Υπολογιστής Κύησης Σύρου 5153: Το Κυκλαδικό τηγανόσχημο

Της Υποπλοιάρχου (ε.α.)

Ουρανίας Παανταζή Π.Ν.

Ένα απρόσμενο τηλεφώνημα που δέχτηκα το Σάββατο από την Κρήτη ομολογουμένως με ξάφνιασε και μου κέντρισε το ενδιαφέρον.

Στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής ήταν ο καθηγητής και ερευνητής των Αιγιακών γραφών κ. Μηνάς Τσιρκιτσής, ο οποίος , όπως μου εξήγησε, πληροφορήθηκε τις εκδηλώσεις τις οποίες πρόκειται να διοργανώσει το καλοκαίρι ο Σύλλογος Ποντίων και Βορειοελλαδιτών Σύρου για τον Χρήστο Τσούντα και τον Κυκλαδικό Πολιτισμό.

Ο κ. Τσιρκιτσής επικοινώνησε μαζί μου για να με ενημερώσει σχετικά με τη μελέτη που έχουν πραγματοποιήσει με τον καθηγητή αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Ξενοφώντα Μουσά για τα αιγιακά τηγανόσχημα.

Τα αποτελέσματα της μελέτης είχαν ανακοινωθεί κατά τη διάρκεια του διεθνούς συνεδρίου της SEAC (Société Européenne pour l'Astronomie dans la Culture) με θέμα «Αστρονομία: Μητέρα του Πολιτισμού και οδηγός για το μέλλον» , που πραγματοποιήθηκε το Σεπτέμβριο του 2013, με τη συμμετοχή πολλών επιστημόνων , Ευρωπαικών κυρίως κρατών αλλά και από την Αίγυπτο, ΗΠΑ,. Μεξικό, Καναδά, Κουβέιτ, Καζακστάν, Νότιο Αφρική και την Ιαπωνία.

Κατά τη διάρκεια της συνομιλίας μου τόσο με τον κ. Τσιρκιτσή όσο και με τον καθηγητή κ. Ξ. Μουσά πληροφορήθηκα για τα δυο τηγανόσχημα και την πιθανή χρήση τους από τους προιστορικούς προγόνους μας, τα οποία βρίσκονται στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι και στο αρχαιολογικό μουσείο των Αθηνών αντίστοιχα .

Τα δυο συγκεκριμένα τηγανόσχημα δεν απεικονίζουν το χαρακτηριστικό καραβάκι, το οποίο συναντάμε σε πολλά κυκλαδίτικα τηγανόσχημα.

Σύμφωνα με τους δυο ερευνητές :

Το τηγανόσχημο που βρίσκεται στο Λούβρο στο Παρίσι (ασπρόμαυρη φωτο), χρονολογείται περίπου στα 2700 π.Χ. και πιθανότατα προέρχεται από τη Σύρο. Εάν παρατηρήσει κανείς την εικόνα, έχει εγχάρακτη διακόσμηση από τρίγωνα και παύλες οργανωμένα σε τέσσερεις κύκλους. O αριθμός των στιγμάτων δεν είναι βέβαια τυχαίος , το όλο κατασκεύασμα στηρίζεται σε μια επίπεδη βάση που έχει 32 έκτυπα τρίγωνα. Προσθέτοντας τα έκτυπα τρίγωνα με τις χαράξεις 9+34+231+258+52 δίνουν αποτέλεσμα 584 όσες οι μέρες που η Αφροδίτη χρειάζεται να έλθει σε σύνοδο.

Υπολογισμός Κύησης Μια άλλη εναλλακτική πιθανότερη χρήση του τηγανόσχημου, παράλληλα με την χρήση του ως ημερολόγιο, είναι η παρακολούθηση και προσδιορισμός  της ημέρας της γέννας της γυναίκας με τον εξής τρόπο:  Η εκάστοτε ενδιαφερόμενη γυναίκα,  κάθε μέρα, σημείωνε με ένα χρώμα στην βάση με τα 32 έκτυπα τρίγωνα τον κύκλο της έμμηνου ρύσης της. Μέσα σε 32 ημέρες θα μπορούσε να γνωρίζει αν είχε μείνει έγκυος  εφόσον είχε καθυστέρηση.

Θεωρώντας  το εννεάκτινο αστέρι στο κέντρο υποδηλώνει τους 9 σεληνιακούς μήνες 9Χ29,5 που αντιστοιχούν 265 ημέρες που είναι οι μέρες κύησης. Επειδή οι δύο εσωτερικοί κύκλοι έχουν άθροισμα  34+77Χ3=34+231=265 ημέρες οι ερευνητές  θεωρούν ότι αφού είχε παρατηρήσει το κύκλο της στην βάση με τα 32 τρίγωνα μετέφερε την σημειώνοντας τις ημέρες που είχε καθυστέρηση στον εσωτερικό κύκλο των 34 σημείων και όταν ολοκληρωνόταν βάφοντας τα 231σημεία του αμέσως επόμενου κύκλου θα είχε προβλέψει την μέρα της γέννησης .

Είναι λοιπόν πιθανόν αυτό το σκεύος να χρησίμευε εκτός από ημερολόγιο με βάση τη σύνοδο της Αφροδίτης και ως ημερολόγιο της κύησης των γυναικών. Δηλαδή κάθε μέρα η γυναίκα σημείωνε πάνω σε αυτό την μέρα που περνούσε από την σύλληψη μέχρι την 265 μέρα που θα έπρεπε να είχε γεννήσει. 

Τηγανόσχημο Χαλανδριανής με κωδικό 5153

Το τηγανόσχημο που βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο των Αθηνών με τον κωδικό 5153 ,είναι από τη Χαλανδριανή της Σύρου και είναι το μεγαλύτερο σε διαστάσεις με διάμετρο περίπου 35 cm. Είναι λογικό να είναι μεγαλύτερο από τα άλλα τηγανόσχημα, αφού αποτυπώνει 780 έκτυπα μικρά τρίγωνα που αντιστοιχούν στη συνοδική περίοδο του πλανήτη Άρη.

Και τα δυο ευρήματα λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο. Μια πιθανή χρήση του τηγανόσχημου, παράλληλα με τη χρήση του ως ημερολόγιο, είναι η παρακολούθηση και προσδιορισμός  της ημέρας της γέννας της γυναίκας .

Χαρακτηριστικός είναι ο κύκλος με τα 32 έκτυπους Μηνίσκους που σχηματίζουν το ηβικό τριγωνικό σύμβολο, με ένα κύκλο που στο κάτω μέρος φέρει μια κάθετη γραμμή με 10 έκτυπα σημεία.

Από την περιοχή αυτή η Κλυκλαδίτισα θα έπρεπε καθημερινά να σημείωνε την περίοδο του κύκλου της. Όταν μέσα σε 32 ημέρες δεν εμφανιζόταν η περίοδος της τότε συνέχιζε να σημειώνει στον εξωτερικό κύκλο  με τους 234 έκτυπους μηνίσκους .

Το αποτέλεσμα είναι όταν ολοκληρωθεί ο κύκλος αυτός θα έχουν συμπληρωθεί (32+234)= 264 ημέρες. Στο τέλος των 264 ημερών θα έχει έλθει η μέρα της γέννησης.

Εκτός της χρήσης ως υπολογιστής κύησης , τα τηγανόσχημα λειτουργούσαν και σαν ημερολόγιο με βάση τη συνοδική περίοδο της Αφροδίτης των 584 ημερών.

Όπως μου τόνισε ο κ. Ξενοφών Μουσάς, η προηγμένη γνώση της τεχνολογίας ήταν ήδη γνωστή από την 4η χιλιετία π.Χ. και φαίνεται πως την κατείχαν οι κάτοικοι του Αιγαίου. Εάν είναι σωστή αυτή η μελέτη (και γιατί να μην είναι) θα αλλάξει το ρου της ιστορίας.

Τι να εννοούσε άραγε ο κ. καθηγητής; Αν σκεφτούμε μόνον τη σχέση της Αστρονομίας με τους Βαβυλώνιους , τότε ίσως να μπορέσουμε να καταλάβουμε το τι ήθελε να μας πει…

ΣΗΜ. Οι φωτογραφίες και κάποιες από τις πληροφορίες προέρχονται από τις δημοσιεύσεις των δυο ερευνητών. Περισσότερα θα συζητηθούν με τον κ. Μουσά στο ραδιόφωνο της Ι.Μ.Σύρου όπου είναι προσκεκλημένος!