Χρέος και παχυσαρκία

Όταν ήμουν νέος αγαπούσα τις παραδοξολογίες και προσκαλούσα φίλους να με προκαλέσουν. «Τι σχέση έχει η ζωή με το κρεμμύδι;» Ρώτησε ένας. «Η ζωή είναι ένα κρεμμύδι. Αφαιρείς τη φλούδα για να δεις τι υπάρχει στο βάθος, βρίσκεις άλλη κι άλλη και στο τέλος δεν μένει τίποτε. Μόνο, στο τέλος, θα έχεις δακρύσει!». Άλλη φορά, μια φίλη ρώτησε «Τι είναι αυτό που κάνει μπουμ; Και μη μου πεις κανόνι!» «Είναι ένας ψευδός που δεν μπορεί να προφέρει το λάμδα. Πέφτει λοιπόν από ψηλά στη θάλασσα κι αντί να κάνει μπλουμ, κάνει μπουμ!» Με τέτοιες κρυάδες προσπαθούσα να εντυπωσιάζω όταν ήμουν νέος. Τώρα που μεγάλωσα λιγάκι, δεν έχω χάσει τις παλιές συνήθειές, το ξέρουν οι φίλοι και με προκαλούν. «Τι σχέση έχει το χρέος με την παχυσαρκία;» ρώτησε κάποιος. Έχει, λέει, πρόβλημα και με τα δύο.

Η Φυσική εξετάζει ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία των αισθητών στη Φύση. Το γινόμενο της ποιότητας επί την ποιότητα είναι Ενέργεια, το θεμελιώδες μέγεθος της Φύσης. Το πηλίκο τους το αποκαλώ Ανεκτικότητα, που παίρνει ποικίλα ονόματα, ανάλογα με το επιμέρους αντικείμενο της Φυσικής. Συμμόρφωση, ενδοτικότητα στα ρευστά, χωρητικότητα στον ηλεκτρισμό, συντελεστής έκτασης (το αντίστροφο της ελαστικότητας) στα μηχανικά κοκ. Η ενέργεια και η ανεκτικότητα είναι ιδιότητες του περιέκτη των αισθητών, ενώ η ποσότητα και η ποιότητα του περιεχομένου. Μεγάλη ανεκτικότητα σημαίνει ότι μπορεί να αυξομειώνεται η ποσότητα με σχετικά ασήμαντες μεταβολές της ποιότητας. Είναι ένα είδος αποθηκευτικού χώρου.

Η ζωή διαθέτει ανεκτικότητα. Γίνεται συνεχής ανταλλαγή, προσλαμβάνονται χρήσιμες ουσίες και αποβάλλονται άχρηστες. Ώσπου να γίνει η επεξεργασία των ουσιών, αυτές αποθηκεύονται στην ανεκτικότητα του ζωντανού. Στη στέρηση, καταναλώνονται οι αποθηκευμένες ουσίες και στην αφθονία, αυξάνονται τα αποθηκευμένα. Όσο ευρύτερη είναι η ανεκτικότητα, λοιπόν, τόσο καλύτερα μοιάζει να είναι. Κι όμως δεν είναι έτσι. Μεγάλη αποθήκη σημαίνει υπερβάλλον φορτίο, μεγαλύτερη προσπάθεια για να κινηθεί το ζώο, ενώ συγχρόνως, γίνεται πιο ελκυστικό για να γίνει η λεία ενός αρπακτικού αντιπάλου, κι η αντιμετώπιση τότε δεν είναι εύκολη, με τη μειωμένη κινητικότητα. Υπάρχει λοιπόν μια άριστη ανεκτικότητα. Αυτά ισχύουν και για τον άνθρωπο και για την κοινωνία.

Η κατανάλωση χρήσιμων ουσιών είναι συνεχής. Η μείωσή τους στις αποθήκες μας γίνεται αισθητή στη βούλησή μας που κινητοποιεί τον οργανισμό μας να αντικαταστήσει τα αναλισκόμενα. Παράλληλα, τα παραγόμενα απορρίμματα (π.χ. CO2, ούρα, κόπρανα) αθροίζονται, κινητοποιούν κι αυτά τη βούληση και αποβάλλονται. Στην υπερένταση (στρες), για να αντιμετωπισθούν επείγουσες καταστάσεις, αυξάνεται η ταχύτητά της κατανάλωσης, δεν επαρκεί η πρόσληψη, εξαντλούνται οι αποθήκες, περισσεύουν τα απόβλητα κι όλα καταλήγουν στον κάματο, όπου ο οργανισμός παύει να υπακούει στη βούληση. Στη χαλάρωση μειώνεται η κατανάλωση στο «ρελαντί», που καθορίζεται από το θυρεοειδή αδένα. Φυσιολογικά υπάρχει μια ταλάντωση από την ένταση (εγρήγορση) στη χαλάρωση (ύπνος) και πάλι στην ένταση.

Οι ζωντανοί οργανισμοί εμφανίζουν και ένα είδος «τριβής» που θυμίζει τον κάματο και αντιτίθεται στην κίνηση, αλλά και είδος «αδράνειας», αντίστασης στην αλλαγή κίνησης. Μια από τις αδράνειες είναι και εκείνη της πείνας. Αρχίζομε να πεινάμε και τρώμε. Όμως, ΕΝ ΤΩ ΤΡΩΓΕΙΝ Η ΟΡΕΞΙΣ. Και συνεχίζομε να τρώμε κι αφού έχομε χορτάσει. Αν ξεπεράσουμε κάποια όρια, αυτό οδηγεί σε περίσσεια ουσιών που σε καλά συσκευασμένη οικονομική μορφή (λίπος) αποτίθεται σε ειδικούς ιστούς μας. Όταν γίνει υπερβολικό το λίπος, αποτίθεται παντού και αρχίζει να βλάπτει τη λειτουργία των οργάνων. Στις αρτηρίες φράζει τον αυλό τους. Στο συκώτι, επηρεάζει τη χημεία του κλπ. Συγχρόνως, αυξάνοντας το βάρος του ατόμου, κάνει τις κινήσεις του πιο κοπιαστικές, αναγκάζεται σε υποκινησία, με μείωση των καύσεων και περαιτέρω αύξηση της παχυσαρκίας. Φαύλος κύκλος.

Στον αντίποδα βρίσκεται η ένδεια. Η κρίσιμη μείωση των αποθηκών δημιουργεί «χρέος» χρήσιμων ουσιών. Η ένδεια κινητοποιεί βίαια τη βούληση και το άτομο αρχίζει με κάθε μέσο, με υπερένταση, να προσπαθεί να αποκαταστήσει το χρέος του. Η υπερένταση όμως αυξάνει κι άλλο την κατανάλωση και το χρέος αυξάνεται. Άλλη μια φορά φαύλος κύκλος, μόλις η ταλάντωση της βούλησης ξεφύγει προς την άλλη μεριά.

Όμοια ισχύουν και στις κοινωνίες. Οι κοινωνίες (π.χ. μυρμήγκια, μέλισσες) διαφέρουν από τις αγέλες κατά το ότι διαθέτουν αποθήκες χρήσιμων ουσιών. Η ελευθερία των μελών τους είναι μηδαμινή, ενώ η ισότητά τους στην εκτέλεση του ρόλου τους μέγιστη. Οι ανθρώπινες πολιτείες είναι κοινωνίες που αντισταθμίζουν τους αυστηρούς κοινωνικούς νόμους με κανόνες που αποφασίζουν οι ίδιοι οι άνθρωποι, έτσι που να επιτρέπουν μια αγελαία αύξηση της ελευθερίας, χωρίς σημαντική μείωση της κοινωνικής ισότητας. Έτσι ελέγχουν οι ίδιοι τις αποθήκες τους.

Σημαντική διαφορά των ανθρώπινων αποθηκών είναι ότι αυτές αυτοπολλαπλασιάζονται, ενώ στα έντομα απλώς συντηρούνται, όπως το μέλι στις κυψέλες. Τα κοπάδια των εκτρεφόμενων ζώων πολλαπλασιάζονται ενώ οι άνθρωποι απέχουν από το κρέας τους. Θυσιάζονται οι τόκοι τους όταν γεννήσουν τα ζώα, για να επιβιώνουν οι άνθρωποι. Η μοναδική ικανότητα των ανθρώπων να σχηματίζουν σκοπούς δημιουργεί μια ιδιότυπη βούληση που δεν υπάρχει σε άλλα ζώα. Αυτά ενεργούν κινούμενα από κάποιες αιτίες που προϋπάρχουν. Οι άνθρωποι κινητοποιούνται και από σκοπούς που πραγματώνονται στο μέλλον. Κι αυτό επιτρέπει να επεκτείνονται οι αποθήκες στο μέλλον. Κι αυτό με τη σειρά του επιτρέπει την αέναη ανάπτυξη του ανθρώπου. Χρεώνεται στο μέλλον για να αναπτύξει το παρόν.

Κάθε αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης – δηλαδή ικανοποίηση αναγκών και επιθυμιών με λιγότερο κόστος – απαιτεί αυξημένη κατανάλωση. Και οι αποθηκευμένες εφεδρείες που διατίθενται συνήθως δεν αρκούν. Τότε δανειζόμαστε από το μέλλον. Το χρέος θα αποπληρωθεί από το προϊόν της αναβάθμισης. Το χρέος όμως είναι δίκοπο μαχαίρι. Μπορεί εύκολα να ξοδευθεί όχι για να επενδυθεί σε αναβάθμιση, αλλά σε ικανοποίηση απλών επιθυμιών. Και μένει και, δυστυχώς, πολλαπλασιάζεται σαν να ήταν κεφάλαιο. Δεν έχει άδικο ο Πλούταρχος όταν λέει: «ΤΟ ΔΑΝΕΙΖΕΣΘΑΙ ΤΗΣ ΕΣΧΑΤΗΣ ΑΦΡΟΣΥΝΗΣ ΚΑΙ ΜΑΛΑΚΙΑΣ ΕΣΤΙΝ» («μαλακία» στα αρχαία Ελληνικά σήμαινε ό,τι και σήμερα. Ο μακαρίτης ο βιβλικός Αυνάν ήταν άγνωστος στους Έλληνες).

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι και η άθροιση σε μια κοινωνία υπέρμετρου πλούτου, πολύ μεγαλύτερου από τις άλλες, είναι επικίνδυνη. Γίνεται η πολιτεία στόχος ποικίλων άλλων αρπακτικών λαών, ενώ οι πολίτες της, χαλαρωμένοι στον πλούτο τους, έχουν γίνει ανίκανοι να αμυνθούν.

Ο άνθρωπος διαθέτει ελεύθερη, δηλαδή με συνέπειες, βούληση. Στις επιλογές του υπάγεται και μια «μέση» αποθήκη ατομικά και κοινωνικά, που ταλαντώνεται μέσα σε ασφαλή πλαίσια.