Ένοχος

Πάει μισός αιώνας αφότου μου επιβλήθηκε η ποινή στην Αγγλία. Παραμονές που έφευγα από την Ελλάδα πήρα την άδεια οδήγησης. Μαζί και διεθνή, με ισχύ ενός έτους. Ένα χρόνο και κάτι αργότερα αγόρασα αυτοκίνητο στην Αγγλία. Οδήγησα και έπαθα. Και έμαθα. Τράκαρα στοντουβαράκι πάνω από ένα γκρεμνό, το αυτοκίνητο έπαθε μεγάλη ζημιά και εγώ τραυματίσθηκα. Με επισκέφθηκε στο νοσοκομείο ο τροχαίος. Αφού του περιέγραψα πώς έγινε το ατύχημα, μου είπε πως θα μου ασκήσει δίωξη για επικίνδυνη οδήγηση και για οδήγηση χωρίς άδεια. Στο τέλος προσφέρθηκε να μου κάνει μερικές ασκήσεις οδήγησης δωρεάν. Πρώτο μάθημα.

Η μήνυση έγινε. Απευθύνθηκα σε δικηγόρο. «Πώς θέλετε να κάνουμε την υπεράσπιση;» Δεύτερο μάθημα. Ποτέ γιατρός, δικηγόρος, αρχιτέκτονας, πολιτικός, δεν μου είχε κάνει ανάλογη ερώτηση στην Ελλάδα. Ο ειδήμονας εκτελεί, ο ενδιαφερόμενος αποφασίζει!«Μα σεις είστε ο ειδικός, σεις ξέρετε!», είπα. Χρειάστηκε να μου εξηγήσει. «Όχι, σεις θα αποφασίσετε! Θα σας ρωτήσει ο πρόεδρος: “αθώος ή ένοχος;” Αν πείτε αθώος, εγώ θα προσπαθήσω να τεκμηριώσω την αθωότητά σας· αν πείτε ένοχος, εγώ θα προσπαθήσω να επιτύχω τη χαμηλότερη δυνατή ποινή.» «Τι πιθανότητες έχω να αθωωθώ;» «Γύρω στο 15%». «Εντάξει, ένοχος». Άπειρος από οδήγηση,  είχα αρχίσει να κυκλοφορώ άνετα σε άγνωστους δρόμους. Προσπάθησε ο δικηγόρος να κάνει και διαπραγματεύσεις με την αστυνομία. «Αν παραδεχθούμε την ενοχή για την άδεια οδήγησης, μας χαρίζετε την επικίνδυνη οδήγηση;» Η αστυνομία δεν δέχθηκε. «Το θέμα της άδειας είναι δεδομένο!»

Στο δικαστήριο ήλθε το τρίτο μάθημα. Αφού δήλωσα ένοχος, ο εισαγγελέας συνόψισε: «Κύριε Πρόεδρε, το σημείο που έγινε το ατύχημα είναι όλο στροφές και ο δρόμος στενός. Κάθε μέρα δικάζομε ατυχήματα σ΄ αυτό το σημείο. Σα να φταίει ο δρόμος περισσότερο από τους κατηγορουμένους. Εξάλλου, πρώτη φορά βλέπω να κατηγορείται κάποιος για οδήγηση χωρίς άδεια, όταν έχει όχι μία, αλλά έξι άδειες, όλες γνήσιες, αλλά όχι σε ισχύ στο συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Άδεια οδήγησης στην Ελλάδα, διεθνή άδεια που όμως είχε λήξει πριν από ένα μήνα, και προσωρινή άδεια που του επιτρέπει να οδηγεί, εφόσον ο συνοδηγός του έχει πλήρη άδεια οδήγησης. Συνοδηγός του όμως ήταν η σύζυγός του, που είχε κι αυτή τις ίδιες τρεις άδειες». Ο εισαγγελέας προσπαθούσε να αποδείξει την αλήθεια, όχι την ενοχή μου. Δεν χρειάσθηκαν πολλά από το συνήγορό μου ή από εμένα. Μού επιβλήθηκε η κατώτερη ποινή, πρόστιμο 3 λίρες, αλλά και να προσημειώθηκε η άδεια οδήγησής μου, ώστε να ληφθεί υπόψη η καταδίκη μου αν ξανακάνω παράβαση. Περιττό να πω πως απόφυγα τις τροχαίες παραβάσεις στον επόμενο μισό αιώνα.

Μου δίδαξε πολλά η περιπέτειά μου. Ένας από τους κυριότερους σκοπούς της δικαιοσύνης είναι η παιδευτική αξία της. Στην Εβραϊκή γλώσσα δεν υπάρχει λέξη που να σημαίνει ακριβώς ό,τι και σε μας η λέξη «Παιδεία». Ο Θεός, όταν ήθελε να φρονηματίσει το λαό Του, τον τιμωρούσε. Με κατακλυσμό, με φωτιά(Σόδομα), με αδυναμία επικοινωνίας μεταξύ τους, όπως στον Πύργο της Βαβέλ κλπ. Κατά τη μετάφραση των Ο΄, της Γραφής, η Εβραϊκή λέξη mûsār που σημαίνει πειθαρχία αποδόθηκε ως παιδεία. Και σήμερα «Παιδεύω» σημαίνει αφενός ό,τι και στην αρχαιότητα, αλλά και βασανίζω, ώσπου να επιβάλω την πειθαρχία. Η σύγχυση είναι πια διάχυτη. Για πολλούς, ο μόνος τρόπος για να φρονηματισθεί κάποιος είναι η επιβολή ποινής. Είναι όμως έτσι;

Ο καθένας θα ιεραρχούσε διαφορετικά τους σκοπούς της δικαιοσύνης. Ένας είναι για να αποκατασταθεί η ζημιά που έγινε στην κοινωνία ή να αποζημιωθεί, αν η αποκατάσταση δεν είναι πια δυνατή. Τι να την κάνω τη φυλάκιση του ληστή, αν δεν έχει επιστρέψει τα χρήματα; Αν έχει σκοτώσει κάποιον, οφείλει να αποδώσει στην κοινωνία, π.χ. με την εργασία του, τη βλάβη που έγινε στο περιβάλλον του θύματος. Αν εκτελεσθεί για το έγκλημά του, δεν μπορεί να κάνει την αποκατάσταση.

Άλλος είναι για να ικανοποιηθεί το αίσθημα δικαίου του κοινού. Κάποια εγκλήματα, ιδιαίτερα ειδεχθή, απαιτούν άμεση αυστηρή τιμωρία του ενόχου. Η απαίτηση είναι τόσο έντονη, που το κοινό ικανοποιείται αν τιμωρηθεί κάποιος άμεσα και αυστηρά, τόσο, που συχνά βάζει σε δεύτερη μοίρα την απόδειξη της ενοχής του. Παράδειγμα, λιντσάρισμα. Αποδιοπομπαίος τράγος.Σκοπός είναι και να παραδειγματισθούν ο ίδιος, αλλά και άλλοι με ιδιαίτερα αυστηρή ποινή, για να μην επαναληφθεί το ίδιο έγκλημα. Για τον παραδειγματισμό του ίδιου το καταλαβαίνω. Αλλά πώς μπορεί να τιμωρείται κάποιος, και μάλιστα αυστηρά, για ένα έγκλημα που ενδέχεται να κάνει στο μέλλον κάποιος άλλος; Αδιανόητο!

Επικρατεί συχνά η άποψη ότι, όσο πιο αυστηρή είναι η προβλεπόμενη ποινή, τόσο πιο αποτελεσματική είναι η αποτρεπτική ισχύς της. Φαίνεται λογικό, αλλά δεν ισχύει έτσι απλά. Η υπερβολικά αυστηρή ποινή έχει σοβαρές παρενέργειες. Η ποτοαπαγόρευση στην Αμερική αύξησε την εγκληματικότητα. Φανταστείτε να επιβληθεί, όταν ένας οδηγός δικύκλου συλληφθεί να οδηγεί χωρίς κράνος, να του κατάσχεται το δίκυκλο. Έτσι θα μάθουν! Στο κάτω κάτω, τι του χρωστά η κοινωνία να πληρώνει την αποκατάστασή του, όταν πάθει το δυστύχημα και οδηγηθεί στο νοσοκομείο;  Όμως, φανταστείτε τον οδηγό που τον σταματά ο τροχαίος (με το μισθό των €750) για οδήγηση χωρίς κράνος και ο οδηγός του προσφέρει ένα δωράκι όσο ένας μισθός. Όχι μόνο δεν σωφρονίζεται ο οδηγός, αλλά και προάγεται η διαφθορά. Θα πείτε, μα, αν η ποινή είναι ασήμαντη, πληρώνει ο παραβάτης και δεν σωφρονίζεται. Όμως η υπερβολική ποινή είναι ισχυρό κίνητρο για διαφθορά και τη συνοδό εγκληματικότητα. Αυτό που περισσότερο σωφρονίζει είναι η βεβαιότητα πως η παράβαση θα αποκαλυφθεί, λιγότερο το ύψος της ποινής που τη συνοδεύει. Όταν μάλιστα υποδεικνύεται παράλληλα πόσο αποβαίνει σε βάρος της κοινωνίας και του ίδιου η παράβασή του, αυτό οδηγείσε παιδεία που επιτυγχάνει την πειθαρχία. Αν όποιος οδηγεί χωρίς κράνος, χωρίς ζώνη, μιλώντας στο κινητό, πιωμένος, με υπερβολική ταχύτητα, με επικίνδυνο προσπέρασμα κλπ, είναι βέβαιος πως θα συλληφθεί, έστω και με χαμηλή ποινή, πολλαπλασιαζόμενη με την υποτροπή, θα αποκτήσει την απαραίτητη παιδεία του οδηγού και, σ΄ αυτό το ζήτημα τουλάχιστον, θα αλλάξει νοοτροπία. Εξάλλου, η αυστηρή ποινή παρέχει άλλοθι για άλλες ευθύνες της πολιτείας, όπως είναι η επικινδυνότητα των δρόμων. Η καταδίκη μου υπήρξε αφορμή να συνειδητοποιήσω ένα διαφορετικό επίπεδο πολιτισμού από το γνωστό μου. Εντυπωσιάσθηκα, ωστόσο, όταν, μετά την Ολυμπιάδα, παρατήρησα πόσο μειώθηκαν τα κορναρίσματα στους δρόμους της Αθήνας. Αλλαγή νοοτροπίας είναι εφικτή!