Αγώνες

Οιπρόσφατοι Ολυμπιακοί Αγώνες μου γέννησαν σκέψεις. Ποιο ήταν το πνεύμα τους στην κλασική εποχή και ποιο σήμερα;

Κύριο στοιχείο ήταν – και εξακολουθεί να είναι – η αριστεία. Διακρίνονταν δύο κύρια είδη αριστείας: η άμιλλα στο στίβο και ο ανταγωνισμός στην παλαίστρα. Πολύ σημαντική η διαφορά τους. Στον ανταγωνισμό αγωνίζονται αναγκαστικά δύο κάθε φορά. Νίκη του ενός είναι η ήττα του άλλου. Στην άμιλλα αγωνίζονται οποιοσδήποτε αριθμός – ακόμη και ένας μόνος του. Νίκη του ενός είναι η πρωτιά, όχι η ήττα του άλλου. Ηττημένοι είναι εκείνοι που δεν πέτυχαν καθένας το δικό του στόχο, ο Μαραθωνοδρόμος που δεν μπόρεσε να τερματίσει, ο άλτης που δεν μπόρεσε να πηδήσει πάνω από το δικό του πήχη κλπ. Οι άλλοι, δεύτερος, τρίτος, ως κι ο τελευταίος, δεν έχουν ηττηθεί, αφού πέτυχαν το στόχο τους. Δεν είναι νικητές, απλά δεν είναι οι πρώτοι. Υπήρχαν και μικτοί αγώνες, όπως η σκυταλοδρομία, που ενίσχυε τη συνεργασία. Αντίστοιχο άθλημα είναι το ποδόσφαιρο, συνδυασμένο όμως με ανταγωνισμό, αντίθετα από τη σκυταλοδρομία, που συνδυαζόταν με άμιλλα. Ο Ολυμπιονίκης ήταν τιμώμενο πρόσωπο, χωρίς υλική αμοιβή. Έφθανε ένα στεφάνι ελιάς. Η αίγλη ήταν μεγάλη. Εκπροσωπούσε την πόλη του, το κράτος του ο ολυμπιονίκης. Γκρέμιζαν μέρος από τα τείχη για την είσοδό του– δεν χρειάζονταν τείχη μια πόλη που είχε τέτοια παλικάρια να την προστατέψουν. Δεν ξέρω αν αμειβόταν ανεπίσημα για τη νίκη του ο νικητής. Στη σύγχρονη εποχή, αυτός που έπιανε το Σταυρό βουτώντας στα παγωμένα νερά τα Θεοφάνεια, γύριζε, θυμάμαι παιδί, το έπαθλό του, το Σταυρό, στις γειτονιές και εισέπραττε το υλικό μέρος της αμοιβής του ανάλογα με την πίστη καθενός. Αυτή ήταν η μία όψη των Ολυμπιακών Αγώνων.

Η άλλη όψη τους ήταν η γενικότερη, η πιο σημαντική, απήχησή τους. Στους αγώνες λάβαιναν μέρος αποκλειστικά ελεύθεροι Έλληνες, όχι δούλοι. Σημαντική διαφορά από τις βάρβαρες Ρωμαϊκές μονομαχίες, όπου οι μονομάχοι δεν ήταν ελεύθεροι πολίτες. Δεν τους επιτρεπόταν να κάνουν ο,τιδήποτε άλλο, πλην του να μονομαχούν ως, υποχρεωτικά, το φόνο του ηττημένου. Η συμμετοχή στους Ολυμπιακούς αγώνες ήταν επομένως απόδειξη ότι, με την κρίση κάποιων αμερόληπτων κριτών, των ελλανοδικών, οι αγωνιζόμενοι ήταν  Έλληνες και όχι δούλοι. Αξιόλογο είναι ότι, κατά τον Ηρόδοτο, έγινε δεκτός στους αγώνες ο Αλέξανδρος, γιος του Περδίκκα της Μακεδονίας, που σημαίνει πως στη διάχυτη Ελληνική γνώμη οι Μακεδόνες θεωρούνταν Έλληνες, παρά την αμφισβήτηση που υπήρχε. Θυμίζω ότι παιδιά κι εγγόνια του Έλληνα ήταν οι Δώρος, Αίολος, Αχαιός και Ίων, προπάτορες των παραδοσιακών Ελληνικών φυλών. Ο Μακεδόνας ήταν γιος της Θυίας, αδελφής του Έλληνα, επομένως δεν ανήκε αυστηρά στο γένος των Ελλήνων. Όλοι όμως ήταν απόγονοι του Προμηθέα, που μας κληροδότησε τη Γνώση και την Τέχνη, το κοινό μας ήθος (έθος). Δηλαδή όλοι, Έλληνες και Μακεδόνες και άλλοι, ανήκαν στο ίδιο έθνος. Το τρίτο στοιχείο των Ολυμπιακών αγώνων ήταν ότι στη διάρκειά τους γινόταν εκεχειρία στους πολέμους μεταξύ Ελλήνων. Ο ανταγωνισμός στους αγώνες έτσι δεν εκφυλιζόταν σε εχθρότητα μεταξύ των αγωνιζομένων. Καμιά από αυτές τις αρχές δεν ισχύει στους σύγχρονους Ολυμπιακούς αγώνες. Οι πόλεμοι δεν σταματούν, η πολιτική υπεισέρχεται (π.χ. ναζιστική προπαγάνδα στους αγώνες του Μονάχου, αποχή των Αμερικανών ή των Ρώσων από κάποιους αγώνες για λόγους πολιτικούς). Υπάρχει και η διαρκής υποψία για διαφθορά. Οι μεγάλες δαπάνες για τη διεξαγωγή των αγώνων υποσκελίζουν την αίγλη της διεξαγωγής τους. Το κυνήγι της νίκης μάλλον παρά του αγώνα οδηγεί στο ντοπάρισμα. Τα οικονομικά συμφέροντα που συνοδεύουν τόσο μεγάλες δαπάνες και τόση αίγλη εγείρουν εύλογα ερωτηματικά.

Θα μπορούσαν άραγε να διεξάγονται σήμερα Ολυμπιακοί αγώνες με τη λιτότητα, την αντικειμενικότητα, το κύρος και τη συμβολική σημασία των αρχαίων; Αυτή η προσπάθεια θα απαιτούσε όχι αύξηση, αλλά μείωση των δαπανών για τη διεξαγωγή τους, και η μείωση των δαπανών δεν συνάδει με τις σύγχρονες αντιλήψεις. Σήμερα η παγκοσμιοποιημένη οικονομία απαιτεί να εμποδίζεται η ωρίμανση του λαού. Κι αυτό σημαίνει να μετατρέπεται μια δημόσια εκδήλωση, όπως είναι το θέατρο και οι αγώνες, σε θέαμα, σαν τις μονομαχίες των Ρωμαίων, αποστασιοποιημένο από τους συμβολισμούς που το συνοδεύουν, χωρίς πνευματική ταύτιση του θεατή με τους αγωνιζομένους. Μπορούν να μειωθούν οι δαπάνες; Το πιο απλό που έρχεται στο νου είναι η διεξαγωγή των αγώνων, όπως στην αρχαιότητα, στον ίδιο τόπο πάντοτε. Αλλιώς, κάθε κράτος που αναλαμβάνει την οργάνωσή τους πρέπει να χτίζει πολυδάπανες εγκαταστάσεις που, κατά κανόνα, μένουν αχρησιμοποίητες και άχρηστες μετά το πέρας των αγώνων. Καταναλωτισμός! Οι Ελλανοδίκες δεν χρειάζεται να είναι, όπως στην αρχαιότητα, από τον τόπο της διεξαγωγής των αγώνων, αλλιώς θα έχουν τον πειρασμό να μεροληπτούν υπέρ των συμπατριωτών τους. Αυτοί οι Ελλανοδίκες θα πρέπει να απαιτούν από τις μετέχουσες χώρες να σταματούν τους (μη αμυντικούς τουλάχιστον) πολέμους για όσο διαρκούν οι αγώνες, αντί κάποιες χώρες να μποϋκοτάρουν τους αγώνες επειδή η οργανώτρια χώρα βρίσκεται σε πόλεμο εναντίον συμμάχου των διαμαρτυρόμενων χωρών. Το παράδειγμα θα το δίνει πρώτιστα η οργανώτρια χώρα. Για το ντοπάρισμα, η υποχρεωτική προπόνηση στον τόπο διεξαγωγής επί ένα μήνα πριν από τους αγώνες, υπό τον έλεγχο των ελλανοδικών, όπως κλασικά, θα ήταν η απλή λύση. Διέθεταν μαστίγιο για παραβάτες, αθλητές και προπονητές. Αντίθετα από τους θερινούς και τους χειμερινούς αγώνες, που μπορούν να αλλάζουν τόπο διεξαγωγής τους ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες, οι γενικοί δεν χρειάζονται ειδικό κλίμα. Η απαγόρευση κάθε εμπορικής δραστηριότητας σε συνάφεια με τους αγώνες, όπως γίνεται στα πανηγύρια, επίσης θα ανέπτυσσε το κύρος της διεθνούς αυτής ανεπίσημης εκδήλωσης.

Ασφαλώς ούτε οι αρχαίοι Ολυμπιακοί αγώνες συνοδεύονταν πάντοτε από αγιότητα. Ο Κύλων, αθηναίος αριστοκράτης ολυμπιονίκης, ξεκίνησε στην Αθήνα αγώνα ενάντια στην τάξη του, συνοδευόμενο από άφθονο λαϊκισμό. Έφθασε να συμμαχήσει με εχθρούς της πόλης. Η κρατούσα τάξη νίκησε. Οι ηττημένοι συγκεντρώθηκαν γύρω από το βωμό στην Ακρόπολη, για ιερή προστασία. Παραδόθηκαν όταν πήραν την υπόσχεση ότι θα τους χάριζαν τη ζωή οι νικητές. Δεν τηρήθηκε η ιερή υπόσχεση. Οι παραδομένοι σφάχτηκαν ανελέητα. Οι θεοί τιμώρησαν αυστηρά στην πόλη, με κοινωνική αναστάτωση και με επιδημίες, που συνοδεύουν κάθε ρήξη της κοινωνικής ηρεμίας. Το Κυλώνειο άγος έμεινε στη μνήμη της ιστορίας, ως την κάθαρση με το Σόλωνα και τον Κλεισθένη. Η ανάμειξη της πολιτικής με τους Ολυμπιακούς αγώνες, είτε από τους αγωνιστές είτε από την πολιτεία, μπορεί να οδηγεί ως το άγος.