέλει η υλοποίηση του Υπαίθριου Μουσείου Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων και Ορυκτού Πλούτου Σερίφου, ενός εκτεταμένου δικτύου αρχαιολογικού τουρισμού μνημείων και τοπίων, με καρδιά το μεταλλευτικό κέντρο στο Μέγα Λιβάδι που θα καλύψει τις εγκαταστάσεις στις πλαγιές και στους όρμους, τα εργαστήρια, τις εργατικές κατοικίες, το νοσοκομείο, τις  στοές, τις σκάλες φόρτωσης, τις σιδηροδρομικές γραμμές, τις αρχαίες θέσεις με τις νεολιθικές «σκουριές» και τα καμίνια, τους ελληνιστικούς πύργους και τα βυζαντινά οχυρά.

Ν. Μπελαβίλας: “Μετά από χρόνια ακινησίας και καταστροφών, βρεθήκαμε πάλι στο νησί”

Ο αρχιτέκτονας-πολεοδόμος και καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, Νίκος Μπελαβίλας, που αποτέλεσε και έναν εκ των ομιλητών της ημερίδας αμέσως μετά την εκδήλωση, ανέβασε στο διαδίκτυο μία ασπρόμαυρη φωτογραφία, εκείνης της εποχής από τη Σέριφο, αναφέροντας, “Η κιτρινισμένη φωτογραφία τραβήχτηκε το 1961 στο Μέγα Λιβάδι της Σερίφου. Γυναίκες με ζεμπίλια, στο πλάτωμα της σκάλας φόρτωσης διαλέγουν με το χέρι υπολείμματα μεταλλεύματος. Θα μπορούσε να είναι εικόνα από ταινία του ιταλικού νεορεαλισμού. Όμως δεν είναι σκηνοθετημένη. Ο φωτογράφος ήταν ο Αντώνης Ζ. Φραγκίσκος. Γιός Απεραθίτη δασκάλου, κατάφερε να σπουδάσει μεταλλειολόγος και τα πρώτα χρόνια της καριέρας του εργάστηκε ως τεχνικός διευθυντής στα μεταλλεία Σερίφου. Ο ίδιος αργότερα, διακεκριμένος πλέον καθηγητής της Σχολής Μεταλλειολόγων του Πολυτεχνείου ήταν ο οδηγός μας, όταν ανακαλύψαμε το 1998 τους θησαυρούς των μεταλλείων.”

Την ίδια στιγμή συνέχισε λέγοντας, ότι, “μετά από χρόνια ακινησίας και καταστροφών, βρεθήκαμε πάλι στο νησί. Το χρωστάμε στις νέες και τους νέους Σερφιώτες στον Σύλλογος Μεγάλου Λιβαδίου Σερίφου. Μία ημερίδα, σε ένα μπαλκόνι της Χώρας όπου μία ομάδα επιστημόνων από το Πολυτεχνείο και το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, ξεδίπλωσαν όλη την ιστορία και το βάρος του τόπου. Ειπώθηκαν σχεδόν τα πάντα: Το αποτύπωμα της κουλτούρας των μεταλλωρύχων στη σύγχρονη τέχνη. Η μακρά εκμετάλλευση του υπεδάφους, από τα νεολιθικά καμίνια του Αβεσσαλού, τις προσπάθειες εξόρυξης των Βενετσιάνων ως τις εγκαταστάσεις της εποχής των Γκρώμμαν. Οι σχέσεις της Σερίφου με το Λαύριο οι οποίες κατέστησαν τη Γαλλική Εταιρεία «Σέριφος-Σπηλιαζέζα» ναυαρχίδα των νησιωτικών ορυχείων στο αιγαιοπελαγίτικο «Ελντοράντο» του 19ου αιώνα. Η δομοστατική ανάλυση της μνημειακής σκάλας, οι επικίνδυνες πληγές στα θεμέλια από τη θάλασσα με υποβρύχιες λήψεις, η κλίση του πυλώνα της που είναι ορατή πλέον με γυμνό μάτι και η επικείμενη κατάρρευση αν δεν ληφθούν μέτρα.”

Οι αποφάσεις που επείγουν

Ο Κ. Μπελαβίλας, ολοκλήρωσε την ανακοίνωση του, με τα σημεία, στα οποία κατέληξαν μετά την ημερίδα, λέγοντας, ότι, “φτάσαμε στο τι θα κάνουμε μετά από 4 ώρες εισηγήσεων, προτάσεων και συζήτησης. Είναι τα άμεσα έργα στους δύο ιερούς τόπους της ματωμένης απεργίας του Αυγούστου του 1916. Επείγουν τα σωστικά μέτρα προκειμένου να μην θρηνήσει η Σέριφος την καταστροφή ενός από τα ισχυρότερα τοπόσημα της βιομηχανικής αρχαιολογίας στο Αιγαίο, της Σκάλας του Μεγάλου Λιβαδιού. Ακολουθεί η ολοκλήρωση της αναστήλωσης του Διοικητηρίου. Είναι ακόμη η θεσμική θωράκιση των μνημείων, η ολοκλήρωση της συλλογής και της προστασίας των ιστορικών τεκμηρίων και των πολύτιμων αρχείων εγγράφων. Ορίζοντας, η υλοποίηση του έργου που αποτελεί κοινό τόπο: το Υπαίθριο Μουσείο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων και Ορυκτού Πλούτου Σερίφου, ένα εκτεταμένο δίκτυο αρχαιολογικού τουρισμού μνημείων και τοπίων, με καρδιά το μεταλλευτικό κέντρο στο Μέγα Λιβάδι που θα καλύψει τις εγκαταστάσεις στις πλαγιές και στους όρμους, τα εργαστήρια, τις εργατικές κατοικίες, το νοσοκομείο, τις  στοές, τις σκάλες φόρτωσης, τις σιδηροδρομικές γραμμές, τις αρχαίες θέσεις με τις νεολιθικές «σκουριές» και τα καμίνια, τους ελληνιστικούς πύργους και τα βυζαντινά οχυρά. Ένα πρότυπο σχέδιο βιώσιμης ανάπτυξης για το νησιωτικό Αιγαίο. Η ενεργοποίηση της κοινωνίας της Σερίφου είναι πλέον δεδομένη. Το σενάριο και η τεχνογνωσία υπάρχει. Αυτό που χρειάζονται είναι η στήριξή μας.”

Ποιοι τίμησαν τη σημαντική ημερίδα

Την πολύωρη εκδήλωση και τον διάλογο συντόνισε ο Ορέστης Καραμανλής. Εκ μέρους του Συλλόγου Μεγάλου Λιβαδιού έκλεισαν τη συζήτηση αργά το μεσημέρι η Άννα Ταβουλάρη και η Γκέλη Δουγέκου οι οποίες επωμίστηκαν και το δύσκολο έργο της διοργάνωσης. Την εκδήλωση τίμησαν επίσης με την παρουσία τους ο Καθηγητής Γιάννης Σπιλάνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ο Αντιδήμαρχος Καθαριότητας & Πολιτικής Προστασίας  Ευάγγελος Ρεβίνθης, ο τέως Δήμαρχος Σερίφου Αντώνης Αντωνάκης, η εκπρόσωπος του Συνδέσμου Σεριφίων εν Αθήναις Φλώρα Πεφάνη, η εκπρόσωπος του Συλλόγου Γυναικών Σερίφου “Η Ανδρομέδα” Ισιδώρα Γαλανού, ο εκπρόσωπος της τοπικής οργάνωσης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας Στέλιος Μαγουλάς και ο Θεόδωρος Γ. Λιβάνιος, τοπικός ερευνητής και λαογράφος ο οποίος έκανε επίσης μία σύντομη παρέμβαση.